Na maanden van sluimerende spanning, komt het tot een openlijke clash met experten en virologen aan de ene kant, en de politici van de Nationale Veiligheidsraad aan de andere kant. Die laatsten kunnen alleen maar verliezen: de druk uit media, en de politiek zelf, is te groot. Maar ondertussen maakt Erika Vlieghe, de voorzitter van de GEES, het toch wel erg bont. Ze dreigt, bizar genoeg, om niet meer naar de Nationale Veiligheidsraad te komen.

In het nieuws: De druk op de Wetstraat over de nieuwe coronagolf neemt toe.

De details: De politici in de Nationale Veiligheidsraad, in de eerste plaats premier Sophie Wilmès (MR), Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) en Waals minister-president Elio Di Rupo (PS), staan tegen de muur.

• De cijfers van de besmettingen wegen loodzwaar. Omdat weekgemiddeldes de zaak wat afvlakken, lijkt het met bijna 216 besmetting op weekbasis nog niet dramatisch, maar binnen de regering en ook bij gouverneurs en burgemeesters circuleren dagcijfers die veel grimmiger zijn.
• Dat dreigt vooral Vlaanderen de paria van Europa te maken: nu al is de code ‘oranje’, zij het heel licht. Maar heel de regio zou wel eens ‘rood’ kunnen worden, zodat reizen van en naar die deelstaat Europees niet meer zou mogen.
• Zeker de beslissing van de Nationale Veiligheidsraad om de bubbel van 15 contacten niet opnieuw te beperken, ligt zo langs van alle kanten onder vuur.
• De virologen, die de regering adviseren, zijn communicatief helemaal in opstand gekomen. Leider daarbij lijkt Erika Vlieghe, voorzitter van de GEES, de werkgroep die de exit uit de lockdown moet begeleiden. Zij gaf een hele rist interviews, gisteren nog in Terzake, vandaag in De Morgen. Daarbij eist ze bijna dat haar wil gevolgd wordt. “Als het beleid adviezen niet oppikt, dan stopt het“, zo stelt ze.
• Met andere woorden, ‘adviezen’ zijn niet zomaar te nemen of te laten. Want volgt de politiek niet, dan stappen de ‘experts’ naar de media, die hen vlot en kritiekloos een podium geven.
• Daarbij toch een aantal opmerkelijke beslissingen, die Vlieghe publiek aankondigde: ze “overwoog” ontslag te nemen als voorzitter van die GEES en ze “gaat uit protest niet meer naar de vergaderingen van de Nationale Veiligheidsraad“. Hoe het één combineerbaar is met het ander, is moeilijk te verstaan: wél voorzitter blijven van het één, maar niet meer aanschuiven bij het ander, lijkt praktisch niet haalbaar, en alvast geen vorm van efficiënt crisismanagement.
• De reden van de boosheid van Vlieghe, los van het feit dat haar ‘advies’ niet gevolgd was? Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) die gesteld had dat Vlieghe geen voorstander was van de inkrimping van de bubbels naar tien personen.
• “Onaanvaardbaar”, reageert Vlieghe. “Ik heb op het overleg twee keer luidop voor zo’n inkrimping gepleit. De politiek mag niet doen alsof ik met alles akkoord ga, puur omdat ik ook op de vergadering aanwezig was. Ik ben geen schaamlapje van de politiek“, zo stelde ze in De Morgen.
• “Het was inderdaad onbehouwen en ongenuanceerd om te insinueren dat Vlieghe achter de bubbel van vijftien stond”, zo moest Jambon, via zijn woordvoerder in Het Laatste Nieuws, door het stof. “Als dat verkeerd is overgekomen, excuseert hij zich daarvoor. De minister-president heeft heel veel respect voor Erika Vlieghe en voor de andere virologen.”
• En kijk, zelfs premier Sophie Wilmès (MR) haastte zich om Vlieghe tegemoet te komen, in Het Nieuwsblad: “Ik betreur dat ze zich niet goed voelde. Ik ben haar dankbaar: ze heeft hard gewerkt.” Het zegt iets over de huidige verhoudingen, als een minister-president en een premier zo op de knieën moeten.

The big picture: De virologen staan wel niet alleen.

