Noren zijn de gelukkigste mensen op onze planeet volgens het World Happiness Report van de VN, en het land prijkt sowieso al jaren bovenaan dat soort lijstjes. Toen dat nieuws bekend raakte, werden een pak experts opgevoerd in de media, gaande van Belgen die daar wonen tot sociologen en geluksexperts. Ze zingen unaniem de lofzang over het Scandinavische land. Tijd om de zaken wat in perspectief te zetten, dachten we. In vijf afleveringen brengen we je een portret van Noorwegen en Noren zoals je het wellicht nog nergens zag of las. Vandaag, deel 3: als ze zo gelukkig zijn, waarom slikken ze dan zoveel happy-pilletjes?

Hier is een grote vraag: zijn de Noren echt het gelukkigste volk ter wereld, of denken ze alleen maar dat ze gelukkig zijn? Er zitten, dan kan niemand die het land uiteindelijk leert kennen aan voorbij, een aantal bijzondere duistere kanten aan de Noorse samenleving.

Noorwegen is een fantastisch mooi land, dat staat buiten kijf. Tenminste als het weer meezit. Het regent bijvoorbeeld nergens zoveel in Europa als in Bergen. En dan is er het feit dat de dagen in de zomer misschien wel heel lang zijn en zonniger dan vaak wordt voorgesteld, in de winter is dat een ander verhaal. In een deel van het land wordt het gewoon niet eens licht tijdens een aantal maanden overdag.

Het is een beetje naïef om te denken dat je die dingen gewoon opzij kan schuiven in het hele geluksverhaal.

Steeds meer pillen nodig om gelukkig te zijn

En ja hoor, voor het gelukkigste land ter wereld te zijn, blijken heel wat Noren dat leven niet echt aan te kunnen, of, ze slikken steeds meer pillen om gelukkig te zijn.

Hier zijn wat feiten. De jongste 20 jaar is het zelfmoordcijfer in Noorwegen verdubbeld en het is verviervoudigd sinds de jaren zeventig. Het ligt nog steeds lager dan bij ons, maar in België is het aantal zelfmoorden in die periode bij mannen met 23% gedaald en bij vrouwen met 10%. Als we alleen mannen bekijken, dan zijn de Noren ons al voorbijgestoken.

Voor elke zelfdoding in Noorwegen zijn er ook 12 mislukte pogingen. En de slachtoffers zijn ook erg jong: 60% van hen zijn twintigers en dertigers. Het cijfer ligt wellicht in werkelijkheid hoger, onlangs verscheen een studie waaruit viel af te leiden dat veel dodelijke verkeersongevallen wellicht zelfmoorden zijn, hoewel ze niet als dusdanig in de statistieken belanden.

Hier is meer: de jongste tien jaar is in de leeftijdscategorie tussen 20 en 29 jaar in Noorwegen het aantal gebruikers van antidepressiva en angstremmers met 50% gestegen. Het gebruik van zware antispsychotica nam toe met meer dan 50%.

De Noren zijn ook recordhouders in het gebruik van ADHD-medicijnen bij kinderen: daarvan nam het gebruik met maar liefst 318% toe. Drukke kinderen zijn daarom geen ongelukkige kinderen, maar hier is nog een echte eye-opener: bij meisjes tussen 15 en 19 jaar is het gebruik van antidepressiva met 83% gestegen sinds 2007. 15% van de tienermeisjes in Noorwegen (13-17 jaar) hebben al antidepressiva voorgeschreven gekregen.

De Noren hebben ook steeds meer slaappillen nodig: 39% meer dan tien jaar geleden.

Psychiater, please

Nog een opvallend cijfer is dit: 38% van de Noorse vrouwen en 32% van de mannen zoekt tijdens haar of zijn leven hulp wegens mentale en psychische problemen. Dat cijfer is wellicht mede hoog door een uitstekende gezondheidszorg, die zorgt dat die hulp erg toegankelijk is. Maar toch.

Het heeft voor een heel groot stuk met het weer en de lange duistere winters te maken: er zijn wetenschappelijke studies genoeg ondertussen die een verband aantonen tussen depressies en die dingen. Maar het verklaart, in het geval van Noorwegen zeker, bijlange niet alles. Wat het vooral niet verklaart is dat een steeds groter deel van de Noren het daar moeilijk mee hebben. Het gezondheidssysteem dat de symptomen daarvan herkent en kan opvangen is ondertussen al vier decennia actief. Ook de overheid weet dat er iets mis is, en ze is de jongste jaren met campagnes begonnen om het tij te doen keren.

Want een jeugd die steeds meer pillen nodig heeft om te kunnen functioneren in de maatschappij is een gigantisch probleem, ook al omdat de meeste studies aangeven dat het echt geen goed idee is om antidepressiva te geven aan mensen wiens hersenen nog in volle ontwikkeling zijn.

