Europa op historische drempel: straks miljarden aan EU-belastingen om coronasteun te financieren

De Europese Unie staat op punt zichzelf te transformeren. Het wil 750 miljard euro gezamenlijk gaan lenen, een revolutionaire integratie van de Europese staatsfinanciën. Dat moet het gigantische coronareddingsplan van de EU financieren, en zowel leningen als subsidies geven aan getroffen lidstaten. Om die 750 miljard ooit terug te betalen, moeten er een hele reeks EU-belastingen komen, ook een gigantische stap.

In het nieuws: “Dit is Europa’s moment”, zegt Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie.

De details: Het plan waar die Europese Commissie mee afkomt, gaat de Europese Unie definitief transformeren.

Von der Leyen kwam met een krachtige speech, in het Europees Parlement gisteren. Eentje die nog lang zal nazinderen, want de plannen waar de Europese Commissie mee afkomt, transformeren de EU tot een volwaardige financiële unie, met een fors pakket eigen belastingen.
Alles draait rond een gigantisch reddingspakket van 750 miljard euro, 500 miljard aan subsidies en 250 miljard aan leningen. Die gaat de EU (met AAA-rating een uitstekende lener) zelf ophalen op de financiële markten. Met die som moeten lidstaten die gecrasht zijn door de coronacrisis er bovenop geholpen worden. “Niets doen, zou de EU economisch definitief opbreken“, zo stelde von der Leyen dramatisch.
Angela Merkel, de Duitse kanselier, en Emmanuel Macron, de Franse president, gaven de voorzet vorige week, met een historisch akkoord, waarbij ze de politieke weg voorbereidden. Ze spraken over 500 miljard, de Europese Commissie doet nu nog een stuk meer, want dat bedrag is nodig, zo stellen ze.
“Ofwel pakken we allemaal alleen de crisis aan, en laten we landen, regio’s en mensen achter. En dan accepteren we dat we een Unie zijn van haves en havenots. Of we kiezen samen voor deze weg, we nemen een sprong vooruit en we effenen dit sterke pad voor onze mensen en de volgende generaties”, zo sprak von der Leyen met de nodige pathos in het Europees Parlement.

Waarom is dit ‘historisch’? De zogenaamde ‘eurobonds‘ zijn zo een feit, en worden meteen massaal gebruikt:

De Europese Unie leende nog nooit gezamenlijk: daarmee valt de druk op minder betrouwbare leners, landen als Griekenland, Italië, Spanje en Portugal, helemaal weg: zij hebben plots die gemeenschappelijke AAA-status zoals heel de EU. Ze profiteren van de financiële geloofwaardigheid van de rest van de EU, ook al hebben ze al jaren hun begroting niet op orde, zoals bijvoorbeeld Duitsland wel. Het is dus een stap richting solidariteit en welvaartsdeling zonder precedent.
Ook België profiteert daarvan: ons land heeft een status van AA-, met “negatieve vooruitzichten”, geen toprating, maar wel best oké. Alleen dreigt de staatsschuld, nu al bijna 110 procent, verder te exploderen, met begrotingstekorten die boven de 10 procent van het bbp zullen gaan dit jaar. Dat ondergraaft op termijn zeker de leencapaciteiten van België wat.
Dat de Europese Unie dit doet, lijkt noodzakelijk voor overleving: de baas van de Europese Centrale Bank Christine Lagarde komt met nieuwe ramingen, die een krimp van 8 procent tot liefst 12 procent van de economie in de eurozone voorspellen. Dat zou een klap zijn die meer dan het dubbele is van de vorige grote crisis rond de banken in 2008.

Maar er is meer: Net zo goed is het idee om de Europese Unie zichzelf te laten financieren een enorme versterking van dat ‘federale’ niveau.

