De zuidelijke grens van de VS wordt overspoeld door wat de grootste golf van asielzoekende migranten zou zijn in twintig jaar. De toestroom van migranten heeft de grensfaciliteiten overweldigd en de nationale discussie over immigratie in de VS doen oplaaien. De politieke tegenstanders van Joe Biden waren er snel bij om de schuld bij de president te leggen. Diens belofte om een menselijker immigratiesysteem op te zetten, zou volgens hen de migranten aanzuigen. Maar de huidige migratiegolf aan de zuidgrens heeft daar maar weinig mee te maken. De oorzaak ligt elders.
De migratiegolf aan de zuidgrens is niet nieuw. Ze is het resultaat van een jarenlange humanitaire crisis in Midden-Amerika. Vluchtelingen uit Guatemala, Honduras en El Salvador zoeken hun heil in de VS omdat ze het slachtoffer zijn van bendegerelateerd geweld, frequente afpersing, corruptie bij de overheid en hoge niveaus van armoede. Daar is niks aan veranderd en het verklaart de nieuwe piek niet. Wat dan wel?
In de afgelopen maanden heeft een andere factor een extra zetje gegeven om de gevaarlijke reis naar het noorden te maken: de verwoesting veroorzaakt door opeenvolgende orkanen. De orkanen Eta en Iota, beide van categorie 4, scheurden in november 2020 in een tijdspanne van twee weken door Nicaragua, Honduras en Guatemala. De stormen veroorzaakten stortregens, overstromingen en aardverschuivingen. Volgens schattingen van Unicef kwamen er meer dan 200 mensen om en hebben nog eens 5,3 miljoen mensen hulp nodig, onder wie meer dan 1,8 miljoen kinderen. Veel gezinnen raakten hun huis, bezittingen en toegang tot water en middelen van bestaan kwijt.
De orkanen veroorzaakten opnieuw een schok in een regio die al de hoogste niveaus van geweld en armoede ter wereld had gekend en die door de Covid-19-pandemie werd geconfronteerd met een economische neergang. Veel ouders verloren hun baan als gevolg van de pandemie en vervolgens hun bezittingen, huizen en gewassen als gevolg van de orkanen. Het leidde tot voedseltekorten, heel weinig veilig drinkbaar water en heel weinig geld om te overleven.
De coronavirusfactor
In de vier maanden sinds de orkanen toesloegen, is het herstel traag verlopen. De meeste gezinnen hebben officiële opvangcentra verlaten om terug te keren naar hun gemeenschappen, maar de levensomstandigheden zijn daar sterk verslechterd. Steeds meer gezinnen worden in armoede geduwd en als er geen dringende maatregelen worden genomen, zullen meer kinderen ondervoed raken en noodgedwongen van school gaan. Landbouwgemeenschappen die door de stormen werden getroffen, beginnen ook pas nu echt de gevolgen te zien van de mislukte oogsten van vorig seizoen. Dit alles, zeggen experts, doet migranten hun thuisland verlaten en drijft hen richting de VS.
Het is nochtans niet de eerste keer dat de regio door desastreus noodweer wordt getroffen. Wanneer stormen van dergelijke omvang de regio in het verleden hebben getroffen, was er doorgaans sprake van een migratie van platteland naar stad. Maar door Covid-19 zijn de kansen in de steden momenteel beperkt. Het coronavirus draaide de zaken om: veel mensen werden tijdens de pandemie ontslagen en gedwongen terug te keren naar het platteland.
De orkanen kwamen op het moment van hun oogst. Eta en Iota zorgden voor een verlies van 40 procent van maïsgewassen en 65 procent verlies van bonengewassen. Die boeren zullen de komende maanden alleen maar acuter lijden als hun voedselvoorraden opraken en hun inkomensverlies betekent dat ze weinig hebben om op terug te vallen. Boeren van marktgewassen zoals koffie hebben ook ongeveer de helft van hun oogst verloren zien gaan doordat de bonen tijdens de storm van de planten vielen.
Er zijn ook aanhoudende infrastructuurproblemen. Meer dan 1,5 miljoen kinderen worden nog steeds blootgesteld aan levensbedreigende ziekten als gevolg van vervuilde watersystemen, waaronder putten en latrines. Meer dan 1.200 scholen zijn gedeeltelijk beschadigd of vernietigd.
Goed geïnformeerd
Al die zaken hebben in de getroffen landen het vooruitzicht om naar het noorden te vluchten aantrekkelijker gemaakt. Mensen die op het juiste moment hebben gewacht om dat te doen, zien een kans in de verandering van het bestuur in de VS naar een regering die een meer humane benadering van migratie heeft.