Iedereen gelijk

Waarom slikken jonge mensen zoveel pillen in Noorwegen dan? Als we het vragen aan Noren zelf, krijgen we in eerste instantie geen antwoord. Mensen die antidepressiva slikken zijn daar begrijpelijk niet echt spraakzaam over, ook in Noorwegen is dat niet echt iets waar je graag mee uitpakt. Maar na een paar rondjes peperdure alcohol, komen er doorgaans twee dingen naar voor. Oudere Noren zullen je zeggen dat het “van luxe is” en dat jonge Noren verwend zijn, materialistisch en het zo goed hebben dat ze daardoor niet meer met de dagdagelijkse realiteit overweg kunnen. Ze leven in een droomwereld, maar het leven is jammer genoeg geen droom, dus.

Dat is vooralsnog vooral toogpraat. Er is niet echt degelijk wetenschappelijk werk voorhanden dat die theorie staaft. Dat is anders met een tweede theorie die je krijgt te horen, en opvallend genoeg, doorgaans van Noren die jonger zijn. Het heeft onder meer te maken met Janteloven, en dat vergt een woordje uitleg.

Scandinavische samenlevingen worden geroemd om hun gelijkheid. Iedereen is even belangrijk, iedereen heeft dezelfde rechten, mannen en vrouwen zijn nergens meer geëmancipeerd, de loonkloof tussen laaggeschoolde arbeiders en hoogopgeleide specialisten is ook nergens kleiner.

Dat is iets dat terug te voeren valt tot de tijd van de vikingen, en zelfs voor hen, en het heeft veel te maken met de barre omstandigheden van leven in het hoge noorden, waar het alle hens aan dek was om te kunnen overleven.

Janteloven

De Wet van Jante (Janteloven) is een gedragscode bestaande uit tien regels, waarmee de Deens-Noorse schrijver Aksel Sandemose (1899–1965) de in zijn ogen typische bekrompenheid van de Scandinavische mentaliteit beschreef. Grondgedachte van de Wet van Jante is: je mag je kop niet boven het maaiveld uitsteken.

De Wet van Jante is een klassiek begrip in de Scandinavische cultuur. Ze wordt nog vaak geciteerd wanneer kritiek wordt geuit op opvattingen, denkbeelden, regels, gewoonten of tradities die zelfontplooiing en hoge prestaties in de weg staan.

De tien regels zijn allemaal een variatie op hetzelfde thema en worden als een eenheid gezien. De regels zijn:

Je moet niet denken dat je wat bent.

Je moet niet denken dat je even veel bent als wij.

Je moet niet denken dat je slimmer bent dan wij.

Je moet je niet inbeelden dat je beter bent dan wij.

Je moet niet denken dat je meer weet dan wij.

Je moet niet denken dat je meer bent dan wij.

Je moet niet denken dat je deugt.

Je moet niet om ons lachen.

Je moet niet denken dat iemand om je geeft.

Je moet niet denken dat je ons wat kunt leren.

Waar het voor de Noren op neerkomt is dat comformiteit prioritair is. Wat zich vertaalt in immense sociale druk om toch maar zoveel mogelijk te doen en te zijn zoals alle andere Noren. Dat ging best goed in de oude wereld, waar het leven hard was, er geen ruimte was voor luxe en zoals gezegd, het voornaamste doel was om de winter door te komen zonder honger te lijden. Maar in een wereld die geglobaliseerd is en bovendien van de Noren hele rijke mensen heeft gemaakt die zich heel goed kunnen veroorloven om met al dat geld eens iets geks te doen of iets te doen dat hun hartje echt verlangt, liggen de kaarten anders.

Belastingen

Janteloven verklaart bijvoorbeeld waarom je in het rijkste land ter wereld niet echt ziet dat je in het rijkste land ter wereld bent.

Het verklaart ook iets anders, de bizarre liefdesverhouding die Noren hebben met het betalen van belastingen. Wij zien die als een last, zoals het woord aangeeft. Noren noemen ze skatt (een schat). Elke belastingaangifte van elke Noor is ook gewoon openbaar en valt te raadplegen op een website, iets wat Noren ook doen. Wie vals speelt met z’n belastingen, zet niet alleen de staat in de zak, maar ook zichzelf, want zoiets is not done en zal van je een sociale paria maken.

Noren hebben ook iets wat een dugnad heet. Ook dugnads gaan terug naar de vikingtijd. Het zijn dagen waarop iedereen in een gemeenschap verwacht wordt vrijwillig te handen uit de mouwen te steken om mee te helpen bouwen aan iets dat goed is voor het algemeen nut. Een speeltuintje bouwen in een nieuwe wijk bijvoorbeeld. Het dak van de kerk fixen. En alweer: niet helpen is not done.

Om maar te zeggen dat de druk van de samenleving in het gelukkigste land ter wereld erg hoog is. Verstikkend hoog voor steeds meer jonge mensen, zeker nu ze in de moderne wereld een uitweg hebben om daar onderuit te komen.

Het is één van de redenen waarom jonge Noren zo makkelijk de stap kunnen zetten om naar het buitenland te gaan studeren of om een poos lang de wereld rugzakgewijs rond te gaan trekken. Dat het financieren van zoiets niet echt een probleem is, helpt uiteraard.

Morgen: de inner-viking en de nazi’s.