Wat als de ijskappen op Noordpool volledig smelten? Het is een vraag die sommige wetenschappers zich vroeger wel eens als denkoefening stelden. Maar dit lijkt al lang geen ‘Wat als …’ meer. Wetenschappers hebben berekend dat tegen zo vroeg als 2030 de Noordelijke IJszee in de zomer volledig ijsvrij zou kunnen zijn. 

Afgelopen herfst en winter waren er voor de Noordpool speciale. Het ijs, dat eigenlijk zou moeten groeien, slonk nog wat extra. Temperaturen op de Noordpool lagen 20° hoger dan gemiddeld. En een record aantal ijsberen, die wachtten op dat het water eindelijk weer zou bevriezen, kwamen in contact met mensen. Allemaal duidelijke gevolgen van de opwarming van het klimaat. Maar het zijn niet de herfsten waar wetenschappers voor vrezen, maar de zomers. Want wetenschappers berekenden dat we in 2030 wel eens een ijsvrije Noordpool zouden kunnen meemaken. En dat is, licht uitgedrukt, geen leuk vooruitzicht, want dat heeft niet alleen gevolgen voor de gebieden rond de Noordpool maar voor de hele wereld. Dit zal leiden tot een nog snellere opwarming van de Aarde en zou wel eens al onze weerpatronen aardig in de war kunnen sturen.

“Oh no! It’s happening”

Stephanie Pfirman, zeeijs wetenschapster aan de Barnard-universiteit in New York, herinnert haar nog goed wanneer ze voor het eerst besefte dat het misschien wel eens slecht zou kunnen gaan met de ijsomvang op de Noordpool . Ze was zich in september 2007 aan het voorbereiden op een lezing en keek nog eens snel naar de recentste kaarten. Tot haar grote ontsteltenis zag ze daar iets dat nog nooit was gebeurd: er was nog nooit zo weinig ijs op de Noordpool.“Oh no! It’s happening”, dacht ze. Dat het ijs in de Noordelijke IJszee aan het smelten was, was al geweten. Maar men had zulke extreme verliezen maar verwacht tegen de helft van de 21ste eeuw. Een “wake-up call” noemt ze het. Best case scenario volgens de wetenschappers? Een temperatuurstijging van 4 tot 5°. In dat geval zullen ijsvrije zomers een zekerheid worden.

De gevolgen hiervan zullen uiteraard het hardst gevoeld worden door de vier miljoen mensen die leven in het gebied rond de Noordpool. Hele gemeenschappen aan de kust zullen moeten verhuizen door het smelten van het permafrost (dat dus niet meer zo ‘perma’ zal zijn) en door het breken van kustlijnen, die zonder ijsbuffer volledig bloot zullen gesteld worden aan verwoestende stormen. Ook landen lager op de wereldbol zullen niet gespaard blijven. Onderzoek wijst namelijk uit dat open water rond de Noordpool zal leiden tot extremere weersomstandigheden, waar we nu al voorbeelden van hebben ondervonden met zware koudegolven in Amerika, Europa en Azië.

Daarnaast zal het zijn gevolgen hebben voor de hele wereld. Zeeijs helpt om de planeet koel te houden door zonlicht te reflecteren en er zo voor te zorgen dat de Noordelijke IJszee geen warmte absorbeert. Die lagere watertemperaturen en koudere lucht houden op hun beurt tegen dat de ijslaag en het permafrost op Groenland niet smelten. Zonder zomerijs zou dat wel eens op de helling kunnen komen te staan. Dat zal leiden tot het stijgen van het zeeniveau en zou er ook voor zorgen dat broeikasgassen zoals methaan, die nu nog zijn opgeslagen in het permafrost, vrij kunnen komen. Om dan nog maar te zwijgen over de gevolgen op verschillende diersoorten. De gevolgen van het smelten van het ijs op de Noordpool kunnen dus echt niet onderschat worden, want het tikt dat ene dominoblokje aan dat er honderden extra doet vallen.

Niets verloren

Maar, en dit is een heel belangrijke en hoopvolle ‘maar’, er is één optimistische boodschap: zomerijs kan ook weer terugkeren als de planeet weer afkoelt. Het is dus geen onomkeerbare evolutie. “You could bring it back even if you lose it all” zegt Julienne Stroeve, een zeeijs wetenschapster aan de Universiteit van Londen.

In tegenstelling tot ijs op het land, kan zeeijs relatief makkelijk terugkeren. Hoe snel dat zal gaan of vanaf wanneer dat zou kunnen gebeuren, is echter nog koffiedik kijken. Broeikasgassen hebben een belangrijke invloed, en ook duidelijk is dat hoe langer de regio ijsvrij is in de zomer, hoe moeilijker het zal worden. Want hoe langer die ijsvrij is, hoe meer warmte zich kan opbouwen in de Noordelijke IJszee Uit resultaten van testen met globale klimaatmodellen blijkt dat, theoretisch, het groeien van het zeeijs al zou kunnen gebeuren aan het einde van deze eeuw. Maar dan moeten er wel heel grote en zware stappen genomen worden om de koolstofdioxide, beter bekend als CO2, heftig te verminderen.

De zee wit maken

Hoewel het dus mogelijk is om het zeeijs op termijn weer te laten aangroeien, dienen er grote stappen te worden gezet. Een van de mogelijkheden om de planeet weer wat af te koelen, lijkt vergezocht maar kan wel eens een enorme vooruitgang betekenen en de opwarming van de Aarde afremmen: geo-engineering. Daarmee wordt bedoeld dat we de Aarde op een artificiële manier terug laten afkoelen. Zo zouden we, bijvoorbeeld, enkel het noorden kunnen proberen afkoelen, door de Noordelijke IJszee wit te maken. Dat zou dan gebeuren door middel van lichtgekleurde partikels in de oceaan te plaatsen die het zonlicht zouden reflecteren. Een andere optie is pompen te installeren (op windenergie uiteraard) om zo water naar het oppervlak te brengen in de winter, waar het zou vriezen, en zo dikker ijs te vormen.

Klinkt allemaal enorm cool, maar meerdere wetenschappers durven het nog niet volledig in de armen te sluiten. De enige oplossing op lange termijn, zo klinkt het, is toch echt wel het terugdringen van broeikasgassen.

En dan nog …

Als er al iets duidelijk is, dan is het wel dat zomerijs terugbrengen op de Noordpool een zware operatie zal zijn, zowel politiek gezien als technisch. Eens het zomerijs verdwenen is, zullen er verschillende partijen zijn die weigerachtig staan ten opzichte van een terugkeer. Zeker als het al enkele generaties ijsvrij is geweest. Er wordt nu al door verschillende landen onderzocht welke mogelijkheden er zullen komen op vlak van, onder andere, olie- en gasontginning, mijnen, toerisme en visvangst. Daarnaast zal het enorme inspanningen vergen, die ver voorbij het klimaatakkoord van Parijs gaan. En dan nog … Zelfs al slagen we er in om het zomerijs te herstellen, hoe zou dat dan werken? Andrew Derocher, een bioloog aan de Universiteit van Alberta, Canada, zegt daarover: “There will be an ecosystem. It will function. It just may not look like the one we currently have.”