• Een hele reeks lokale politici hebben al in hun stad of gemeente ruimere verplichtingen opgelegd, en de bubbels zelf eigenhandig verkleind. De kritiek die daarbij klinkt, is unisono: “Wij doen wat men federaal niet ‘durft’ te beslissen.”
• Zeker in Antwerpen, waar de besmetting het hoogst is, klinken de oproepen steeds luider. Zo is er provinciegouverneur Cathy Berx die sterk aanraadt om de komende vier weken maar twee tot vijf contacten te ontmoeten. En de Antwerpse huisartsen vragen aan alle inwoners om vrijwillig in lockdown te gaan.
• Politiek gezien weegt het interview van Bart De Wever (N-VA) in Het Laatste Nieuws misschien wel het zwaarst. Ook hij spaart de Nationale Veiligheidsraad en z’n partijgenoot Jambon niet.
  • Over de bubbels, die op 15 mensen blijven: “De Veiligheidsraad had dat kunnen doen. Maar die heeft dat niet gedaan. Ik ga niet liegen: ik betreur dat. Ik denk dat dit een vergissing is en dat men het, spijtig genoeg, zeer snel toch zal moeten doen. Minstens terugschroeven naar tien. En geen wisselende tien, maar vaste.”
  • De N-VA-voorzitter herhaalt daarbij fors z’n oude pleidooi van “een wettelijk kader voor de noodtoestand“. Juridisch bestaat die toestand niet in België, en na de aanslagen van 22 maart in 2016, wilde N-VA dat al doorduwen. “Een tekst waarin heel duidelijk wordt vastgelegd wie wat beslist in zo’n geval. Moesten we zo’n kader hebben, dan zouden we dat vandaag al afgekondigd hebben.”
  • De Wever ergert zich aan de verspreide slagorde van al die gemeenten die hun eigen coronabeleid beginnen voeren. “Ik heb als eerste opgeroepen om de nationale fase van het rampenplan af te kondigen. Dat is the next big thing na de noodtoestand. Precies om te vermijden dat iedereen in verspreide slagorde maatregelen zou beginnen nemen. Ik ben altijd zeer beducht geweest voor een landschap waar elke gemeente haar eigen coronabeleid begint te voeren.”

En nu? Alles wijst erop dat alweer een ‘correctie’ zal volgen.

• In onder meer Het Nieuwsblad en Le Soir verdedigt premier Wilmès alsnog haar Veiligheidsraad: “We hébben strengere maatregelen genomen. Hier, dit is het rapport van Celeval. Mondmaskers verplichten op markten en in winkelstraten? Een registratieformulier in horecazaken? Een formulier voor wie terugkeert uit vakantie? Strengere controles in horecazaken? Nachtwinkels sluiten om middernacht of om 0.30 uur? We hebben daar zelfs 22 uur van gemaakt. En verder hebben we alles gevolgd.”
• “We weten goed wat het virus heeft doen opflakkeren: te veel mensen hebben de regels niet gerespecteerd. Meestal zijn dat mensen die naar een feest of naar een huwelijk zijn geweest. Of mensen die een waterpijp doorgeven. Het echte probleem zit op het lokale niveau”, zo stelt de premier. Vraag is of de kous daarmee af is.
• Al vaker in deze crisis worden beslissingen die genomen zijn op het hoogste niveau, in die Veiligheidsraad, na kritiek vrij makkelijk teruggedraaid of aangepast. Een notoir voorbeeld: de bezoeken in de woonzorgcentra, die plots wel weer mochten, en daarna niet meer.
• Achteraf concludeerde onder meer de Vlaamse onderzoekscommissie rond corona dat dergelijk isolement voor ouderen eigenlijk niet kon, en ook mensenlevens heeft gekost, door de zware mentale schade.
• Wat dus volgt in de week die nu komt, is voorspelbaar. De druk, die nu al enorm is, zal ertoe leiden dat er onvermijdelijk nieuwe algemene verstrengingen komen.
• Want in principe is een nieuwe Nationale Veiligheidsraad gepland volgende vrijdag, op 31 juli. Maar onder meer Vlieghe liet daarover al heel duidelijk verstaan dat het vroeger moet: “Je moet elke dag kort op de bal spelen.”
• Dat zet de politici in die Veiligheidsraad voor een vervelend dilemma: ze staan onder grote druk om snel te beslissen, maar moeten ondertussen wel zwaar door het stof, en bijna publiekelijk gaan erkennen dat ze ‘fout’ zaten.
• Dinsdag al moet minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) naar de Kamer, om in de Commissie Volksgezondheid uitleg te geven. Wetende dat De Block al een voorstander was van kleinere bubbels, en wetende dat ze de laatste maanden haar eigen koers vaart en zich weinig onder druk laat zetten, mag men verwachten dat de minister niet zal nalaten haar mening te herhalen. Ook dat zal weer druk zetten.
• Woensdag is er dan een interministeriële conferentie, waarbij alle negen ministers van Volksgezondheid bijeenkomen. En donderdag een Overlegcomité, waarop de federale regering overlegt met de deelstaten. De kans is groot dat op een van beide al scherpere maatregelen doorsijpelen, als het al niet sneller gebeurt: één kleine week, tot vrijdag, wachten, lijkt politiek zelfmoord in deze context van toenemende druk.