Haast even historisch als het plan om gezamenlijk te lenen, is de manier hoe de EU dat geld wil terugbetalen: door de EU zelf een pak belastingen te laten heffen. Tot nu toe hielden veel lidstaten dit tegen: de EU wordt gefinancierd met ‘dotaties’ of ‘onrechtstreekse belastingen’ uit elke lidstaat.
Om de nieuwe meerjarenbegroting en de ‘Green Deal‘ van Europa te financieren, waren er al gesprekken om de EU meer taksen te laten heffen. Maar die discussie krijgt nu een enorme versnelling.
Een pak lidstaten zijn niet enthousiast: ze houden de financiële macht veel liever bij zich, door het geld en het innen van belastingen bij zich te houden. Een volwaardige Unie heft haar eigen taksen en heeft zelf inkomsten, en dat is exact waar de Commissie naartoe wil.
Onlogisch is dat niet: die 750 miljard moet wel ooit terugbetaald worden. Als de EU geen ’terugbetalingscapaciteit’ kan aantonen, kan die AAA-status maar moeilijk gehandhaafd blijven op lange termijn.
De Europese Commissie heeft volgens de Financial Times een hele reeks voorstellen over taksen klaar, om straks dat pakket van 750 miljard terug te betalen. Het zijn typisch de soort belastingen die je best ‘Europees’ regelt, in plaats van op het niveau van de lidstaten:
- Een hervorming van het CO2-emissiesysteem met een nieuwe taks zou 10 miljard moeten opleveren elk jaar.
- Daarnaast zou er een taks komen op CO2-intensieve industriële producten die van buiten de EU komen, die tussen de 5 en 14 miljard zou opbrengen.
- Er zijn voorstellen voor een taks op plastiek afval voor 7 miljard euro per jaar.
- Een nieuwe taks op grote bedrijven zou richting 10 miljard per jaar gaan.
- Er is een plan om grote techbedrijven als Google en Facebook te laten betalen, dat 1,3 miljard per jaar zou opleveren.

Nu volgt het politieke gevecht: De lidstaten gaan bikkelen. Over het plan zelf, maar ook over de verdeling.

Het plan heet ‘Next Generation EU’, en werd door von der Leyen met veel poeha gepresenteerd. De Europese Commissie zet zo stevige druk op de 27 lidstaten. Maar die moeten het wel nog goedkeuren, en dat belooft een gigantische karwei voor de Europese Raad en haar voorzitter Charles Michel. Want de EU wil het plan uitrollen vanaf januari 2021.
Michel en von der Leyen krijgen alvast de steun van Merkel en Macron, maar het wordt aartsmoeilijk. De vier noordelijke, zuinige landen, de ‘frugal four‘, Nederland, Oostenrijk, Denemarken en Zweden, zien dat idee van subsidies eigenlijk niet zitten: ze willen enkel leningen, die moeten worden terugbetaald.
Bovendien is er de verdeling van de gigantische som. In een voorlopig eerste lijstje zijn Italië en Spanje de grote slokoppen van steun: Rome zou 172,7 miljard krijgen, met iets meer leningen dan subsidies, en Madrid kan rekenen op 140 miljard, met een tikje meer subsidies dan leningen. De Oost-Europese landen, die helemaal niet rechtstreeks getroffen zijn door de crisis, maar economisch zullen lijden, kunnen ook rekenen op grote sommen.
Wie dacht dat België, omdat het toch zwaar onder de crisis heeft geleden, op een enorm pakket kon rekenen, vergist zich: er is sprake van ‘maar’ 5,48 miljard voor België. Maar het algemene herstel van de Europese economie, waar België als import- en exportland enorm van afhangt, is veel meer waard dan de exacte som die hierheen vloeit. Als Europa jarenlang in recessie gaat, kan België over haar begroting een dik rood kruis maken, en komen de overheidsfinanciën in zware problemen.
Bovendien kunnen andere criteria, zoals oversterfte, mogelijk nog toegevoegd worden om de verdeling, die niet definitief is, te regelen, zo is in regeringskringen te horen. Meteen zal de Europese Commissie dus wel moeten proberen objectief vast te stellen “wie het ergst leed onder de crisis”. Dan kan België mogelijk nog meer krijgen.
Duidelijk is wel dat de minderheidsregering Wilmès II helemaal achter het plan staat, dat de EU revolutionair zou versterken. Zeker de Zuid-Europese, maar ook de Oost-Europese landen komen (door onder meer de royale verdeling van geld richting het oosten van Europa) achter het plan te staan. Dat zet de druk op de ‘frugal four‘: men wacht met spanning op de reacties in Den Haag en Wenen.
Midden juni komen de EU-leiders samen voor een grote top, mogelijk is dat al een ‘fysieke’ vergadering, geen teleconferentie. Dat lijkt nodig om iedereen over de streep te trekken, al kondigde Angela Merkel al aan dat ze dan nog geen deal verwacht. Eerst moet de druk op onder meer Mark Rutte, de Nederlandse premier, en Sebastian Kurz, de Oostenrijkse kanselier, nog verder toenemen.

