Tot u spreekt een ware true crime-leek. Tot op heden hebben we geen idee wat er zich afspeelt in Making A Murderer of waarover Tiger King nu eigenlijk gaat. Eén uitzondering: recent hebben we The Staircase op Netflix bekeken. In die reeks – 13 afleveringen die in een periode van 2004 tot 2018 werden gemaakt – volgt een Franse televisieploeg de Amerikaan Michael Peterson. Die verloor op 9 december 2001 zijn vrouw Kathleen en werd er vervolgens van beschuldigd haar te hebben vermoord. Op die spraakmakende zaak is nu een dramareeks gebaseerd en die is te volgen via Streamz.

Het startpunt is 9 december 2001. Die avond belt Michael Peterson – lokaal een bekend auteur en politiek columnist – de hulpdiensten: zijn vrouw Kathleen is van de trap gevallen. De hulpdiensten en de politie komen ter plaatse en al snel wordt het huis als een crime scene bestempeld. Er wordt getwijfeld aan het verhaal van Peterson en vanaf dat moment luidt de centrale vraag: is Kathleen écht van de trap gevallen of heeft haar man haar om het leven gebracht?

Om meteen maar met de deur in huis te vallen: we hebben geen idee of Michael Peterson een moordenaar is of een ongelooflijke pechvogel die de schijn tegen heeft, maar de reeks onwaarschijnlijke gebeurtenissen die zich sinds die avond in 2001 heeft afgespeeld, is te mooi voor filmmakers om te laten liggen.  Het hoeft dan ook niet te verbazen dat regisseur Antonio Campos (bekend van onder andere The Devil All The Time) te popelen stond om dit verhaal te bewerken tot een dramareeks. Campos begon al in 2008 met de bewerking van het verhaal tot een televisiereeks, toen de ontwikkelingen in de zaak nog volop bezig waren, schreef alle afleveringen en regisseerde er zes. Het is hij die van deze reeks een waar televisiepareltje heeft gemaakt.

Het lijk onderaan de trap

De bewerking – geproduceerd door HBO – wist meteen de aandacht te trekken van een aantal grote namen. Onder andere Harrison Ford was ooit nog in de running voor de rol van Michael Peterson, een rol die nu op de huid geschreven lijkt van Colin Firth. Firth zet de man precies neer zoals hij ook uit de docureeks naar voren kwam: een doodgewone vent met zijn kleine kantjes en eigenaardigheden. Niet supersympathiek, maar ook geen schurk. Verder is er tot in de bijrollen prachtig werk geleverd in de casting: Toni Colette, Michael Stuhlbarg, Dane DeHaan en Sophie Turner doen allemaal mee en ook Juliette Binoche duikt nog ergens op, maar in welke hoedanigheid precies geven we hier nog niet meteen prijs.

In acht afleveringen hervertelt de reeks niet alleen de zaak Peterson, maar vormt ze er ook een aanvulling op. Het eigenlijke proces neemt maar twee van de acht afleveringen in beslag. De ambitie van de makers lijkt eerder te liggen in het enerzijds meegeven van een achtergrondverhaal van alle nevenpersonages, daar waar de true crime-reeks puur en alleen om de gerechterlijke kant van de zaak ging. Hier krijgen we voor het eerst, met de hulp van een reeks flashbacks, een idee van wie Kathleen Peterson was, terwijl ze in de true crime-variant niet meer was dan dat lijk onderaan de trap.

Op dezelfde manier stappen we ook het kantoor van openbaar aanklager Jim Hardin (Cullen Moss) binnen en horen we voor het eerst ook zijn twijfels. Hardin wilde destijds niet meewerken aan de docureeks van Netflix waardoor het beeld van hem daar beperkt werd tot die van de vijand aan de andere kant van de rechtszaal.

