De Internationale Astronomische Unie (IAU) houdt een wedstrijd om de tiende verjaardag van het bureau voor Astronomische Communicatie, een project om mensen meer betrokken te krijgen bij astronomie, te vieren. De prijs is opvallend: twintig winnaars zullen exoplaneten die ontdekt werden door de James Webb een naam mogen geven.
De IAU is een krachtige speler in de astronomische wereld. Het verbond is verantwoordelijk voor de benaming van alle hemellichamen. Ook is het de beruchte organisatie die Pluto in 2006 reduceerde tot een ‘dwergplaneet’, in plaats van een volwaardige planeet.
Namen die door de unie worden goedgekeurd, zijn officieel. De namen die gekozen worden door winnaars van de competitie, NameExoWorlds 2022, zullen dat dus ook zijn. Bovendien krijgen ze nog een bonusprijsje: de naam van de ster waar de planeet rond draait, zal ook door hen worden gekozen.
De wedstrijd
Om een planeet en een bijpassende ster een naam te geven, zijn er wel wat voorwaarden. Participerende partijen moeten een team vormen, dat kan bestaan uit studenten, leerkrachten, amateur- en professionele astronomen en andere burgers.
Jan Modaal kan dus niet zomaar op zijn eentje een planeet vernoemen naar zijn geliefde.
De teams moeten dan een van de planeten die door de James Webb zijn ontdekt kiezen, waarna ze een naam moeten verzinnen. Daarbij moet ook een uitleg worden geschreven, zoals de culturele context van het voorstel. Nadat een team tot een consensus is gekomen, moet het zowel een geschreven voorstel indienen, als een in videovorm. Tijdens het gehele proces zal de IAU teams begeleiden.
Daarna zullen de voorstellen door een selectieprocedure gaan. Eerst zal per land één kandidaat worden gekozen die de voorkeur geniet, met twee teams die in reserve blijven. Daarna zal een comité beslissen welke voorstellen het best passen, waarna de werelden een naam zullen krijgen.
Niet de eerste editie
Het is niet de eerste keer dat de IAU dergelijke competitie houdt. De eerste editie van de wedstrijd werd in 2015 georganiseerd. Tijdens die competitie werden 14 sterren hernoemd en maar liefst 31 planeten. 19 groepen uit 13 landen van alle continenten waren toen de winnaars.
Door de verscheidenheid aan deelnemers, zijn de namen van die planeten even divers. Zo waren er de typische Latijnse namen, zoals Libertas (vrijheid) en Veritate (waarheid). Maar er waren ook meer ongebruikelijke westerse namen, zoals alle vijf planeten die rond de ster Mu Arae draaien. Die zijn allemaal vernoemd naar belangrijke personages uit het boek Don Quichot van de Spaanse schrijver Cervantes. Een van de planeten is zelfs vernoemd naar de auteur zelf.
Daarnaast zijn er ook niet-Latijnse namen in de lijst. Een van de planeten heet bijvoorbeeld Fafnir, een dwerg uit de Noorse mythologie die in een draak veranderde. Ook de Thaise groep noemde een zonnestelsel naar een reptiel: de ster Chalawan werd vernoemd naar een krokodillenkoning uit de Thaise folklore. De twee planeten die er rond draaien, zijn vernoemd naar een paar zussen uit het verhaal, dat wel wat weg heeft van Belle en het Beest (maar niet echt).
Een volledige lijst van de namen uit 2015 vind je via deze link.
Wedstrijd van 2019
Tijdens de wedstrijd van 2019 zijn er heel wat meer planeten benoemd. Toen kon elk deelnemend land een ster met één planeet een naam geven. Ook België was toen van de partij. Ons land doopte toen een ster om tot Nervia, afgeleid van Nervii, een Keltische stam die in onze streken leefde toen Julius Caesar de confederatie van de Belgae versloeg. De planeet die rond Nervia draait, Eburonia, werd vernoemd naar een andere bekende stam die toen in onze streken leefde en waar Ambiorix koning was: de Eburonen.
Ook andere hemellichamen verwijzen naar de oudheid. Zo noemden de Fransen hun ster Bélénos, naar de zonnegod uit de Gallische mythologie. Rond de ster draait Bélisama, een Keltische godin van het vuur. Een ster naar de zon vernoemen, is niet uniek: ook IJsland, Honduras, Litouwen en nog een aantal landen op de lijst verwijzen naar een zonnegod (of vuur).
Andere populaire thema’s zijn bergen, rivieren, geschiedkundige figuren en volkeren. Wat bijna alle namen op de lijst gemeen hebben, is echter dat zij een sterk verband tonen met de natie die de naam verleende. Enkel een paar landen, zoals Duitsland, breken met die conventie. Het land noemde zijn ster Mago, naar een nationaal park in Ethiopië dat bekend staat om zijn giraffen. Geen toeval, want de ster bevindt zich in het sterrenbeeld Camelopardis (de giraf).
Een volledige lijst van alle planeten die in 2019 zijn benoemd, kun je hier vinden.
(jvdh)