Bijna twee maanden na de verkiezingen is ons land op weg naar stevige rechtse coalities in Vlaanderen en op het federale niveau. Homogene coalities bovendien op die twee belangrijkste beleidsniveaus. Open Vld forceert zo een inbraak in de Vlaamse coalitie en CD&V krijgt met Kris Peeters de Zestien. Een reconstructie van hoe centrumrechts tot stand kwam.

Vrijdag 11 juli, de jaarlijkse receptie ter ere van de Vlaamse feestdag gaat door in het Brusselse stadhuis. “Het grootste roddelkot van de Wetstraat”, zo wordt het plastisch omschreven door toppolitici, en ook deze keer maakt het gebeuren haar reputatie waar. Na een paar glazen staan prominente Open Vld’ers broederlijk met prominente CD&V’ers te praten. “Natuurlijk willen wij in die federale regering, om samen de Zweedse coalitie te maken. Och ja, een week nadat jullie samen met N-VA die Vlaamse regering gemaakt hebben keren wij wel onze kar. Maar is dat hoe jullie het willen spelen?”, valt bij de liberalen te horen. Het zet CD&V-voorzitter Wouter Beke en zijn partijtop aan het denken.

Alles geprobeerd, en alleen “Zweeds” bleef over

Want tegelijk sijpelt bij CD&V het besef in dat niet erg veel opties overblijven federaal. Informateur Charles Michel heeft er zelf een aantal getest: een vraag aan de PS om de N-VA eraf te rijden en een klassieke tripartite te bouwen. “Njet” van de PS als dat inbraak in de Waalse en Brusselse regering betekent, de MR-eis. Een toenadering tot de groenen ook, die afgelopen week nog de vraag kregen van Michel om na te denken over een coalitie zonder N-VA. Niet werkbaar, zo leek al snel.

CD&V deed op haar beurt, achter de rug van Michel, een poging om een zogenaamde “spiegelcoalitie” of “confederale coalitie” uit te testen: N-VA en CD&V aan Vlaamse kant, PS en cdH aan Franstalige kant. Opnieuw “njet” van de PS, en meteen ook van N-VA, die het gevoel had “na de verkiezingen nog meer Scud-raketten van de PS te hebben gekregen als ervoor”. 

Blijft over: de Zweedse coalitie. Met Open Vld dus. Twee grote bedenkingen spelen daarbij voor CD&V: is zo’n regering niet te rechts? En levert CD&V wel de premier, ook al is ze maar de derde partij in zo’n Zweedse coalitie? Maar tegelijk speelt een puur menselijk argument: “Hoe kan je dat federaal in elkaar steken, als je de liberalen Vlaams niet meeneemt, zonder dat de politieke relaties getroebleerd raken? Of proberen we dat niet beter op een correcte manier te doen?”

De Zestien voor Kris

Die weifelende houding straalt vorige week af op de Vlaamse onderhandelingen. “Kris Peeters zat daar geweldig gewrongen. Iedereen wist dat hij naar het federale zou verkassen, maar het was helemaal niet duidelijk of die kans er zou komen. Er was echt sprake van mood swings bij hem, al naar gelang de laatste federale berichten”, laat een N-VA-onderhandelaar optekenen.

Vorige week dinsdag wordt op de G7 (de zeven belangrijkste CD&V’ers, voorzitter Beke en zijn uittredende ministers) de strategie van de christendemocraten dan vastgezet. CD&V beseft enerzijds dat ze moeilijk een stabiele coalitie federaal kunnen maken mét Open Vld en tegelijk diezelfde liberalen Vlaams in oppositie duwen. Alleen, die Vlaamse onderhandelingen willen ze absoluut niet gaan overdoen met Open Vld nog eens aan tafel. De christendemocraten zijn als de dood dat ze in een twee-tegen-een positie komen, “als centrumpartij tegen twee rechtse partijen”. Dus: keihard over die Vlaamse regering door onderhandelen met enkel N-VA is de boodschap, onder meer over de provincies en de begroting. Plus, de Zestien voor Kris.

Een nieuwe generatie partijvoorzitters

En zo begint een week politiek pokerspel. Met lastige Vlaamse onderhandelingen, die eerst totaal ontsporen. De boel klaart pas dinsdag (15 juli) op als Beke en Bart De Wever als voorzitters persoonlijk afdalen naar de onderhandelingen. Ja, ze gaan samen een Vlaamse regering maken, en ja ze gaan ook samen federaal een regering maken. Plus, de deal van “elk één regeringsleiding” wordt nog eens duidelijk hernieuwd: Geert (Bourgeois) wordt minister-president, Kris wordt premier.

Maar natuurlijk is het Vlaamse spel van dan af onlosmakelijk verbonden aan het federale. Woensdag zien de vier “Zweedse” voorzitters elkaar. Informateur Charles Michel bewerkt Beke zachtjes om Gwendolyn Rutten toch toe te laten tot die Vlaamse coalitie. De argumenten van Michel zijn diezelfde die Beke altijd hanteert: zij zijn de generatie van de redelijke mensen, van de partijvoorzitters die empathie tonen voor elkaar, en elkaars standpunten begrijpen. En Rutten heeft zich nu eenmaal heel symbolisch vastgezet op haar “één en ondeelbare” strategie: in de twee regeringen of in geen enkele. 