The big picture: De crisis wordt nu een moment voor de EU om voorheen ondenkbare zaken te doen.

De Belgische politieke klasse is historisch altijd erg pro-Europees, of zelfs ‘federalistisch’, geweest: de EU moest en zou een volwaardig politiek niveau boven de lidstaten worden; hoe meer macht, hoe liever. Dat de EU straks gemeenschappelijk gaat lenen, en ook nog een heel lijstje eigen belastingen gaat heffen, is de natte droom van diegenen die een ‘federaal Europa’ altijd als einddoel zagen.
Aan Vlaamse kant is die ‘historische liefde’ wel gekeerd: de twee grootste partijen zien het anders. Vlaams Belang is ronduit tegen het Europees project, en wil absoluut niet horen van een versterking. N-VA is genuanceerder, “niet eurosceptisch, wel eurokritisch”, is de houding. Gemeenschappelijke schulden, allemaal goed en wel, maar wie betaalt straks de rekening, is voor hen de vraag.
Maar het minderheidskabinet gaat, ook zonder parlementaire meerderheid, helemaal mee in de Frans-Duitse plannen: zowel minister van Financiën Alexander De Croo (Open Vld) als minister van Europese Zaken Koen Geens (CD&V) steunen fors de omwenteling, en zetten alle zeilen bij om het erdoor te krijgen.
Dus, ook met 38 zetels in de Kamer zal premier Sophie Wilmès (MR) straks op de EU-top van de staatsleiders geen millimeter twijfel laten bestaan dat België achter de Commissie staat.
Technisch gezien vallen de plannen immers onder de vlag van ‘coronabestrijding’, waarvoor Wilmès II het vertrouwen kreeg. Maar zo ondergaat de EU, indien de plannen erdoor komen, een fundamentele politieke en financiële metamorfose en marcheert ze richting een forse integratie en uitbouw van de Europese macht.

Ondertussen in België: Het heropenen van het onderwijs zet de communautaire verhoudingen weer op scherp.

