De Croo op zoek naar teamspirit: na informele kern gisteren wil Vivaldi tegen morgen deal over energie

Een “kickoff voor 2022”, dat was de informele context waarin premier Alexander De Croo (Open Vld) zijn vicepremiers samenriep voor een bijeenkomst. Dat die lekte, was een veeg teken. Want er staat wel wat op het spel: tegen morgen wil Vivaldi graag een deal over de energiefacturen, een dossier dat nu al te lang aansleept. En breder: de grote sociaaleconomische dossiers komen eraan. Dit jaar is het make or break, voor onder meer de pensioenen, de arbeidsmarkt, maar ook de fiscale hervorming. Na corona, en vooral na de hoogoplopende spanningen in het najaar in de ploeg, moet 2022 eindelijk het jaar worden van Vivaldi.

In het nieuws: Groenendaal moest het decor worden voor een get together van de federale ploeg.

De details: Die lekten in de Franstalige pers, waarop het ‘informele moment’ al wat weg was.

Echt wereldschokkend is het niet: een CEO die zijn kader bijeenroept om het nieuwe jaar ontspannen in te luiden met de ploeg, en tegelijk de prioriteiten voor wat komt even op een rijtje wil zetten. Maar wanneer een premier het doet met zijn vicepremiers ligt dat anders. Dus wanneer de premier een uitje probeerde te plannen met zijn kern, naar de groene rand rond Brussel in Groenendaal, vroeg hij om dat discreet te houden, kwestie van niet alle schijnwerpers al te lokken.
Aan Vlaamse kant hielden de vicepremiers zich daar blijkbaar netjes aan, maar in de Franstalige pers lekte het onderonsje toch. Meteen moest men verkassen, en werd het Brussel zelf. Een wat geïrriteerde Zestien moest daarop zelfs aan het persbureau Belga wat toelichting geven. “Een werkvergadering, meer niet”, zo klonk het afwimpelend.
Niet meteen de manier waarop men de kickoff van 2022 wilde organiseren, waarbij elke vicepremier gevraagd was om na te denken over wat de grote ambities voor deze regering waren. Daarbij kon elke vice dus toch een verlanglijstje brengen, dat zelfs wat buiten het regeerakkoord mocht gaan, zo is te horen bij een insider.
Het is een methode voor premier De Croo om de boel wat te lijmen. Want eigenlijk loopt het al sinds de rentree deze zomer niet echt lekker in zijn coalitie: het ene incident na het andere volgde elkaar op, met als dieptepunt misschien het begrotingsconclaaf, dat in chaos eindigde, en waarbij wonden geslagen werden, zeker met de grootste regeringspartner PS.
Een doorstart van de ploeg is dus aangewezen, een moment van catharsis. Vanmorgen wilden alvast weinig betrokkenen veel toelichting geven: iedereen houdt de adem in voor alvast één dossier dat nu toch echt afgewikkeld moet worden, dat van de energiefacturen.

Wat er komt: Morgen is er een belangrijke kern.

Al weken bikkelt men over een politiek cruciaal dossier: het verlichten van de loodzware energiefacturen. Een na een drongen de coalitiepartners aan op een oplossing voor “de mensen” of “de middenklasse”, waarbij iedereen beseft dat een stijging met honderden euro’s heel lastig verteerbaar is, zeker als de politiek niets doet.
Onder meer CD&V speelde met vicepremier Vincent Van Peteghem een opvallend offensieve rol, naast Vooruit dat al langer hamert op de verlaging van de btw. De PS houdt nog steeds vast aan een eigen voorstel van energiecheques, maar omdat ook de groenen achter het mechanisme van de btw-verlaging leken te staan, leek dat voorstel het te gaan halen.
Maar dat was vooral buiten Open Vld gerekend. De partij van de premier ging dwarsliggen en noemde die verlaging zelfs “boerenbedrog”. De vraag is hoe men nu uit die impasse geraakt, gisteren waren er opnieuw IKW’s (Interkabinettenwerkgroepen) om de technische kant te bekijken.
Morgen is dan weer een kern gepland waarop men knopen wil doorhakken. Ook al omdat het sociaal tarief, dat voor zo’n miljoen gezinnen nu geldt, zou aflopen eind maart. In principe is men het eens binnen Vivaldi om dat te verlengen tot de zomer, maar dat moet wel dringend formeel beslist worden: de energieleveranciers hebben immers de verplichting twee maanden op voorhand aan te kondigden dat het tarief afloopt. Als er dus niet voor eind januari beslist wordt, krijgen al die mensen een brief in de bus om mee te delen dat hun tarief stopt in maart.
Die knoop kan doorgehakt, als tegelijk een oplossing voor een veel bredere groep eindelijk wordt getrancheerd: kortingen voor de (lagere) middenklasse. Het is afwachten welk systeem er uit de bus komt.
Tegelijk is er pessimistisch nieuws van de energieleveranciers over de praktische uitvoering van de btw-kortingen. Toen dat in 2014 door de regering-Di Rupo werd ingevoerd, duurde het drie maanden tussen de beslissing en de effectieve doorrekening ervan op de energiefactuur, zo laat Febeg, de koepelorganisatie van de leveranciers aan De Morgen weten. Zij rekenen erop dat het nu ook drie maand zal zijn: als het eind januari beslist wordt, is de daling er dus ten vroegste in april zichtbaar op de factuur. En retroactief de btw corrigeren in tussentijd, dat kan niet, zegt Febeg.