Ondertussen bij de onderhandelingen: Opnieuw positieve signalen van bij PS en N-VA.

• In het kamp van Paul Magnette (PS), nochtans notoir gehecht aan z’n privéleven en tijd voor z’n familie, klinkt het dat de preformateur “niet van plan is vakantie te nemen nu“. Het duo lijkt dus de “vijftig dagen”, die Magnette hen gaf, ten volle te willen gaan gebruiken.
• Ook De Wever geeft een soortgelijke boodschap, vooral voor z’n eigen ’thuisfront’: hij zoekt nog “een manier om dat wat te ‘versuikeren’, vakantie naar ‘Nieverans’“. Voor De Wever overigens de derde keer op rij dat hij een zomer zonder vakantie heeft, zo vertrouwt hij Het Laatste Nieuws toe.
• Opvallend: geen woord, letterlijk niets, in dat paginagrote interview, over z’n opdracht als preformateur. De sluier van de corona-aanpak hangt helemaal boven de formatie, alsof niemand nog geïnteresseerd is in de zoveelste poging om een regering te vormen. Dat is alleen maar goed nieuws voor het duo.
• Komt daarbij nog de Luikse PS, met kopman en Luiks burgemeester Willy Demeyer, die zich achter een mogelijke coalitie tussen N-VA en PS schaart. Dat doet hij publiekelijk, in La Libre.
• Nieuw is Demeyer z’n steun eigenlijk niet: al langer is hij ervan overtuigd dat het met de N-VA zal moeten. Maar de Luikse burgemeester probeert zichtbaar een samenwerking ’te verkopen’ aan de PS-achterban.
• Zijn voorstelling van zaken: ja, het zal met N-VA zijn, “want we kunnen niet anders”. “Het zit niet in het DNA van de PS om in oppositie te gaan. Wij hebben altijd onze verantwoordelijkheid genomen.” Maar de PS zal haar authenticiteit niet verliezen en haar standpunten niet verloochenen, zo is z’n these. “Ons objectief is een soort vechtregering te maken (“un gourvernement de combat“), een soort ‘deelnameoppositie‘, (“une participe-opposition“). De PS kan in een regering zijn, maar tegelijk al onze theses blijven verdedigen. In een vechtregering blijven de ministers loyaal, maar in het parlement is het fight!“
• Of dat betekent dat PS en N-VA dan een regering vormen, terwijl Ahmed Laaouej als PS-fractieleider in de Kamer dan alle dagen stookt, is niet meteen duidelijk. Maar eerdere experimenten met regeringen die een ‘open debatcultuur’ aanhielden, of andere terminologie om in de Kamer vechtende coalitiepartners uit te leggen, liepen steeds op een fiasco af.
• Hoe dan ook: opnieuw wel de vaststelling dat de PS eerder stemmen telt die nu de alliantie met N-VA willen ‘verkopen’ dan dat er torpedo’s komen.

Om mee te geven: De liberalen kondigen zich aan als een lastige beklimming, maar het pad is wel begaanbaar.

• In de onderhandelingen tussen PS en N-VA zijn al veel metaforen gebruikt. Maar eentje die al maanden meegaat: het gezelschap dat samen een regering vormt, moet een hooggebergte over. Enkel en alleen al tussen PS en N-VA is dat “de Himalaya”, zo stelden betrokkenen de afgelopen maanden.
• “Maar stel dat je daarover raakt, stel nu, dan wacht daar steeds een tweede guur, onherbergzaam plateau: de MR.” Diens voorzitter Georges-Louis Bouchez (MR) kwam de afgelopen maanden telkens in opstand, wanneer PS en N-VA toenadering zochten. Dan werd de tricolore trom geroerd, en was de MR plots de grote ‘behoeder van de Belgische eenheid’.
• De MR heeft niets te winnen bij zo’n deal: ze verliezen ministerposten, moeten tweede viool gaan spelen in een regering, en moeten nu tandenknarsend toekijken hoe de N-VA met 24 zetels en de PS met 19 zetels als ‘grote twee’ een deal aan het schrijven zijn.
• Maar waar dat samenspel tussen N-VA, PS en MR in het verleden omschreven werd als de ‘Bermudadriehoek’ waarin alle hoop op een akkoord onherroepelijk verdwijnt, doorbrak het cdH de afgelopen weken die dynamiek.
• Immers: de verandering van visie bij de Franstalige christendemocraten, om toch in een coalitie te willen, is een game changer. Plots zijn zo de 14 zetels van de MR ook ‘misbaar’ geworden om een coalitie te maken: het kan zonder Bouchez deze keer, men moet het ‘guur plateau’ niet meer over.
• Dat weet Bouchez ook: hij was bepaald zenuwachtig de afgelopen dagen. Maar kijk: Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert gooit hem nu een levenslijn.

