Deze voormiddag proberen de ‘drie koningen’, de voorzitters van regeringspartijen MR, CD&V en Open Vld, te peilen hoe leefbaar een Arizona-coalitie nu echt is: een ontmoeting met sp.a-voorzitter Conner Rousseau moet duidelijkheid brengen over de inhoud. De nota van de drie komt dan eindelijk op tafel.

In het nieuws: Met nog een dikke twee weken te gaan in hun zelfopgelegde ‘opdracht’, staan Georges-Louis Bouchez (MR), Joachim Coens (CD&V) en Egbert Lachaert (Open Vld) voor een cruciaal punt.

De details: Nadat de interne spanning over het ‘abortusissue’ is uitgepraat, focust men weer op de externe partners, in de eerste plaats sp.a.

• De ontmoeting van vandaag had zelf wat voeten in de aarde: ‘agendaproblemen’ zijn soms een manier om iets duidelijk te maken. Zo vroeg Rousseau woensdag om een afspraak met de drie, werd dat eerst toegezegd en daarna weer geschrapt. En vervolgens ‘mocht’ hij wel alleen op date met Georges-Louis Bouchez, om op de Zavel bij een glaasje spa één en ander bij te praten.
• Deze keer was het de beurt aan Rousseau om wat exclusief te zijn: zondag kon hij niet omwille van een jongerenkamp, en zaterdag slechts op één moment. Reden voor de ‘drie’ om toch het gebrek aan ‘flexibiliteit’ fijntjes op te merken. Maar hoe dan ook, de drie koningen trekken naar de kust, om met de sp.a te gaan praten.
• Ten gronde moet er toch wat uitgeklaard worden. Omdat de sp.a steeds maar het verwijt kreeg “te blokkeren”, en ze bij de Vlaamse socialisten herhaalden “op basis van inhoud te willen onderhandelen”, maar ondertussen er wel maar één meeting tussen de sherpa’s werd georganiseerd (het blijft onduidelijk of dat al dan niet door sp.a ofwel de drie partijen kwam), probeerde men de discussie te ontmijnen. De sp.a legde zelf een vijftigtal punten op tafel, op twee A4’tjes.

De vraag van vandaag: Wat neemt het trio mee naar Nieuwspoort?

• De 50 punten zijn ondertussen goed bestudeerd door de drie onderhandelaars. Zeker bij CD&V is men aangenaam verrast: de ‘nota’ van de drie koningen, die ondertussen ook klaar is, is al een forse ruk naar rechts voor hen. Met de socialisten erbij kunnen de kabinetschefs van vicepremier Koen Geens (CD&V), die vanuit de Beweging-stal komen bij de christendemocraten, al iets rustiger ademhalen.
• Op de lijst van 50 van de sp.a zouden maar iets minder dan 10 punten een ‘no pasarán‘ zijn voor de onderhandelaars. Onder meer de sluiting van de kerncentrales tegen 2025 lijkt geen realistische optie voor de liberalen, Vlaamse christendemocraten, maar ook Vlaams-nationalisten.
• Nog opvallender: ook over fiscaliteit lijkt een deal in de maak. De Vlaamse socialisten willen absoluut een stevige vermogenstaks in de deal. Die is erg symbolisch. Tijdens de Zweedse regering kwam er een heftig, steeds weerkerend, pleidooi van bij CD&V om (grote) vermogens zwaarder te gaan belasten. Maar dat raakte er nooit echt helemaal door, met liberalen én N-VA in de regering.
• Vandaag ligt zo’n vermogenstaks wel als ‘bespreekbaar’ voor, als de liberalen (en ook N-VA) in ruil kunnen verkrijgen dat de algemene belastingdruk daalt. Zeker voor kleine en middelgrote inkomens zou men willen dat de fiscale druk fors afneemt.
• “Als het moet dat multinationals wat meer betalen, daar gaan wij echt niet van wakker liggen”, zo is bij de liberalen te horen. “Zolang het totale plaatje maar daalt, in plaats van nog meer stijgt.”
• Wat nog meer kan: een verhoging van de pensioenen. Ook bij de N-VA is daar een gevoeligheid over: Vlaanderen vergrijst sneller dan Wallonië. Het is dus ook een manier om eindelijk de stromen in de sociale zekerheid wat te “corrigeren”. Nu stroomt jaarlijks 6,5 miljard van Vlaanderen naar Wallonië, vanuit Brussel nog eens een half miljard, zo berekende men aan de KU Leuven.
• In ruil wil het trio vooral toegevingen voor hervormingen op de arbeidsmarkt. Het is een oude dada, die ook in het Vlaamse regeerakkoord weer opdook, maar ‘activatie‘ is en blijft het toverwoord: meer mensen moeten aan de slag, dat is de enige manier om heel de Belgische constructie betaalbaar te houden, zo is de redenering van de drie koningen (en ook wel de N-VA).
• Maar de kernvraag vandaag dus: in hoeverre hebben de twee sp.a-A4’tjes een plek gekregen in de nota van de drie? En kan dit als een startpunt dienen om straks met iedereen aan tafel te gaan? Dat punt kan in elk geval niet al te lang meer uitgesteld worden. Nu de nota van het trio er is, is het kiezen of delen: ofwel wil iedereen vooruit, opent men de echte dans voor een regeringsvorming, ofwel is het terug naar af.

