Sinds 24 februari 2022 heeft de wereld in korte tijd veel meer geleerd over het op een na grootste land van Europa, Oekraïne. We kennen nu Oekraïne als een van ’s werelds grootste exporteurs van tarwe, gerst en zonnebloempitten. Maar het land heeft ook een bloeiende wijnbouwsector, eentje die de jongste jaren enorm in de lift zat. Maar hoe moet dat nu verder? Plus: de oorlog veroorzaakt ook een pak problemen voor wijnbouwers in andere Oost-Europese landen.

Aangezien Kiev op de 50e breedtegraad ligt, ligt de overgrote meerderheid van Oekraïne, tot aan de Zwarte Zee in het zuiden, in wat traditioneel werd beschouwd als het optimale klimaat om druiven voor wijn te verbouwen.

Op het Krim-schiereiland zijn wijnpersen en amforen ontdekt die dateren uit de 4e eeuw v.Chr. In de volgende eeuwen zou er langs de hele kust wijn worden geproduceerd dankzij de oprichting van Griekse en vervolgens Romeinse steden.

Historisch gezien is er ook wijn gemaakt in de regio Transkarpatië (Zakarpattia in het Oekraïens), wat geen verrassing zou moeten zijn, aangezien het een regio is die slechts 70 km verwijderd is van het Hongaarse Tokaj.

Maar wijn maken door het grootste deel van de geschiedenis van Oekraïne was grotendeels voor persoonlijke consumptie. Met de oprichting van de Sovjet-Unie zou er veel veranderen.

Hoewel Georgië de meeste aandacht kreeg, was Oekraïne eigenlijk de grootste producent

In de 20e eeuw groeide de wijn in Oekraïne enorm qua volume, maar niet qua kwaliteit. Hoewel Georgië de meeste aandacht heeft gekregen op het gebied van wijn uit een voormalig USSR-land, was Oekraïne eigenlijk de grootste producent. Geschat wordt dat Oekraïne in de jaren tachtig, voordat Gorbatsjovs antialcoholcampagne van 1985-1988 arriveerde, aanspraak maakte op 250.000 ha wijngaarden. Dit betekent dat het een nog grotere druivenproducent was dan de Languedoc, de grootste regio van Frankrijk.

De wijngaarden lagen voornamelijk in de regio’s van de Zwarte Zee, waar het landschap vlak is en gemakkelijk te bewerken met tractoren. Gezien de diepe, rijke alluviale bodems was de productie enorm. Gecombineerd met wijnmakerijfaciliteiten die waren gericht op kwantiteit boven kwaliteit, leidde het allemaal tot een enorme achteruitgang in de perceptie van Oekraïense wijn.

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie stortten de gecollectiviseerde wijnmakerijen in, de wijngaarden stierven of werden gerooid voor graanproductie en de industrie kromp op alle fronten.

Oekraïne deelt zijn wijngebieden in vier delen: Transkarpatië (dat grenst aan Roemenië, Hongarije, Slowakije en Polen), Bessarabië (dat tussen Moldavië en de Zwarte Zee ligt), de algehele Zwarte Zee-regio die door het zuiden van het land loopt en milde winters heeft en dan het schiereiland van de Krim.

Het effect van de annexatie van de Krim in 2014

De illegale Russische annexatie van de Krim in 2014 had een diepgaand effect op de Oekraïense wijnproductie. Momenteel heeft het onbezette Oekraïne 41.000 ha aan wijnstokken; ongeveer hetzelfde als heel Piemonte in Italië. Op de Krim is er nog eens 30.000 ha aan wijnstokken waar wijnmakerijen uit heel Oekraïne druiven vandaan haalden. Daarbij een van de belangrijkste mousserende producenten, Artwinery, ondanks dat ze in de grotten van een oude zoutmijn zeer dicht bij de frontlinies in Donetsk waren gevestigd. In Chizay in de regio Transcarpathia, op slechts 5 km van de Hongaarse grens haalden ze ook veel van hun druiven uit de Krim.

Velen zagen echter nog steeds het potentieel van de Zwarte Zee-regio, zoals Shabo, een van de grootste producenten met 1.200 hectare eigen grond (hetzelfde als Moët & Chandon) net ten zuidwesten van Odessa. Maar er waren ook kleinere projecten die van start gingen, zoals Beykush in de zuidelijke regio Mykolaiv. Nadat hij druiven van de Krim had gekocht voor zijn eerste experimenten, plantte eigenaar Eugene Shneyderis in 2010 een relatief klein perceel van 11 ha op een klein schiereiland bij de monding van de rivier de Berezan.

Beetje bij beetje begonnen kleinere projecten in de vroege jaren 2000, ondanks het verlies van toegang tot bijna de helft van de druiven die in het land in 2014 werden verbouwd. Het belangrijkste obstakel was echter niet echt de beschikbaarheid van druiven, maar oude wetten die verplichtten dat iedereen die wijn bottelde, jaarlijks ongeveer 20.000 euro aan registratiekosten moest betalen. Deze vereisten werden gelukkig opgeheven in 2018, het indienen werd veel eenvoudiger en nu bedragen de jaarlijkse kosten iets van een 30 euro. Het leidde tot een hausse op het gebied van wijnmakerijen.