De essentie: Het loopt gewoon allerminst vlot in de federale ploeg.

Ook op het bord van de kern woensdag: het dossier van de minitaxshift. Dat haalde Van Peteghem eigenlijk al binnen bij de begrotingsopmaak in oktober. Het gaat om een fiscaal voordeel tussen de 50 en 150 euro, door de bijzondere bijdrage op de sociale zekerheid (de fameuze BBSZ) af te schaffen: een bijkomende taks die ooit in het tijdperk van Jean-Luc Dehaene was ingevoerd, om de Maastricht-norm op de begroting te halen.
Die afschaffing vermindert een stuk de fiscale druk op de lonen: goed dus voor wie werkt. Maar het dossier raakt maar niet geregeld: er is nog altijd geen finaal akkoord over de financiering van die taxshift.
Dat het dossier er maar niet door raakt, is symptomatisch. Net als het akkoord over de vliegtaks. Die werd in principe ook al op het begrotingsoverleg afgeklopt, maar tot vandaag blijft er gesteggel over de kleine lettertjes van de maatregel: wordt het gewoon een extra taks op alle vluchten, of enkel voor korte afstanden? De MR ligt hoe dan ook stevig dwars.
Dat maakt meteen dat het er somber uitziet voor de grote fiscale hervorming waar onder meer Van Peteghem, maar ook de Vlaamse socialisten en de groenen, al langer van dromen. Die hervorming was een expliciete ambitie van Vivaldi: het moest “rechtvaardiger” en “simpeler”.
“Maar kijk hoe stroef het loopt voor slechts die twee dossiers, de minitaxshift en de vliegtaks. Dan weet je hoe moeilijk een grote hervorming wordt”, zo stelt een regeringsbron. Daarbij wijst men naar de MR, die dwarsligt, maar ook de “onmogelijke eisen van Open Vld, nu Egbert Lachaert zich wil komen profileren”.
Zo komt de fiscaliteit stevig mee op de stapel ‘probleemdossiers’ te liggen. Eerder waren daar al de hervormingsplannen van Karine Lalieux (PS), de minister van Pensioenen, op beland. Daarbij leunt de PS zelf overigens achteruit: zij hebben hun grote trofee, de verhoging van de minimumpensioenen, al lang binnen. Vorig jaar raakte dat dossier zelfs niet uit de startblokken, nadat zowel Open Vld als PS hun plannen presenteerden.
Daarnaast is er energie, en met name de sluiting van de kerncentrales. Dat dossier moet nu medio maart haar uitkomst kennen, maar het is nu al duidelijk dat het onvermijdelijk tot een botsing komt tussen MR en de groenen.
Tegelijk verhoogden zowel Open Vld als CD&V in stilte hun prijs: beide Vlaamse regeringspartners legden de eerste weken van 2022 hun bijgevijlde voorwaarde voor de kernuitstap op tafel. Ze willen dat de wet wordt aangepast, zodat nieuwe kerncentrales wél weer mogelijk worden na 2025. De MR eist dat al langer, maar dan luidkeels.
Dat passeerde haast geruisloos, maar het zet de groenen wel het mes op de keel. Zij moeten dan een enorm symbolisch deel van die wet op de kernuitstap schrappen, iets wat ze in het verleden altijd als rode lijn zagen, in ruil voor de praktische sluiting nu van Doel 4 en Tihange 3.