Onderwijs is een bevoegdheid van de deelstaten, en dat zullen we geweten hebben. Terwijl in Vlaanderen leerkrachten, leerlingen én ouders bezig zijn met preteaching en haast elke dag voor het scherm van een computer hangen, of al in de fase van de voorzichtige en stressvolle heropening voor bepaalde klassen zitten, gebeurde er in Franstalig België nauwelijks iets.
Al 65 dagen lag heel het onderwijs in Brussel en Wallonië stil, en er leek weinig nog te gaan gebeuren dit schooljaar. Dat stond toch in contrast met Vlaanderen en was meest voelbaar in Brussel, waar ook veel leerlingen naar het Nederlandstalig onderwijs gaan.
De afgelopen dagen zette de Vlaamse minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA), samen met de scholenkoepels, opnieuw druk om verder te gaan met een heropening: hij kondigde aan dat op 2 juni opnieuw de scholen de deuren zouden opengooien, zonder daarbij veel rekening te houden met de Nationale Veiligheidsraad, het federale orgaan, dat in principe de exit uit de lockdown regelt.
Dat het voor de N-VA handig uitkomt om, via ‘hun’ departement Onderwijs, aan te tonen dat Vlaanderen z’n eigen koers vaart, en het anders doet, is nogal evident. Maar het is niet puur een politieke kwestie, de frustratie over het uitblijven van beslissingen bij de Nationale Veiligheidsraad zat veel breder dan enkel bij een N-VA-minister: heel de Vlaamse regering steunde, en ook de onderwijskoepels wilden dit.
Een beslissing stond gepland op de Veiligheidsraad van 8 juni. Maar met een voorbereidingstijd van anderhalve week bestond het gevaar dat de scholen nooit meer zouden heropenen voor de zomervakantie. De onderwijskoepels en Weyts forceerden daarop zelf de zaak, door bijeen te komen en ook de GEES, de expertenwerkgroep, bij de zaak te betrekken.
Waarna Weyts dus met die datum van 2 juni kwam, tot frustratie van het federale niveau en z’n collega-ministers aan Franstalige kant. Zo verklaarde Pierre-Yves Jeholet (MR), de minister-president van de Franse Gemeenschap, dat hij zich stoorde aan het “aankondigingsbeleid” van Weyts.
Uiteindelijk verving een bijeenkomst van het Overlegcomité dan plots de Nationale Veiligheidsraad, of zo leek het toch. Normaal is zo’n comité het forum waarin de deelstaten en de federale overheid gevoelige dossiers bespreken, maar in deze crisis is het meer en meer een methode gebleken waarbij het Overlegcomité blijkbaar de rol van de Veiligheidsraad wat overneemt.
Hoe dan ook, een typisch Belgisch compromis rolde uit de vergadering gisterenavond: de kleuters mogen overal op 2 juni starten, het lager onderwijs officieel op 8 juni, al is er weer het trucje van de ‘proefdag’, waardoor Weyts kan spreken van 5 juni.
Daarbij versoepelde men de regels over contactbubbels, zodat elke klas een silo wordt, en iedereen dus ‘veilig’ terug kan. Vier vierkante meter per leerling is niet meer nodig, iets wat men informeel al langer wist, maar dus ‘formeel’ bekrachtigd is in dat Overlegcomité.
“Ik steek niet onder stoelen op banken dat dit het resultaat is van een compromis. En ik aanvaard alle kritiek. Maar als eindelijk straks honderdduizenden leerlingen weer naar school kunnen, is dat de essentie. Met onze voorstellen hebben we de zaken in beweging gebracht”, zo stelde Weyts vanmorgen op Radio 1, waar hij ook “vergiffenis vroeg”, voor de wisselende communicatie.
In Franstalig België is men compleet verbaasd over die plotse wending in het dossier: daar was een debat over de heropening helemaal niet zo levendig en is het enthousiasme minder groot. Minister van Onderwijs Caroline Désir (PS) zette in Le Soir de deur meteen open om scholen toch langer dicht te houden: “Het is aan de organiserende macht, gebaseerd op hun lokale realiteit en specifieke condities, om de terugkeer te regelen, aangepast aan hun mogelijkheden.”
Ook de christelijke onderwijsbonden in Franstalig België maken zich boos: “We hebben grote ongerustheid over de snelheid waarmee nieuwe maatregelen er nu aankomen”, stelde Roland Lahaye, hoofd van het CSC-Enseignement, vanmorgen op LN24. “We hebben de indruk in een nachtmerrie wakker te worden.”
Opvallend overigens, de schade die het stilleggen van het onderwijs met zich meebrengt. Onderwijseconoom Kristof De Witte (KU Leuven) heeft het over een impact van 0,08 procent op het bbp in Vlaanderen en zelfs 0,18 procent in Wallonië. “Zo zie je het belang van onderwijs. Die enorme economische impact zal doorwegen op deze generatie. Bovendien wordt hier, doordat de economische kloof tussen beide landsdelen nog zal vergroten, de verdere ontmanteling van België echt wel in de hand gewerkt“, zegt De Witte in Het Laatste Nieuws.

Niets opvallend: Bij Open Vld voltooit de verwachte stoelendans zich.

Omdat Egbert Lachaert (Open Vld) doorschoof als fractieleider in de Kamer van Open Vld naar het voorzitterschap van de partij, moest er een nieuwe numero uno voor de twaalf Kamerleden komen.
De man die Lachaert door en door steunde tijdens de race, krijgt nu z’n beloning: Vincent Van Quickenborne (Open Vld) wordt de nieuwe fractieleider. Hij was ook de enige kandidaat, en werd, zoals het dan ook hoort, unaniem verkozen.
Veel meer dan Lachaert roept Van Quickenborne aversie op bij het kamp rond Bart Tommelein (Open Vld), dat de verkiezingen fors verloor. In West-Vlaanderen heeft die laatste, de Oostendse burgemeester, zo nu ook z’n positie wat moeten prijsgeven, ten opzichte van de Kortrijkse burgemeester. Maar Van Quickenborne staat voor een duidelijk meer harde, rechtse sociaal-economische lijn, wat anderen minder nastreven.
Tot nu toe blijft het opvallend stil in het kamp dat niet zat te wachten op Lachaert. Dat bevindt zich veel meer in het Vlaams Parlement, en de liberale fractie daar. In de Kamer stond quasi iedereen in de fractie aan de kant van Lachaert, met uitzondering van kopstukken Maggie De Block en Patrick Dewael (Open Vld).

