Momenteel worden eieren met de miljoenen vernietigd nadat gebleken is dat ze besmet zijn met fipronil. Hoe gevaarlijk is dat? En is de reactie van warenhuizen en politici niet wat overdreven? In alle ernst: er zijn wel grotere en gevaarlijkere problemen met kippen en eieren dan wat nu is uitgekomen. Dit is waarom.

Deze herinner je je wellicht niet eens meer, hoewel het nog geen jaar geleden is: het Federaal Agentschap voor de veiligheid van de voedselketen (FAVV) waarschuwde voor de aanwezigheid van met salmonella besmette eieren afkomstig uit Polen in enkele honderden restaurants verspreid over ons land.

De eieren veroorzaakten in zeven Europese landen, waaronder België en Nederland, een duizenden besmettingen met salmonella.

Voor de meeste mensen is zo’n besmetting vooral klote, zeker als ze in de vakantieperiode valt. Een (voedsel)infectie veroorzaakt door salmonella wordt salmonellose genoemd en, als je verder fit en gezond bent, betekent het een goeie week hevige diarree, maagkrampen, darmkrampen, koorts, … Soit: je bent er serieus ziek van.

Maar voor jonge kinderen, zwangere vrouwen, oudere mensen en mensen met een lage weerstand kan het veel slechter aflopen. In ernstige gevallen kan longontsteking, gewrichtsontsteking, nierfalen, bloedvergiftiging en shock optreden. Je kan er effectief aan sterven.

Campylobacter

Of neem nog zo’n beestje: campylobacter. Veroorzaakt acute, waterige en soms bloederige diarree met heftige buikkrampen en koorts. Zowel in België als in Nederland worden per jaar ruim 100.000 mensen besmet, waarvan er 600 in het ziekenhuis belanden. Enkele tientallen mensen, waarvan vooral ouderen, overlijden per jaar.

Raad eens waar het van komt? Juist: kippen. 73% van de kippen in legbatterijen of kippen die voor de braadpan zijn bestemd, hebben campylobacter in hun lijf. 19% van hen zijn zwaar besmet.

Op 7% van de verpakking van kippenvlees dat in de schappen van Europese warenhuizen en winkels ligt, komt de bacterie voor. Ze kan, wanneer je zo’n besmette verpakking kip in je winkelkar legt, makkelijk “overspringen” naar andere verpakkingen en voedselwaren die in dat karretje liggen.

De kippensector probeert die dingen uiteraard te vermijden. Maar: dat is vechten tegen de bierkaai. Ook al omdat – overigens heel terecht – het gebruik van antibiotica na jaren ongebreideld toepassen zindelijk aan banden is gelegd. Ten minste: in Europa.

Het probleem

Het probleem, en dat is uiteindelijk ook het verhaal van fipronil (waarover dadelijk meer) is dat je geen duizenden kippen op elkaar kan zetten in loodsen zonder gevolgen.

Massa- en industriële vlees- vis- en gevogelteproductie is misschien leuk als je je kassaticket bekijkt, maar het gaat gepaard met een hoop dingen die we liever niet zien.

De eieren die je koopt in de supermarkt (of consumeert in restaurants) komen van kippen die door fokmanipulatie “gemaakt” zijn om ongeveer 320 eieren te leggen in 72 weken. Daarna zijn die kippen gewoon “op”. Normaal leeft een legkip vier à vijf keer langer. Als je er eentje in de tuin hebt zitten die je goed soigneert; kan die zelfs acht jaar meegaan. Een hele goeie legkip, gehouden in niet commerciële en optimale, diervriendelijk omstandigheden, haalt met moeite 200 eieren in die periode.

Wie overigens denkt dat hij door “vrije uitloop”-eieren of “organisch” of “bio” te kopen, veel beter doet: think again.

We hebben daar een veel te idyllisch plaatje over, denken aan kippen die vrij in het groen kunnen lopen. Onderstaande foto’s tonen de realiteit: rechts is vrije uitloop, links is bio/organisch.

Fipronil: wat je daarover moet weten

Op alle legpluimveebedrijven vormen bloedluizen vaak een probleem. Voor de bestrijding zijn twee middelen toegelaten: Byemite en Elector. In de bestrijding is kennelijk echter ook fipronil gebruikt.

Fipronil is een bekend insecticide tegen onder meer luizen en teken. Toen het een jaar of tien geleden commercieel op de markt kwam, waren verdelgers superenthousiast. De bijnaam “lightning in a bottle” zegt veel: fipronil werkte goed en het werkte snel.

Vandaag de dag zit het onder meer in vlooienmiddelen voor honden en katten. In het verleden werd fipronil ook gebruikt in de akker- en tuinbouw, maar vanwege het negatieve effect op de bijenstand is dat ondertussen verboden. Wel mag fipronil nog worden gebruikt op snijmaiszaad. Bij pluimvee is fipronil niet toegestaan.