The Big Picture: Het lijkt zo een race te worden, “wie krijgt zijn regering eerst op de sporen?”

De parallellen tussen de Vlaamse en federale regering zijn ondertussen zeer groot geworden. Beide regeringen kampen met coalitiepartners die profilering zoeken, waarbij de regeringsleiders momenteel fors op hun adem trappen, en elke poging om dat recht te trekken botst voorlopig op slechte politieke timing (zoals Jan Jambon (N-VA) die vorige week strategisch besliste om het debat in het Vlaams Parlement aan zich voorbij te laten gaan), of slechte wil (zoals een gericht lek over de federale ’teambuilding’).
Komt daarbij dat de grotere context heel volatiel is:
- De pandemie lijkt in een soort eindfase beland met Omikron. Hoewel de besmettingscijfers enorm zijn, is bijna alles gericht op versoepelingen. Vandaag volgt al het onderwijs. De dodelijkheid van het virus is sterk verminderd. Maar die laatste fase blijft gevaarlijk voor beleidsmakers: de maatschappelijke druk om te lossen is enorm, terwijl zij toch met alles moeten rekening houden, en uit het verleden al geleerd hebben dat je met corona niet meteen klaar bent.
- De geopolitieke situatie is ondertussen explosief: steeds meer komen er negatieve signalen uit Oekraïne, Europa bereidt zich voor op oorlog. Het is decennia geleden dat de stafchef van het Belgische leger op de radio komt zeggen dat zijn troepen zich voorbereiden op een conflict.
- De aanhoudende inflatie zet de centrale banken enorm onder druk. In de VS staat de Federal Reserve klaar om met renteverhogingen te komen. De vraag is niet meer of maar wanneer de ECB zal moeten volgen.
Alles samen leidt dat tot grote spanningen op de financiële markten, een bloedbad op de beurzen en een pessimistische sfeer. Met andere woorden: de hoogste tijd om als beleidsmakers het huis op orde te zetten, om klaar te zijn als een economische of zelfs militaire storm zou opzetten.
Tegelijk is 2022 het perfecte jaar om echt beleid te maken: 2024 is nog ver genoeg om niet te veel aan verkiezingen te moeten denken. De premier en minister-president zouden dat moeten aangrijpen, om nu hun ploeg in de hand te nemen. Alleen, in praktijk, en zeker op basis van wat de partijvoorzitters als nieuwjaarstoespraken gaven, lijkt er eerder een pre-electorale sfeer in de Wetstraat te hangen, dan de rust van een transitiejaar.

Opvallend: De mediastrategie van het Westen leidt tot een heel andere oorlogsopbouw in Oekraïne.

De afgelopen dagen liep de spanning erg hoog op rond de Russische troepenopbouw aan de grenzen met Oekraïne. Maar tegelijk lijkt het alsof de Russen plots overal zitten: er zijn rapporten van verhoogde activiteiten op de Oostzee, er is een grote Russische vloot onderweg naar de Zwarte Zee, en de Russen plannen tegelijk militaire oefeningen in Wit-Rusland.
Toeval zijn die erg gedetailleerde berichten van de Russische activiteiten allerminst: ze zijn een doelbewuste aanpak die zowel de NAVO als de Amerikaanse president, maar ook de EU aan het volgen zijn. Ze verspreiden daarbij net zoveel mogelijk van hun informatie, die ze verkrijgen vanuit hun geheime diensten: foto’s van de troepenopbouw, video’s van wat de Russen van plan zijn, strategische afwegingen over het aantal soldaten ter plaatse.
Die campagne gaat behoorlijk ver. De Amerikaanse president Joe Biden stelde openlijk dat hij eigenlijk verwachtte dat Poetin zou aanvallen. En de Britten kwamen zelfs met een hele theorie dat een pro-Russische mediaman, Jevgeni Moerajev, de nieuwe stroman zou worden van de Russen als die na een militaire ingreep een marionet nodig zouden hebben. In Oekraïne zelf wordt dat als onzin afgedaan.
Die aanpak heeft het voordeel dat Rusland niet kan doen wat het in 2014 deed, toen het de Krim annexeerde: een verrassingselement is er niet meer. En er kan ook geen politiek voorwendsel meer gecreëerd worden, alsof Oekraïne mee de agressie heeft uitgelokt of geprovoceerd zou hebben.
Maar de nadelen van die aanpak, die erg atypisch is (want wie geeft nu al zijn geheime intel zo door aan de media?) zijn ook behoorlijk groot: het zorgt voor behoorlijk grote onrust op de internationale financiële markten, met de beurzen overal ter wereld die klappen kregen. Enige voordeel daarbij: de Russische beurs zelf en de Roebel gaan ook fors onderuit.
En nog lastiger: het toont ook zeer helder hoe verdeeld het Westen eigenlijk is bij die spanningen aan de grens van Europa. De EU is nog steeds niet in staat om bij die gigantische dreigingen een duidelijk, hard pakket aan sancties nu al op tafel te leggen. En de VS lijkt met Biden wel iets te doen, maar dan wel op eigen houtje: de opties liggen op tafel om een pak extra troepen, maar ook tanks en vliegtuigen naar de oostgrens van de NAVO te sturen.