Net als iedere Amerikaan zich destijds een mening vormde over de zaak, net als iedere kijker van de true crime-reeks, ieder lid van de familie, de openbaar aanklager, de verdediging en ieder lid van de jury vormen we ons als kijker een beeld van de figuur Michael Peterson en verbinden we daar automatisch een oordeel aan over zijn schuld of onschuld. Hetzelfde doen de schrijvers overigens bij de filmmakers die hier ook gewoon het verhaal worden binnen gebracht – een keuze die deze reeks iets heel meta geeft – en die onderling ook hun vermoedens van schuld of onschuld bespreken. En dan komen we vanzelf aan bij het concept objectiviteit, waar de makers ook veel aandacht aan besteden.

De waarheid als construct

Want – zo wordt ons duidelijk gemaakt in een ijzersterke vierde aflevering – ook een proces is uiteindelijk niet meer dan twee partijen die hun verhalen tegenover elkaar komen zetten en dat verhaal vervolgens zo goed mogelijk proberen staven met argumenten. De jury kiest welk verhaal ze het meest geloven en daar wordt dan het oordeel “rechtvaardigheid” aan gekleefd.

De akelige bedenking die je hierbij kan maken is dat dit ieder van ons kan overkomen. Over elk van ons valt wel een bedenkelijk verhaal te construeren, als er maar diep genoeg gespit wordt. Want wie van ons heeft er geen vijanden gemaakt in het verleden die het ons lastig kunnen komen maken in de getuigenbank? Wie van ons heeft er nooit een leugen verteld en wie heeft zich nog nooit beter voorgedaan dan we eigenlijk zijn? Over ieder van ons valt een beeld te schetsen dat niet fraai zal zijn.

De bewijzen in deze zaak zijn geen bewijzen, maar argumenten of speculaties. Alles wat er doorheen het proces aangehaald wordt, zijn indirecte aanwijzingen en zowel richting schuld als richting onschuld kan geen harde zaak gemaakt worden. Het komt dus erg neer op een buikgevoel aan welke kant je staat.

Hoewel The Staircase op Netflix een documentaire was, was ook dat verhaal dus zeker een constructie, net zoals élk verhaal een constructie is. De filmmakers waren kind aan huis bij Michael en zijn familie. Dat is dan ook het enige perspectief dat we te zien kregen in de oorspronkelijke versie van The Staircase. Dat maakt de reeks op Netflix niet minder waardevol, want de reeks gaf ons een unieke blik achter de schermen van een hallucinant rechtsgebeuren. Het maakt de documentaire trouwens ook niet minder documenterend. Niemand kan zeggen dat de makers niet waarheidsgetrouw hebben geregistreerd wat er gebeurde, alleen wordt er ook voor een documentaire een invalshoek gekozen, wordt er aan een selectie van beelden gedaan en wordt er voor een bepaalde montage gekozen. Totale objectiviteit kan nagestreefd, maar nooit behaald worden.

Twee keer sterven

In deze reeks verbeelden de makers de objectiviteit het sterkst door Kathleen Peterson twéé keer om het leven te laten komen. In de tweede aflevering valt ze van de trap, terwijl Michael Peterson zijn versie van de feiten aan het vertellen is aan zijn advocaat. In de vierde aflevering zien we hoe ze om het leven zou kunnen gebracht zijn door haar echtgenoot, Michael Peterson. Beide scenario’s worden even aannemelijk gemaakt omdat beide versies waar zouden kunnen zijn.

The Staircase is dus veel meer dan de zoveelste misdaadreeks waarin gezocht wordt naar een schuldige. Het is een reeks die je doet nadenken over de constructie van de waarheid en of dat concept wel bestaat, dé waarheid. Dat we zulke filosofische vragen ingespeeld krijgen door te kijken naar een dramareeks, waarin overigens op torenhoog niveau geacteerd wordt, dat maakt The Staircase tot een zeer bijzonder stukje televisie.

De oorspronkelijke docureeks The Staircase is te bekijken via Netflix. De fictiereeks is te volgen via Streamz. Elke vrijdag komt er een aflevering bij tot ze alle acht beschikbaar zijn.