Opvallend in het Vlaams Parlement: De meerderheid houdt een parlementaire onderzoekscommissie af, met steun van Groen en sp.a.

Over de aanpak van de Vlaamse regering en de Vlaamse administratie in de coronacrisis zijn heel wat vragen te stellen: zo trokken de woonzorgcentra tijdens de crisis luid en duidelijk aan de alarmbel. Bovendien zijn er bijzonder veel doden te betreuren in die centra, te wijten aan de coronacrisis, als we de fameuze cijfers van Sciensano mogen geloven.
Dat leidde in the heat of the moment al tot felle uitspraken. Onder meer CD&V-voorzitter Joachim Coens pleitte toen luid en duidelijk voor een parlementaire onderzoekscommissie om de zaak uit te zoeken, en te zorgen dat fouten zich niet zouden herhalen.
Maar nu de epidemie lijkt te minderen, komt het politieke spel rond zo’n commissie in alle hevigheid op gang. Een parlementaire onderzoekscommissie blijft immers iets uitzonderlijk: het geeft het parlement, inclusief de oppositie, de bevoegdheid van een onderzoeksrechter, die onderzoeken zoals een huiszoeking kan bevelen of mensen onderwerpen aan kruisverhoor onder ede.
De meerderheid van N-VA, CD&V en Open Vld kiest er nu voor om die methode af te houden. Gisteren in het Vlaams Parlement kwam de fractieleider van Open Vld, Willem-Frederik Schiltz, uitleg geven aan Villa Politica: “Het is niet het ideale instrument, er hangt een sfeertje van vingerwijzen of de zondebok zoeken aan. Het is ook te vroeg om al in de analyse te duiken, de crisis is nog altijd bezig.”
Schiltz had het daarbij ook letterlijk over de “kalasjnikov die zo’n onderzoekscommissie is”: die wil de meerderheid duidelijk niet op haar regering, en meer bepaald minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V).
CD&V, Open Vld en N-VA gooien het nu op een akkoordje met oppositiepartijen Groen en sp.a om een ad-hoccommissie te organiseren die “de Vlaamse aanpak van de coronacrisis tegen het licht houdt en voorstellen moet doen over het postcoronatraject”.
Als zoethouder mag Björn Rzoska, de fractieleider van Groen in het Vlaams Parlement, die commissie leiden. Hij kondigt meteen aan dat het niet uitgesloten is dat die commissie zich op een dag toch vervelt tot heuse onderzoekscommissie. Bedoeling is dat er hoorzittingen komen en dat tegen eind 2020 de commissie klaar is.
Maar oppositiepartijen Vlaams Belang en PVDA dringen aan op meteen een volwaardige onderzoekscommissie. Vraag is of die eis zal afgehouden kunnen worden, eens er wat zaken naar boven komen.
En ook het federale spel speelt mee: daar komt er haast zeker wél een volwaardige onderzoekscommissie. Een hele resem partijen vraagt daar naar: zeker aan Franstalige kant is er bijzonder veel kritiek op de aanpak van de regering en onder meer de rol van minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld). Maar ook N-VA zegde de facto in de Kamer al z’n steun toe voor zo’n commissie.

Opvallend om te noteren: Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) neemt geen woord terug van haar tweet, “nog een dramaqueen”.