Genoteerd: De premier van Estland, Kaja Kallas, lanceert een noodkreet.

Ze zullen het bij premier Alexander De Croo (Open Vld) en zijn Nederlandse collega Mark Rutten toch moeten gelezen hebben: premier Kallas van Estland die in de Financial Times een oproep lanceert, bijna wanhopig “om niet toe te geven aan Rusland”, en “als een Europees blok te blijven onderhandelen.”
De Croo en Rutten zijn, net als Emmanuel Macron, goede bekenden van Kallas, die geldt als een van de sterren van de ALDE, de liberale politieke familie in Europa. De premier van Estland kent De Croo al langer, en was ook te gast op het feest van 150 jaar liberalisme in België, net als Rutten overigens.
Maar Kallas voelt zich onder druk gezet, met Rusland dat richting oorlog neigt, en eisen stelt over de bewapening van onder meer de Baltische staten. Ze vraagt om de troepen van de NAVO in haar land en de andere Baltische staten te versterken. En ze kijkt ook argwanend naar het initiatief van Macron om apart met Rusland te gaan praten. “Maar Macron is een echte Europeaan, we hebben misschien enkel wat verschillende ideeën over de te volgen tactiek”, zo suste ze.
België is tot nu toe erg voorzichtig in de aanpak: extra militaire inspanningen voor de EU- of NAVO-bondgenoten liggen nog niet op tafel. Zelfs wapenleveringen aan Oekraïne, wat onder meer de VS en het VK volop aan het doen zijn, lijken niet aan de orde.
Vanuit de oppositie riep Theo Francken (N-VA) ondertussen al op dat wel te doen, inclusief het schrappen van geplande militairen voor Mali, om die dan wel eventueel richting het oosten te sturen.

Om te volgen: Hoe zit het met de vervolging van de relschoppers in Brussel?

“Wie agenten heeft verwond of vernielingen heeft aangericht, zal worden opgespoord en vervolgd. Nultolerantie.” Dat tweette minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) zondag nog, nadat relschoppers een spoor van vernieling hadden aangericht in de hoofdstad, en vooral nadat schokkende beelden circuleerden, waarin politiemannen bekogeld werden met nadarhekken en brandende vuilbakken.
Die lijn bewandelde overigens heel de federale ploeg: zowel premier Alexander De Croo als minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) kondigden aan dat dit niet zomaar blauwblauw zou blijven.
Maar een lastig artikel in Het Nieuwsblad over die vervolgingen roept een pak vragen op. Want hoewel er zondag liefst 240 relschoppers werden opgepakt, zit niemand daarvan nog in de cel. De meesten waren zelfs enkele uren na de feiten alweer op vrije voeten.
En ernstiger: ondertussen zijn er al acht opeenvolgende soortgelijke demonstraties geweest, waarbij tijdens de zeven vorige edities ook samen meer dan 750 mensen tijdelijk werden opgepakt.
Maar van die 750 loopt het overgrote deel niet eens meer het risico om nog een straf te krijgen: slechts een vijftigtal riskeert nog een minnelijke schikking of een straf, zo weet de krant.
Het zijn de vakbonden die gefrustreerd in deze zaak naar de pers lopen: zij ergeren zich duidelijk blauw aan het gebrek aan daadkracht bij het parket. Tegelijk raakten wel een aantal politieagenten opnieuw zwaargewond.