De essentie: Gisteren slorpten de interne spanningen toch flink wat aandacht en politieke energie op.

• Een verzoeningsvergadering ten huize van de Open Vld-voorzitter Lachaert, in Merelbeke, leverde uiteindelijk wel een compromis op. Maar daaraan ging een vergadering met flink wat decibels vooraf, waarbij zowel Bouchez als Coens heftig opgenaaid toekwamen.
• De christendemocraten waren donderdagmorgen bijzonder onaangenaam verrast aan de dag begonnen: MR-voorzitter Bouchez liet z’n Parlementsleden ‘vrij’ bij de stemming van een paars-groen wetsvoorstel om de abortuswetgeving te versoepelen.
• Coens had van die hervorming een punt gemaakt, al tijdens z’n race om het voorzitterschap van CD&V in december: voortaan zouden de christendemocraten feller gaan strijden op ethisch-conservatieve punten. En laat het versoepelen van abortus, vooral het “uit de strafwet halen”, nu net het meest in het oog springende dossier van het moment zijn.
• Maar had de CD&V-voorzitter de zaak niet voldoende doorgesproken, of fout ingeschat, zoals bij MR te horen was achteraf? Of forceerde Bouchez, die al heel de week op oorlogspad was met potentiële partners in een Arizona-coalitie, nu een nieuw front om zo een combinatie van partijen die hij toch niet echt wil uiteen te spelen? Immers: in het Parlement is dan wel een ruime meerderheid voor zo’n hervorming van de abortuswetgeving, in een potentiële Arizona-coalitie zitten wel N-VA (24), CD&V (12) én cdH (5) oftewel 41 op 76 zetels die dergelijke hervorming niet zien zitten.
• Bij de Franstalige liberalen klonk het in elk geval fel: “De druk in de Franstalige pers, bij de publieke opinie was gewoon bijzonder groot. In Vlaanderen lijkt men dat maar niet te beseffen. En wij hebben de stemming in de Senaat rond Zakia Khattabi (Ecolo) ook vrij gelaten, toen bleek dat er gewoon geen meerderheid was. Waarom dan nu veranderen wat we al jaren doen, in ethische dossiers?”
• Feit is dat vorige week nog Open Vld-fractieleider Vincent Van Quickenborne de hete aardappel rond abortus had verschoven naar september: op die manier liep het dossier niet kriskras door de regeringsonderhandelingen. Voor CD&V leek het daarmee van de baan, “er was een akkoord onder de fractieleiders”, klinkt het. Maar dat werd ontkend door de MR.

Hoe het verliep: Gekneusde zielen hadden balsem nodig.