Minister De Block, een van dé gezichten in de strijd tegen corona, heeft al een pak kritiek over zich gekregen voor haar aanpak van de coronacrisis. Zeker in Franstalig België is een van de stenen des aanstoots haar reactie op viroloog Marc Wathelet, die bij het begin van de crisis zeer pessimistische brieven schreef naar de overheid.
Omdat die brieven eind februari geen antwoord kregen, publiceerde hij ze in de pers. “Nog een dramaqueen“, reageerde De Block toen op Twitter. “Elke rampenfilm start met de overheid die een wetenschapper negeert”, zo stelde Wathelet daarover later in stoere interviews, waarin hij als “klokkenluider” werd neergezet.
“Ik sta nog altijd achter die uitspraak“, zo stelt De Block vandaag rustig op Radio 1. “Ja, ik noemde hem een dramaqueen: de man sprak over de ineenstorting van ons gezondheidssysteem, dat mensen niet gingen verzorgd worden, dat ze op de parking van ziekenhuizen gezondheidszorg zouden krijgen. Zo ver is het wel nooit gekomen bij ons, in tegenstelling tot sommige andere landen.”
De Block houdt dus voet bij stuk, ook al haalde ze de tweet weg. “Het heeft wat consternatie gezaaid, dus ik heb het weggehaald. Maar mijn houding is dezelfde hoor: in plaats van zo voorspellingen te doen, paniek te zaaien, zodat de mensen schrik zouden krijgen om niet meer naar het ziekenhuis te gaan, wel stroop de mouwen op, doe er iets aan.”
De Block blijft dus behoorlijk onbewogen bij al de kritiek. “Nu komt het erop aan om die tweede golf te ontwijken, om daar iets aan te doen.”

Interessant leesvoer voor ‘informateurs’ Magnette en Rousseau: CD&V komt uit haar kot. De christendemocraten nemen een wel heel duidelijk standpunt in over gezondheidszorg.

In een opiniestuk in De Standaard van partijvoorzitter Joachim Coens (CD&V) en zijn minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) zetten de christendemocraten de puntjes op de i: de plannen voor de herfederalisering van de gezondheidszorg, waar Open Vld voor pleit, net als de groenen, en in mindere mate de socialisten, mogen in de vuilbak.
Paul Magnette (PS), die op dit moment een zelfbenoemde missie leidt samen met z’n sp.a-collega Conner Rousseau, had begin deze week dat een “zeer belangrijk politiek feit” genoemd, dat de Vlaamse liberalen, net als de groene en socialistische families, voor de herfederalisering van de gezondheidszorg zijn. Meteen legde Magnette dat als eis op tafel voor de N-VA, om samen een federale regering te kunnen vormen.
Die eis leek meer tactisch dan oprecht: zelf staat de PS niet te springen, en ook Rousseau legde woensdag, via een interview in Knack, een voorstel op tafel dat toch iets anders is: federale overkoepeling, maar regionale verantwoordelijkheden en financiering via enveloppen.
CD&V doet nu de deur wel helemaal dicht. Want Beke en Coens stellen letterlijk dat die herfederalisering “geen goed idee is”. “Zelfs voor eenvoudige zaken, zoals de verdeling van Riziv-nummers voor afgestudeerde artsen, kunnen de pleitbezorgers al jarenlang geen overeenkomst vinden. In Vlaanderen hebben we dat jaren volgehouden, om op die manier een goed aanbodbeleid voor artsen te kunnen voeren en overconsumptie tegen te gaan. Maar als zelfs dat niet lukt, waarom zou de rest dan wel lukken?”
Ze schermen met straffe cijfers om hun analyse te maken: “De levensverwachting is gemiddeld 2,5 jaar hoger dan in Wallonië. Minder mensen sterven aan hart- en vaatziekten, krijgen diabetes of nemen antibiotica dan in de andere landsdelen.”
Dat is volgens Beke en Coens “te danken aan de grotere inzet op preventie in Vlaanderen“. “Het paradoxale aan deze situatie is dat de gemeenschappen daarvoor betalen, maar de Belgische staat er de vruchten van plukt. Want doordat minder mensen ziek worden, is de druk op de gezondheidszorg lager.”
“Een architect van de staatsstructuur denkt misschien in hokjes, maar ziekte en ouderdom doen dat niet. Het welzijns- en gezondheidszorgaanbod horen dan ook thuis op hetzelfde overheidsniveau“, zo concluderen beiden, het Vlaamse niveau dus.