Zo begon het

De fipronil-crisis kwam aan het rollen, nadat fipronil in Nederlandse eieren werd aangetroffen. Het spoor leidde onder meer naar een bloedluisbestrijdingsbedrijf in Gelderland (ChickFriend). Dat bedrijf had bloedluisbestrijdingsmiddelen in België gekocht. ChickFriend zette Dega-16 in: een legaal middel dat in België, bij een bedrijf in Weelde, illegaal is bijgemengd met fipronil.

Vervolgens zijn alle Nederlandse bedrijven die sinds 1 januari met ChickFriend hebben gewerkt, geblokkeerd. Dat zijn er tussen de honderd en tweehonderd volgens de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA).

Deze bedrijven moeten zo spoedig mogelijk eieren laten onderzoeken op de aanwezigheid van fipronil. Totdat de uitslag bekend is, mogen geen eieren, kippen of mest worden afgevoerd. De nummers van de loten met besmette eieren werden bekend gemaakt.

Geen risico

Maar supermarktketens besloten geen risico te nemen: eerst in Duitsland, maar daarna in Nederland en ook bij ons werden steeds meer gewoon alle eieren uit de schappen gehaald om vernietigd te worden. Het is, volgens die warenhuizen te ingewikkeld voor de consument, en verwarring is het laatste wat ze willen.

Miljoenen eieren waar helemaal niks mis mee is, zijn ondertussen verwoest.

Sinds dit weekend is bekend dat het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) al sinds juni op de hoogte is van de besmetting in ons land.

De analyses van deze eieren tonen (voorlopig toch) een aanwezigheid aan die ver onder de zeer strenge Europese normen ligt (10 keer minder en lager), in tegenstelling tot Nederland waar diverse resultaten de Europese drempels overschrijden.

Voor fipronil geldt immers een Europese norm. Overigens is die Europese norm voor fipronil vorig jaar nog fors naar beneden aangescherpt. Die ligt nu op 0,005 milligram per kilo eieren. Daarvoor was het 0,015 milligram.

Als het klopt dat de “besmette” eieren in ons land 10 keer lager liggen dan de Europese norm, dan hebben we het over 0,0005 milligram.

Maar, zelfs als het de norm van 0,005 milligram zou zijn geweest, hoe schadelijk is het eten van zo’n ei dan?

Om te beginnen: de stof is, anders dan veel mensen denken, niet kankerverwekkend. Ze is “mogelijk kankerverwekkend”.

Er is eigenlijk geen data over de relatie tussen kanker en fipronil bij mensen. De stof werd door de Amerikanen als “mogelijk kankerverwekkend” geklasseerd omdat na een test bij ratten, die het goedje twee jaar lang dagelijks gevoederd kregen een hogere frequentie van tumoren voorkwam.

Wat niet wil zeggen dat het gezond is. Wie een hoge dosis fipronil binnenkrijgt, kan misselijk worden, overgeven, buikpijn krijgen of duizelig worden. Ook is er kans op epileptische aanvallen. Bij een inname over langere tijd kan de fipronil zorgen voor schade aan de lever en schildklier, en ook effect hebben op het zenuwstelstel.

Volgens de wereldgezondheidsorganisatie is fipronil “matig giftig”. Dat betekent dat als je een beetje binnenkrijgt, je er echt niet aan doodgaat.

Onwetenschappelijk

“Het is onwetenschappelijk dat er maximaal 0,005 milligram fipronil per kilogram in de besmette eieren mag zitten” zegt ook Martin van den Berg, die als hoogleraar toxicologie van de Universiteit Utrecht de Nederlandse overheid adviseerde over de besmette eieren. Volgens Van den Berg zou die toegestane hoeveelheid zonder problemen tien keer hoger kunnen liggen.

De huidige regels zijn gebaseerd op studies die ervan uitgaan dat consumenten hun hele leven lang elke dag een besmet ei eten. Neem je een veilige norm die volgt uit studies van negentig dagen, dan is die ruwweg tien keer hoger dan de huidige norm, zegt de prof.

Dat ligt in lijn met het rapport dat de Duitse Bondsinstituut voor Risicobeoordeling publiceerde naar aanleiding van de met fipronil besmette eieren trouwens.

Voor alle duidelijkheid: het is goed dat ons voedsel wordt gecontroleerd. En: fipronil hoort niet thuis in ons voedsel en er moet op toegezien worden dat het niet wordt gebruikt in de sector. Maar, de realiteit is dat je zoveel besmette eieren zou moeten eten om kanker te krijgen of ziek te worden van de fipronil daarin dat je – wel, je zou al lang dood zijn door andere dingen waar eieren niet goed voor zijn.

Het is ook absurd dat we – “omdat consumenten verward zijn” – miljoenen eieren gewoon vernietigen. Eieren kunnen overigens voor een hoop andere, non food-dingen gebruikt worden. Ze zitten bijvoorbeeld in de shampoo waar je je haar mee wast.