• Bij het overleg thuis bij Lachaert ging Bouchez opnieuw heftig te keer. Hij voelde zich door CD&V “vernederd“: had de MR niet al jaren die partij op sleeptouw genomen? En waarom moesten de Franstalige liberalen telkens maar “begrip voor Vlaanderen tonen”, “telkens als enige Franstalige partij”?
• Maar ook Coens toonde zich gebeten: hij had toch altijd duidelijk gemaakt hoe belangrijk dit was voor hem? De CD&V-voorzitter had de avond ervoor nog een topoverleg gehad met de zwaargewichten binnen CD&V. Daarbij is de ene al meer diepgelovig dan de andere (onder meer Pieter De Crem is een hardliner op dat thema), maar de conclusie van die vergadering was toch dat men nu niet terug kon. Dus CD&V had bijzonder weinig bewegingsruimte.
• Lachaert was, niet voor het eerst, de man in het midden, die moest sussen. “Saving Arizona“, stuurde hij op Instagram de wereld in, met een sportdrankje dat ‘Arizona’ heet op de achtergrond. De droom van deze coalitie bleef dus toch leven.
• Uiteindelijk kwam er het compromis uit de bus. Een perscommuniqué bezegelde de nieuwe, tijdelijke vrede: “Er wordt prioriteit gegeven aan twee zaken: een volwaardige federale regering maken met meerderheid in de Kamer en het uittekenen van krachtig en doortastend economisch relancebeleid met de nodige sociale hervormingen.” En de belangrijke passage: “Alle andere kwesties zullen in de schoot van de onderhandelingen besproken worden, met wederzijds respect voor elk z’n standpunt. Bij de afbakening van het regeerakkoord zullen meerdere zaken aan bod komen, waaronder de ethische dossiers.”
• Betekent dit nu dat een mogelijke regering (als die er ooit komt …) onderling de abortuskwestie zal regelen? Groen-fractieleider Kristof Calvo las de compromistekst alvast zo en reageerde fel: “Drie door zichzelf benoemde koningen wanen zich nu ook keizer. We leven nog altijd in een parlementaire democratie. Formatie sleept nu al een jaar aan en nu wil men ook nog het Parlement aan banden leggen. No way.”
• Bouchez nuanceerde meteen op Twitter: het was niet zo dat de kwestie uit handen van het Parlement was genomen. Maar goed, je kan tegelijk moeilijk een regering willen maken en 41 zetels daarin even negeren. In elk geval: de zaak moest niet nog eens op de spits gedreven worden, dat zou enkel maar meer schade veroorzaken.
• Achteraf klonk men toch bitter in het MR-kamp. “Niemand anders aan Franstalige kant was nog bereid om met N-VA en CD&V te werken, ook nadat Bart De Wever (N-VA) ons liet vallen bij de Marrakech-crisis. En wat krijgt onze voorzitter als dank? Dat hij de grote saboteur zou zijn, diegene die een regering onmogelijk maakt? Moeten wij morgen stoppen, en één groot Franstalig front maken misschien?”
• Maar anderzijds ook: bij de MR is te horen dat de tekst van het huidige wetsvoorstel dat voorligt, toch ook niet optimaal is. Dus wie weet, wordt de soep wat minder heet opgediend, en komt er straks een elegantere oplossing uit de bus voor wat dan een meerderheid kan zijn?
• Hoe dan ook blijft de tijdsdruk. De nieuwe abortuswet is nu voor de derde keer richting Raad van State geduwd. Daar kan een advies 30 dagen op zich laten wachten: dan is het zomerverlof ingetreden. Maar Kamervoorzitter Patrick Dewael (Open Vld) wil laten zien dat de Kamer, waar een meerderheid is, niet met zich laat sollen: hij wil zo snel mogelijk antwoord én stemming voor de vakantie. Tenzij er dus snel een nieuwe tekst, een alternatief voor de huidige wet, op tafel komt, zal de breuk binnen een tweetal weken een feit zijn.
• Pro memorie: een compromis lag destijds op tafel om de tijd dat een abortus kan niet te verhogen van 12 naar 18 weken, maar naar 14 weken. Maar ook dat was voor Coens en CD&V niet aanvaardbaar: ze stellen zich behoorlijk dogmatisch op.

The big picture: Vertrouwen komt te voet en vertrekt te paard. Een regering is dus echt nog ver weg.