Opvallend: Open Vld maakt het pad nu wel weer moeilijker.

• Lachaert doorbreekt de vraag van de twee preformateurs om de discretie te bewaren in de onderhandelingen, om alsnog z’n boodschap over te maken in twee kranten. Daarbij het belangrijkste nieuws: “Wij blijven één en ondeelbaar”, met de MR dus. “Wie de ene uitnodigt, zal ook de andere aan tafel aantreffen. Het is niet mogelijk om ons uit elkaar te halen”, zo zegt hij in De Standaard.
• Een veto dus, het zoveelste, in deze maanden van uitzichtloze onderhandelingen.
• Met die verklaring zet de onervaren voorzitter meteen zichzelf vast. Het is haast onvermijdelijk dat hij straks onder druk komt: de liberalen hebben nu eenmaal het initiatief niet meer in handen. En gaat de blauwe familie dan het volle gewicht van een ‘mislukking’ op zich nemen? Het valt nog te bezien. Maar door die verklaring nu opnieuw zo publiek te maken, daagt Lachaert alvast N-VA en PS uit.
• Eén en ander heeft te maken met de gekwetste ziel van de Open Vld, na de mislukking van een Arizona-coalitie. Daarbij voelde Lachaert zich bedrogen en overheerste toch even diepe teleurstelling: hoe lang waren de socialisten en N-VA achter de rug al bezig? “Ik had toch al een tiental dagen door dat er iets niet klopte”, zo stelt hij zelf in Het Laatste Nieuws.
• De Vlaamse liberalen willen hun huid nu duur verkopen. “Als ik een tekst moet tekenen waarin ik geen inbreng heb gehad, dan ga ik liever in de oppositie. De N-VA en de PS kunnen onmogelijk met twee een verhaal schrijven en denken dat de rest maar zal aansluiten. We moeten op korte termijn partijen samen­brengen die een meerderheid hebben en die elk hun inbreng kunnen doen”, zo is Lachaert fel.
• Wat daarbij al eerder in de Open Vld te horen was, herhaalt hij nog even: de ‘klassieke deal’ van “een zak geld in ruil voor een staatshervorming”, dat kan niet voor Lachaert.
• Daarbij valt op dat de Open Vld-voorzitter zich sterk maakt dat hij Bouchez ‘onder controle heeft’: “Ik kan hem lezen. Ik kan hem ook overtuigen om samen een bepaalde richting uit te gaan.”
• Dat strookt niet met hoe anderen het zien. Die wijzen erop dat de MR-voorzitter eerder z’n collega in de Melsensstraat bespeelt. “Bouchez heeft Lachaert helemaal rond z’n vinger gedraaid, de afgelopen dagen. Logisch, want plots heeft de MR nu de Open Vld nodig. Straf, want de afgelopen maanden verklaarde diezelfde Bouchez regelmatig dat hij ‘niet met Open Vld getrouwd was’ binnenskamers, tegen andere partijvoorzitters”, zo stelt een hoge bron.
• Tenslotte toch ook goed om te noteren is dat Lachaert de optie van een minderheidskabinet, als het mislukt met PS en N-VA, niet uitsluit. “Eventueel kan er opnieuw gezocht worden naar een minderheidsregering. Minstens moet een aantal partijen de afspraak maken om het land te managen tot midden volgend jaar.”
• Dat scenario, waarbij MR, Open Vld en CD&V eindeloos blijven doorregeren met het vehikel van Wilmès II, is net waar anderen in de Wetstraat zo voor vrezen. En exact het draaiboek waar de MR van Bouchez al weken op aanstuurt: als alles mislukt, wint diegene die blijft zitten.