Wanneer de politieke tegenstanders van Joe Biden zeggen dat zijn aangekondigd migratiebeleid vluchtelingen aanzuigt, hebben ze wel degelijk een punt. Ontwikkelingswerkers in Guatemala, Honduras en El Salvador zeggen verrast te zijn door hoe goed mensen zelfs in kleine, landelijke steden op de hoogte zijn over veranderingen in het immigratiebeleid van de VS en hoe dit hun kansen om met succes de grens over te steken zou kunnen beïnvloeden. Maar het zou fout zijn om aan te nemen dat het de belangrijkste drijfveer is om de trek naar het noorden aan te vatten.
Op dit moment wijst de regering-Biden trouwens nog steeds de overgrote meerderheid van de migranten die aan de grens aankomen af op grond van de pandemie, maar ze accepteert niet-begeleide kinderen en sommige gezinnen met jonge kinderen die Mexico weigert terug te nemen.
Tenzij er meer humanitaire steun wordt verleend aan de Midden-Amerikaanse landen die door deze tropische stormen zijn getroffen, wordt verwacht dat er meer gezinnen zullen migreren naar het noorden op zoek naar een betere toekomst voor hun kinderen.
Clinton en Mitch
Hoewel humanitaire organisaties ter plaatse bezig zijn met de wederopbouw, is de internationale respons niet voldoende om de getroffen landen terug te brengen naar hun iets wat enigszins lijkt op het leven vóór de orkanen. Unicef heeft slechts ongeveer 35 procent ontvangen van de 42,6 miljoen dollar die ze in december hebben aangevraagd voor humanitaire hulp in de hele regio.
Het interventieniveau van de VS is ook erg beperkt gebleven in vergelijking met hoe het historisch heeft gereageerd op natuurrampen in de regio. Toen orkaan Mitch in 1998 aan land kwam in Midden-Amerika en meer dan 11.000 doden veroorzaakte, gaf de regering-Clinton ongeveer een miljard euro aan hulpverlening en stuurde meer dan 5.000 burger- en militair personeel naar de regio. Ongeveer 60.000 burgers van Honduras, dat het zwaarst werd getroffen door de orkaan, kregen ook een tijdelijke beschermde status en mochten in de VS wonen en werken zonder bang te zijn voor deportatie.
Deze keer is er niet hetzelfde soort humanitaire reactie geweest. Dat komt deels doordat de stormen toesloeg toen voormalig president Donald Trump, die humanitaire hulp naar de regio zo goed als stopzette toen hij nog in functie was. President Joe Biden heeft weliswaar een hulppakket van 4 miljard dollar aan Midden-Amerika voorgesteld, maar critici zeggen dat het moet dienen voor er migratiebeheersing of terugdringing op korte termijn en geen langetermijnvisie behelst.
En die is wel degelijk nodig. De orkanen Eta en Iota maken immers deel uit van een bredere trend van klimaatgerelateerde gebeurtenissen die Midden-Amerikaanse migranten naar het noorden doet trekken. De regio heeft de afgelopen jaren te maken gehad met ondermaatse regens die hebben geleid tot ernstige droogte als gevolg van een verstoorde El Niño, het klimaatverschijnsel dat ongeveer elke drie tot vijf jaar optreedt wanneer de temperatuur stijgt in de tropische Stille Oceaan. De Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN schat dat 3,5 miljoen mensen het afgelopen decennium te maken hebben gehad met voedselonzekerheid als gevolg van deze droogte.
Klimaatvluchtelingen
Mensen die als gevolg daarvan hebben besloten te vluchten zijn eigenlijk klimaatvluchtelingen. Officieel worden ze echter niet als zodanig erkend door de VS en andere ontwikkelde landen. De VS accepteert momenteel alleen vluchtelingen die een doelwit zijn op basis van hun ras, religie, nationaliteit, politiek of band met bepaalde sociale groepen, maar niet degenen die ontheemd zijn geraakt door klimaatverandering. Hoewel 164 landen in 2018 een overeenkomst van de Verenigde Naties hebben ondertekend om samen te werken om dat soort migranten te hervestigen, is het pact wettelijk niet afdwingbaar en afhankelijk van vrijwillige deelname.
Dat zou kunnen veranderen. De Verenigde Naties hebben in januari 2020 een baanbrekend besluit uitgevaardigd waarin wordt erkend dat het uitzetten van migranten naar landen die worden geconfronteerd met een onmiddellijke dreiging als gevolg van de klimaatcrisis “individuen zou blootstellen aan een schending van hun rechten”. En ook binnen de partij van Biden hebben sommige Democraten aangedrongen op het creëren van een categorie “klimaatvluchtelingen”, onder wie de voormalige presidentskandidaat Julián Castro.
Aangezien de klimaatverandering tienduizenden mensen dreigt te verdrijven in gebieden die de komende decennia onbewoonbaar zullen worden, zal het van cruciaal belang zijn om een mechanisme te creëren waarmee de VS hen bescherming kan bieden. Dat geldt ook voor investeringen in maatregelen ter beperking van het risico op rampen, een veerkrachtiger infrastructuur en alternatieve economische kansen in Midden-Amerika. (wdm)