Met de wijnsector ging tot 2022 uitzonderlijk goed in Oekraïne

Wat betreft de druivensoorten die in Oekraïne worden verbouwd, heeft het land een buitengewoon breed assortiment, van de meer standaard varianten Merlot, Cabernet Sauvignon, Pinot Noir, Chardonnay en Albariño tot nobele onbekenden zoals Pink Traminer, Cserszegi Fűszeres (een kruising tussen van Savagnin Rosé en Irsai Olivér) en Telti Kuruk, een witte druif die oorspronkelijk uit Oekraïne komt, maar waarvan wordt aangenomen dat hij van Turkse oorsprong is.

Bottomline: met de wijnsector ging tot 2022 uitzonderlijk goed in Oekraïne. Maar de invasie van het Russische leger op 24 februari veranderde alles. Alle verkoop van alcohol werd verboden, horecagelegenheden en directe verkoop aan particulieren werden stilgelegd. Hoewel die dingen een maand later grotendeels werden teruggedraaid, blijft het een uitdaging om wijnen te verkopen.

Er is een helaas lange lijst van wijnmakerijen die door Russische troepen in het hele land zijn bezet, geplunderd en vernietigd. Desondanks proberen eigenaren en arbeiders van wijnhuizen, indien mogelijk, door te werken, opdat de volgende oogst niet verloren gaat.

Raket op magazijn: 15 miljoen euro aan wijn foetsie

Het GoodWine-magazijn in Oekraïne, werd op 4 maart verwoest door Russische raketten. Er lag voor ongeveer 15 miljoen euro aan wijn. De algemeen directeur van Beykush, Svitlana Tsybak, liet weten dat een vrouw die in een naburige wijngaard aan het snoeien was, werd gedood door Russische artillerie. De eigenaren van de wijnmakerij Slivino in de buurt van Mykolaiv plaatsten een ongelooflijke foto op sociale media van een Russische Grad-raket die tussen hun wijnstokken was neergekomen. Het herinnert aan de inspanningen van de wijnbouwers in Frankrijk tijdens beide wereldoorlogen om hun wijnstokken in leven te houden, ondanks dat ze vaak in de frontlinie stonden.

Maar los van de gevaren van het werken in de wijngaarden vond de Russische invasie plaats in een tijd dat wijnen moesten worden gebotteld. Velen vertrouwden voor hun bevoorrading op Vetropack, een glasfabriek in Hostomel bij Kiev, maar die werd in het begin van de oorlog zwaar beschadigd. In de fabriek van dat Zwitsers bedrijf worden veel van de Oost-Europese wijnflessen gemaakt. Toen Rusland binnenviel, werden bijna 600 arbeiders gedwongen de productie stop te zetten en stolde ongeveer 300 ton gesmolten glas binnenin.

Wijntoerisme om zeep, ook in de buurlanden

Hoe het allemaal de wijnindustrie zal beïnvloeden, net als alle andere aspecten van het Oekraïense leven, zal afhangen van hoe lang de oorlog zal duren. Chizay, als een van de wijnmakerijen die vernietiging hebben vermeden, zag jaarlijks 14.000 bezoekers op hun wijnmakerij en ze verwachtten de helft van hun producten rechtstreeks vanuit de kelderdeur te verkopen. Maar nu kan dat gewoon niet.

Chateau Chizay in Transcarpathia, ongeveer vijf kilometer van de Hongaarse grens, kreeg in de eerste dagen van de oorlog elke twee uur 10.000 vluchtelingen te verwerken. Het kasteel herbergde zoveel van hen als het kon en schakelde de productie snel over van het maken van wijn naar het bereiden van voedsel voor vluchtelingen en het leger. Rondom Oekraïne werden wijnflessen snel omgezet in molotovcocktails.

In pre-pandemische, vooroorlogse tijden hielp het toerisme kleine wijnmakerijen overeind te blijven. Bij Chateau Chizay was het doel voor 2022 bijvoorbeeld om ongeveer 50 procent van de wijn ter plaatse te verkopen. Nadat het interne reizen na het eerste jaar van de pandemie weer opknapte, zag er dat goed uit. Tot de invasie.

Bijna driekwart van de Georgische markt is verdwenen

Beykush Winery, in de buurt van Odessa, opende in december nog een hotel en stond op het punt een prestigieuze prijs te ontvangen van een Oekraïense hotelvereniging. Nu richt de algemeen directeur, Svetlana Tsybak, zich op het verstrekken van humanitaire hulp. Het toerisme in Oekraïne zal waarschijnlijk niet snel herstellen, maar zelfs buurlanden maken zich zorgen over het effect.

Zelfs als ze niet in de frontlinie staan, lijken wijngaardeigenaren in landen buiten Oekraïne, zoals Polen, Georgië en Hongarije, het moeilijk te krijgen omdat toeristen niet meer komen voor wijnreizen en proeverijen.

Georgië ziet niet alleen het wijntoerisme teruglopen. In 2021 werd 57 procent van de Georgische wijnen verkocht aan Rusland, ongeveer 12 procent aan Oekraïne en de rest elders, volgens het Georgia’s National Wine Agency. Dit betekent dat ondanks inspanningen om te diversifiëren, bijna driekwart van de Georgische markt is verdwenen.

(jvdh)