Franstalig België is al dagen in de greep van de ‘gilets jaunes’, het protest van de gele hesjes. Spontaan protest tegen te hoge taksen dat leidt tot aanvallen op journalisten en gewelddadige wegblokkades, en helemaal is overgewaaid vanuit Frankrijk. Het is het ultiem bewijs dat België net hoe langer hoe minder bestaat aan de andere kant van de taalgrens.

Het had wat weg van een oorlogsscène, de taferelen op de E19 in Felluy. Actievoerders in gele hesjes die stenen gooien naar een wagen van de RTBF, die gezellig vuurtje stook houden op de snelweg en vrachtwagens blokkeren en uiteindelijk heel zwaar clashen met de ordediensten. Minister van Binnenlandse zaken Jan Jambon (N-VA) heeft het zelfs over “anarchisten, die met gewelddadige acties de economie willen ondermijnen”.

Het gaat om spontaan straatprotest, dat omslaat in grimmige acties. De hele beweging komt overgewaaid uit Frankrijk. De prijs voor diesel steeg er met 23 procent op een jaar, die van benzine met 15 procent: niets abnormaal als de prijs van ruwe olie wereldwijd stijgt. Maar het gaat om de taksen daarop, zo’n 60 procent in Frankrijk, die woede opwekken. Twee ‘gewone Fransen’, Priscillia Ludosky en vrachtwagenchauffeur Eric Drouet zijn de gangmakers van het protest, en mobiliseerden massaal via een online petitie en sociale media. Wegblokkades zijn een favoriet actiewapen in Frankrijk.

Waarom druppelt het in Wallonië, als het regent in Parijs?

Opvallend is de vaststelling dat die ‘gilets jaunes’ spontaan overwaaien naar Franstalig België, maar stoppen aan de taalgrens. Je kan daar een aantal sociaal-economische verklaringen voor geven (Franstalig België heeft minder koopkracht, brandstofprijzen wegen zwaarder door), geografische (ze wonen meer verspreid, rijden meer met de wagen), technische (ze rijden met oudere wagens) en zelfs arbeidsgerelateerd (er rijden veel meer bedrijfswagens in Vlaanderen, en die betalen hun brandstof niet zelf).

Maar de simpelste verklaring is gewoon dat Franstalige België politiek-cultureel een soort periferie van Parijs is, eerder dan een ‘Belgische entiteit’. Franstaligen in België, zowel de Brusselaars als Walen, kijken massaal naar de Franse televisie, luisteren naar de Franse radio, en delen op sociale media ‘Franse’ content. Hun sterren zijn geen ‘bekende Walen’, want die bestaan niet: het zijn de sterren van Frankrijk. Qua belangrijkheid en media-aandacht kunnen de Franse presidentsverkiezingen wedijveren met een Belgische stembusslag, ook al hebben de Walen en Brusselaars in die eerste race geen stem.

Minder ‘België’ ten zuiden van de taalgrens

Dat gebrek aan een ‘Belgische’ identiteit of beleving aan Franstalige kant kwam sterk tot uiting in het groot onderzoek dat marktbevragers WHY5 deden in 2017 naar “Het Merk België“. In tegenstelling tot wat velen aannamen, bleek uit dat onderzoek dat de Vlaming zich vandaag meer identificeert, en positiever kijkt naar België dan de Franstaligen. Een verrassende vaststelling, maar niet als je gaat graven naar het waarom: de Vlaming voelt zich meer thuis in dit land, heeft veel meer vertrouwen in de toekomst, voelt zich veiliger.

Die houding heeft veel te maken met de manier waarop de media aan beide kanten van de taalgrens anders functioneert. Vlaanderen koos de afgelopen decennia voor een sterke openbare omroep, met voldoende financiering om een eigen programmatie uit te bouwen. Dat dwong de commerciële concurrentie van Medialaan en later SBS om een soortgelijk kwalitatief aanbod uit te bouwen.

Van een identificatie met het grotere Nederlandse taal- en cultuurgebied was hoe langer hoe minder sprake, iets wat tot de jaren ’80 en zelfs ’90 wel gold. Vandaag zijn Nederlandse vedetten in Vlaanderen geen nieuws, de Nederlandse politiek boeit nauwelijks in Antwerpen of Brussel. Het is die meer zelfzekere Vlaamse identiteit, geworteld in het Belgische geheel, die maakt dat Vlamingen zich ‘meer’ Belg voelen.

Zieltogende RTBF

Aan Franstalige kant is er een heel ander mediaverhaal. De RTBF is al jaren zieltogend. Ook RTL is niet veel soeps: programma’s zoals Terzake of De Afspraak bestaan gewoon niet in Franstalig België. De kijker moet het daar stellen met een schraal journaal. In die zin is een nieuw initiatief zoals LN24, een pure nieuwszender die volgend jaar gelanceerd wordt, een welgekomen vernieuwing in het landschap. Maar tot nader order wordt de publieke discussie in Franstalig België veel meer in studio’s in Parijs dan in Brussel gevoerd.

Het is die paradox, meer investeren in een Vlaamse openbare omroep om zo een sterkere (Belgische) identiteit te creëren, die vandaag tot uiting komt bij fenomenen als de gele hesjes. Of het moment waarop de Franse president Emmanuel Macron begin deze week in het Brusselse Egmontpaleis, zij aan zij met de Franstalige premier Charles Michel (MR), z’n volle steun verklaart voor het VN-migratiepact. Is het toeval dat vanaf dan die Franstalige premier steeds militanter het pact openlijk begint te steunen, tegen z’n grootste Vlaamse coalitiepartner N-VA in? De hint van Macron, lid ook van dezelfde liberale politieke familie in Europa als Michel, was in elk geval niet mis te verstaan.

Meer Nederland dankzij YouTube

Overigens zit er ook voor de Vlaamse identiteitsvorming er een interessant fenomeen aan te komen: we komen opnieuw, dankzij Youtube en Facebook, dichter bij Nederland in Vlaanderen. De jongere generatie groeit hoe langer hoe minder op met de massamedia die hun ouders gewoon zijn te consumeren: papieren kranten worden minder en minder gelezen, maar vooral: analoge televisie sterft uit.

Jongeren vandaag zitten massaal op Youtube, en die algoritmes stuwen Vlaamse gebruikers naar Nederlandstalige content. En daarbij krijg je het fenomeen dat het opnieuw Nederlandse Youtube-sterren zijn, die ook bij de jonge generatie Vlamingen het mooie weer maken: Dylan Haegens, Ties of EnzoKnol zijn namen die weinig mensen boven de 25 jaar iets zullen zeggen, maar die in de generatie daaronder namen als een klok zijn. Mee onder impuls van dat fenomeen is ook Nederlandse rapmuziek in Vlaanderen erg populair bij de jongeren. Benieuwd welke maatschappelijke impact dergelijk fenomeen zal hebben op langere termijn, maar Nederland voelt voor de gemiddelde tiener in Vlaanderen alvast behoorlijk vertrouwd aan.