Wat gebeurt er als Vladimir Poetin niet langer de president van Rusland is? Het is een vraag die heel de wereld in haar greep houdt. “Het zou heel Shakespeariaans kunnen worden, denk aan ‘King Lear’, of het Romeinse Rijk, zoals ‘I, Claudius’, of ‘Games of Thrones'”, zegt William Alberque, de voormalige directeur van het wapenbeheersingsprogramma van de NAVO.
Een directe opvolger?
Het meest waarschijnlijke scenario lijkt een machtsoverdracht binnen de kringen van Vladimir Poetin zelf. Dat is toch wat de Russische autocraat zelf voor ogen heeft. Maar de vraag is hoe vlot zo een directe opvolging zal verlopen, nu de oorlog in Oekraïne niet naar wens verloopt. “Om een stabiele opvolging in goede banen te leiden wanneer de tijd daar is – en dat zal, in Poetins gedachten, de tijd van zijn keuze zijn – heb je de consensus van de elite nodig”, vertelt Laurie Bristow, voormalig Brits ambassadeur in Rusland, aan Politico. “Wat ze nu hebben gedaan is die consensus doorbreken.”
De voormalige ambassadeur gelooft ook dat de overgang niet soepel zal verlopen en dat de NAVO op elke eventualiteit voorbereid moet zijn, vooral omdat het proces zeker niet democratisch zal zijn.
Een nieuwe tijd van problemen?
Rusland kent een lange geschiedenis van opvolgingsconflicten, machtsstrijd en burgeroorlogen. Volgens sommige analisten kunnen we niet uitsluiten dat dat in een regime waarin de macht van één enkele nationale figuur zo centraal staat, opnieuw zal gebeuren. Daardoor bestaat de kans dat de opvolging van Poetin zal lijken op die van sommige tsaren: een doodsstrijd tussen de kandidaat-opvolgers.
“Er zou interne instabiliteit kunnen zijn”, denkt Alexander Vershbow, een voormalige hoge VS- en NAVO-functionaris. “En dingen worden erg onvoorspelbaar in autoritaire systemen, in personalistische dictaturen.” Het is al bekend dat er binnen het Kremlin zelf verschillende facties ontstaan onder de “siloviks” – een bijnaam voor de Russische politici afkomstig van de oude veiligheidsdiensten of militaire diensten. Sommigen zijn vrij radicaal over het conflict, anderen minder; in de entourage van Poetin zijn er mensen die nog harder dan de autocraat willen optreden tegen Oekraïne of de NAVO.
Een uiteenvallen van het rijk?
We mogen overigens niet vergeten dat de Russische Federatie, net als de USSR daarvoor, eerder een multi-etnisch rijk is dan een natiestaat, ook al blijven Russen een meerderheid van de staatsinstellingen in handen hebben. Minister van Defensie Sergej Sjojgoe, zoon van een vader die afkomstig is van Toevan (en autonome republiek binnen de Russische Federatie), is een uitzondering.
De perifere regio’s, waar minderheden wonen, zijn echter oververtegenwoordigd onder de troepen, en dat is nog meer het geval na de door de regering georkestreerde mobilisatie. Dat heeft geleid tot meer ontevredenheid in regio’s als Dagestan, waar al een verlangen naar onafhankelijkheid bestaat. In sommige van die republieken zijn er al hevige protesten geweest tegen de Russische mobilisatie.
De Russische regering is al geruime tijd bang voor een uiteenvallen van “het Russische rijk.” Ramzan Kadyrov, de president van een quasi-onafhankelijk Tsjetsjenië, dat Moskou al twee keer heeft uitgedaagd, mag dan tot de loyalisten van Poetin behoren, hij zou er wel eens voor kunnen kiezen zijn agenda te wijzigen.
De rol van de NAVO
Nu rijst de vraag: moet de NAVO die overgang niet in goede banen leiden? Rusland blijft een nucleaire macht, waardoor elke interne onrust daar potentieel catastrofaal is. Sommige landen zouden waarschijnlijk geneigd zijn de lei schoon te vegen en een nieuwe relatie met Rusland te overwegen, vooral in West-Europa.
Andere landen, waaronder die van Oost-Europa, zullen zich dan weer liever verder distantiëren van de Russische Federatie. “Rusland in zijn versie met een tsaar als leider was hetzelfde als Rusland met een algemeen secretaris van de Communistische Partij als leider, en nu is het hetzelfde met Vladimir Poetin als leider”, benadrukt de Poolse minister van Nationale Defensie Mariusz Błaszczak in een reactie aan Politico.
(ns, lb)