• Bovenstaande speculatie, dat er straks een echte meerderheid zou zijn, blijft voorlopig een wel zeer optimistische lezing van de feiten. De oefening die voorligt, om zonder de PS een regering te maken, is echt geen evidentie. Al was het maar omwille van het krappe aantal zetels: 76, dat is nauwelijks een werkbaar getal, zelfs al zou ‘rebel’ Jean-Marie Dedecker (onafhankelijke) bereid zijn af en toe mee te stemmen.
• Bovendien is er dus onderling wantrouwen, tussen de zes Arizona-partijen:
  • Voor de MR blijft het allerminst zeker dat Arizona er komt: men vraagt zich af of de sp.a wel kan springen, men gaat er eigenlijk van uit van niet. Bovendien wil de partij gewoon niet de PS lossen. De premier aarzelt, net als de voorzitter: Arizona is gewoon niet de voorkeur.
  • De sp.a voelt zich meegesleurd in een onwaarschijnlijke en amateuristische aanpak, voor een wel heel delicate operatie: een zo nipte coalitie. De PS lossen is moeilijk, maar niet onmogelijk. Alleen, in deze omstandigheden?
  • Bij Open Vld doet de voorzitter er alles aan om Arizona wel te doen lukken: maar het botst op de persoonlijkheden van andere voorzitters en dubbele agenda’s, zo is het gevoel. Zelfs de eigen liberale familie is moeilijk te vertrouwen.
  • CD&V likt de wonden na het abortusdebacle. Hoe langer hoe meer voelt de voorzitter, die zich de laatste weken zeer ‘open’ opstelde voor oplossingen, en geen veto’s meer stelde, zich onheus behandeld door collega’s.
  • Het cdH zet zich schrap: hoe kunnen zij hun vijf zeteltjes maximaliseren? Wordt een mogelijk regeerakkoord van Arizona niet veel te rechts voor hen? Anderzijds: ook zij zitten, net als sp.a, toch een beetje vast. Immers: al dagenlang zegt Maxime Prévot (cdH) dat hij “het festival van de veto’s wil stoppen” en “oplossingen” wil. Hoe weigeren zij dan straks de opening van de dans?
  • De N-VA tenslotte, blijft doodstil. Ze willen, op vraag van het trio, geen enkele roet in het eten gooien. Maar inhoudelijk zal de grootste partij op een bepaald moment toch ook haar zeg moeten doen. Het schouwspel van de afgelopen dagen deed alvast geen goed voor het weinige optimisme dat men bij N-VA koesterde over een mogelijke oplossing en nieuwe regering.
• Bij de PS kijken ze overigens met enige verbijstering naar wat de afgelopen week allemaal gebeurde met de ‘drie koningen’: “Weten ze eigenlijk zelf nog waar ze naartoe gaan?“, zo merkt men schamper op aan de Keizerslaan, waar men fijntjes laat noteren dat zowel PS als N-VA het hen deze keer toch echt niet lastig maken, met geen enkele verklaring van hen.
• Overigens opvallend: in de Franstalige pers wordt een ’terugkeer’ van de PS nog steeds niet uitgesloten. In La Libre maakt men de analyse dat de sp.a wel eens toch zou kunnen meegaan in zo’n Arizona-coalitie, maar dat ze in stilte toch vooral hopen inhoudelijke toegevingen te krijgen, zodat de PS alsnog aansluit in de onderhandelingen.
• En in Le Soir staat dan weer een hartstochtelijk pleidooi, deze keer van Wouter De Geest, de voormalige grote baas van BASF, maar ook vooral voorzitter van Voka, die nog steeds droomt van een coalitie tussen N-VA en PS. “We hebben een solide regering nodig, met de grote vertegenwoordigers uit de deelstaten van dit land. Dat is nodig om een relanceplan te maken dat echt sterk kan aantrekken, een plan dat de zaken écht doet vooruitgaan.”

Om te volgen: De Vlaamse coronacommissie heeft meteen explosief materiaal, met een rapport van de Vlaamse ombudsdienst.

• Het rapport bundelt de getuigenissen van 45 respondenten uit de Vlaamse woonzorgcentra. Het gaat om bewoners, zorgpersoneel, vrijwilligers en families van slachtoffers. De leden van de ad-hoccommissie in het Vlaams Parlement kregen het op hun bord en schrokken zich een hoedje.
• Het schetst immers een bijzonder schrijnend beeld van hoe de omstandigheden waren tijdens de coronacrisis. Die waren ronduit traumatiserend voor personeel en overblijvers en mensonterend voor sommige slachtoffers.
• Een korte bloemlezing van wat er zoal in het rapport staat:
  • Een heel pak COVID-19-slachtoffers zijn in totale eenzaamheid gestorven. Stervenden riepen om hun familie, maar niemand kon of mocht erbij.
  • Bewoners werden opgesloten op hun kamers, zonder enig contact met de buitenwereld. Ook vastbinden aan het bed of een rolstoel gebeurde blijkbaar: fundamentele rechten werden geschonden met een vingerknip.
  • Bewoners kregen minder eten, zodat ze sneller klaar waren. Dan kon het personeel zelf ook even eten.
  • Bezoeken werden strak getimed met de chronometer in de aanslag. Wie te laat was, kreeg z’n familielid minder lang te zien, alsof het om gevangenen tijdens een bezoekuur ging.
  • Een bewoonster die op sterven lag, werd doodleuk al klaargelegd in een lijkzak, nog voor ze gestorven was.
  • De zorg voor de bewoners kon niet meer adequaat gedaan worden. Een bewoner die gevallen was, lag één uur lang op de grond voor er hulp kwam. Een vrouw zat te huilen in haar onderbroek in de gang, ze werd niet aangekleed.
  • Het trauma voor het personeel was tegelijk gigantisch: zij hadden permanent niet genoeg middelen om adequaat de crisis te bestrijden, en zagen bewoner na bewoner sterven.
• Het rapport is dus vernietigend voor de aanpak van de crisis. Dat betekent meteen een explosieve start voor de commissie, die nu nog een ‘ad-hocorgaan’ is, maar mogelijk straks wordt omgevormd tot een heuse onderzoekscommissie.
• De druk op minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) neemt meteen toe. Het is nu al duidelijk dat die door de commissie een heel pak vragen zal moeten beantwoorden. Maar tot nu toe bleef in de Vlaamse meerderheid van N-VA, Open Vld en CD&V de steun aan de minister solide.