Volgens het Wereld Natuur Fonds is de afgelopen 50 jaar de populatie zoogdieren, vogels, amfibieën, reptielen en vissen met gemiddeld zo’n 68 procent afgenomen. De mens heeft geholpen bij het uitroeien van meer dan de helft van alle middelgrote en grote zoogdieren in Midden- en Zuid-Amerika.

Elk dier dat we verliezen, stuurt op onvoorspelbare en diepgaande manieren rimpelingen door zijn ecosysteem. Planten en dieren hebben vaak miljoenen jaren oude fijn afgestemde geëvolueerde relaties met hun medeschepselen. Of het nu gaat om fruitminnende olifanten (de Afrikaanse savanneolifant is in staat zaden te dumpen via zijn uitwerpselen tot 65 kilometer, waardoor ze de meest indrukwekkende zaadtransporteurs in het dierenrijk zijn) of vogels en bijen die stuifmeel tussen bloemen doorgeven.

Steeds moeilijker voor planten om te overleven

Het nieuwe onderzoek, gebaseerd op duizenden studies van vogels en zoogdieren en op geavanceerde computermodellering, helpt de impact van die verliezen te schetsen. De auteurs ontdekten dat veel planten hun zaden absoluut niet meer kunnen verspreiden zoals vroeger. Het probleem is het ergst buiten de tropen.

De auteurs hebben ook nagedacht over wat er zou gebeuren als alle vogels en zoogdieren die momenteel als bedreigd of kwetsbaar zijn geclassificeerd, zouden verdwijnen. Ze ontdekten dat het verlies van deze zeldzame dieren planten in regio’s als Zuidoost-Azië en Madagaskar bijzonder hard zou treffen, waar bedreigde dieren in het wild een groot deel van de last dragen van het verspreiden van zaden over lange afstanden.

Veel ecologen geloven dat klimaatgestuurde migraties een teken van veerkracht zijn, en dat maakt deze studie bijzonder slecht nieuws. Bijna de helft van alle plantensoorten is afhankelijk van dieren om hun zaden te verspreiden en in een veranderend klimaat wordt het voor planten alleen maar moeilijker om te overleven naarmate er meer dieren verdwijnen. De onderzoekers schatten dat tegenwoordig 60 procent minder zaden zich ver genoeg kunnen verspreiden om het veranderende klimaat over de hele wereld te volgen, vergeleken met een wereld waarin vogels en zoogdieren niet door mensen worden uitgeroeid. Als de vogels en zoogdieren die momenteel met uitsterven worden bedreigd, ook verdwijnen, zou volgens de studie de hoeveelheid zaden die met het klimaat kan verschuiven met gemiddeld nog eens 15 procent dalen.

Europa en Noord-Amerika hardst getroffen

Tot dusverre heeft de ineenstorting van deze fundamentele ecologische relaties tussen dieren en planten het oosten van Noord-Amerika en Europa bijzonder hard getroffen volgens de auteurs, “als gevolg van verliezen in het verleden van grote zoogdieren die voor verspreiding over lange afstand zorgden.” En het helpt niet dat trekvogels in Europa de zaden van veel planten naar het zuiden vervoeren, waar het warmer is, en niet naar koelere klimaten.

Planten slaan koolstofdioxide op die anders de planeet zou kunnen opwarmen. Maar als ze een bepaald klimaat niet kunnen verdragen, gaan ze dood en dat kan een gevaarlijke cyclus veroorzaken. Of: wanneer natuurlijke ecosystemen afbreken, resulteert dat in meer klimaatverandering. Dat kan er op zijn beurt toe leiden dat nog meer planten omkomen, vooral planten die niet kunnen migreren. Eerder onderzoek heeft ook aangetoond dat stroperij de groei van grote bomen die veel koolstof opslaan vaak beperkt, omdat jagers de neiging hebben zich te richten op grotere dieren die in staat zijn grote zaden te verspreiden.

Dat brengt ons terug bij het idee van veerkracht. Bossen zonder dieren hebben het moeilijker om te herstellen. In Guam, bijvoorbeeld, een eiland waar bijna alle inheemse vogels verloren zijn gegaan door slangen die halverwege de 20e eeuw zijn geïntroduceerd, vullen de fysieke gaten die door omgevallen bomen zijn ontstaan ​​​​niet op zoals ze zouden moeten.

Zaadverspreiding helpt ook bossen en andere natuurlijke ecosystemen te herstellen van verstoringen zoals bosbranden en ontbossing. Het meeste bosherstel over de hele wereld gebeurt door zaadverspreiding en natuurlijke hergroei van bossen in plaats van door mensen die bomen planten. Zaadverspreiding door dieren is vooral belangrijk voor tropische bossen, die relatief snel kunnen teruggroeien nadat ze zijn gekapt of verbrand.

Kunnen invasieve soorten niet helpen?

Hoewel veel inheemse dieren het moeilijk hebben, gedijen andere soorten die mensen in een bepaald gebied hebben geïntroduceerd – wezens die vaak als invasief worden bestempeld – goed. Dus kunnen ze de rol van inheemse dieren op zich nemen en planten helpen migreren? Ja en nee. Het is waar dat nieuwkomers planten kunnen helpen hun zaden te verspreiden, maar niet zo effectief als inheemse dieren.

In Hawaï zijn de meeste inheemse bosplanten bijvoorbeeld afhankelijk van vogels om hun zaden te verspreiden, maar tweederde van de inheemse vogelsoorten van de archipel zijn uitgestorven. Nu zijn geïntroduceerde vogels de belangrijkste verspreiders van veel inheemse planten daar. Het probleem is dat hun snavels niet zijn geëvolueerd om naar inheemse planten te pikken. Hun monden zijn te klein om veel van de zaden te vervoeren, en deze vogels verspreiden ook zaden van planten die niet inheems zijn op de eilanden.

(kg)