De schaduw van Open Vld

En natuurlijk is De Wever ook voor de intrede van Open Vld. De N-VA-voorzitter is al weken ervan overtuigd dat het best is om Open Vld Vlaams mee te nemen, omdat hij zo zijn droom van een federale centrumrechtse regering zonder de PS kan verwezenlijken. Maar hij wil CD&V niet bruuskeren, het is een kwestie van timing, dat beseft iedereen. 

Vanaf dan hangt de schaduw van Open Vld wel nadrukkelijk over de Vlaams-nationalisten tijdens de Vlaamse onderhandelingen. Die beseffen immers dat ze op het eind Open Vld moeten kunnen overtuigen met een tekst die tussen hen en CD&V is afgeklopt. En plots komen ze dus op de proppen met typische liberale eisen, zoals de jobkorting die nieuw leven krijgt ingeblazen. Een soortgelijke houding speelt bij CD&V. Daar stellen ze zich nu keihard op als het op ‘hun’ sociale dossiers aankomt, want ook daar zien ze dat ze niet in centrumrechts komen te zitten, maar in een centrumrechts dat wel heel fel naar rechts overhelt. En net zo goed wil Beke van Michel federaal garanties over het sociale luik van die Zweedse coalitie. Hij krijgt zijn linkervleugel anders nooit overtuigd.

CD&V speelt het keihard tot aan de meet

Afgelopen weekend is er dan grote finale, in twee etappes. Eerst moeten die Vlaamse onderhandelingen landen. Zaterdag om 10 uur zien de N-VA en CD&V-delegatie elkaar voor het eerst sinds de start van de Vlaamse onderhandelingen op een geheime lokatie in het Pajottenland. “Nog mooier dan die Villa Hellenbosch in Vollenzele waar we ooit zaten”, pocht een betrokkene. Tussen de glooiende heuvels van Vlaams-Brabant kijken CD&V en N-VA elkaar tot 4 uur ’s ochtends in de ogen, en gaan met een bijna-akkoord uiteen.

Niets lekt, wat voor N-VA het signaal is dat CD&V meegaat in de strategie. Zondagnamiddag zien Michel, Beke, De Wever en Rutten elkaar dan. “We zijn Vlaams zo goed als rond”, kan Beke aan Rutten zeggen. “Wij gaan geen fundamentele wijzigingen aanbrengen”, kan Rutten aan Beke zeggen. “Wij zitten sociaal-economisch tussen jullie beiden in, het zal dus niet inbuvable zijn.” Rutten kan een telefoontje verwachten voor het Vlaams, en federaal staat de Zweedse coalitie klaar. Want ook Michel heeft aan CD&V geleverd wat moest op sociaal vlak: er wordt tussen de vier een “sociaal contentieux” vastgelegd, een reeks krijtlijnen waarbinnen er gebleven wordt. Meteen de garantie voor Beke dat dit geen rechts kabinet wordt (al wil niemand kwijt wat die garanties precies zijn).  

Beke levert een ministerpost in, maar krijgt én Onderwijs én Welzijn

Ook wat de posten betreft speelt CD&V het hard. De Vlaamse regering blijft op 9 ministers: N-VA en CD&V geven er elk één aan Open Vld. CD&V eist daarvoor compensaties in de bevoegdheden. Onderwijs én Welzijn schuiven zo hun richting uit, waarmee ze quasi alle gemeenschapsbevoegdheden binnenhalen. Plus, door milieu en de milieuvergunningen hebben ze in alle grote dossiers ook een vinger in de pap. 

En bovendien mag CD&V vanaf nu federaal in de cockpit, zij leveren de formateur. Dat ook Charles Michel nog mee mag lopen met Kris Peeters heeft alles met perceptie te maken in Franstalig België. Bij MR zijn ze als de dood voor een beeld van een compleet Vlaams-gedomineerde regering, met dan nog een Vlaming die alles gaat regelen. Vandaar dat Michel mee op het blad staat. Plus, het geeft hem de mogelijkheid om de touwtjes in handen te houden en zo Didier Reynders niet toe te laten allerlei deals achter zijn rug te gaan sluiten.

Rutten mag nog één nachtje aan de slag met de tekst

Maandagavond, na nog een dagje teksten uitwerken tussen N-VA en CD&V, kan Rutten dan eindelijk haar zeg dan doen over het Vlaams regereerakkoord. Plaats van afspraak is het kabinet van N-VA’er Phillipe Muyters. Vanaf negen uur zitten daar Beke en De Wever Rutten op te wachten, met in de andere zaaltjes de N-VA-ploeg en de CD&V-ploeg. Veel ruimte hebben Rutten en haar medewerker niet. Maar ze kan wel degelijk nog een aantal puntjes binnenhalen, zo schaft ze de beruchte miserietaks nog af in de nachtelijke uren. Al wordt in kringen rond de onderhandelaars wel gefluisterd dat er een aantal “visjes” voor Rutten inzaten, stukjes tekst waarvan de andere twee wisten dat Open Vld die er absoluut uit zou willen schrappen.

Een regeerakkoord op één nacht herschrijven doe je onmogelijk, daar was het Open Vld niet om te doen. Wel overal bijzijn en mee een centrumrechts beleid gaan voeren. Dinsdagochtend is er dus een akkoord, en niets dan glunderende voorzitters, die iedereen totaal verrassen. De Zweedse coalitie, die onvermijdelijk was geworden, is nu een feit.