De IJslandse civiele bescherming heeft z’n advies voor de Öræfajökull-vulkaan het afgelopen weekend aangepast. Het komt er op neer dat ervan uitgegaan wordt dat er een uitbarsting komt. En zo’n uitbarsting zou wel eens voor een hoop miserie kunnen zorgen, en niet alleen voor wie een vakantie naar IJsland in het vooruitzicht heeft. De laatste keer dat de Öræfajökull losging, was effectief de grootste explosieve uitbarsting op IJsland sinds het eiland werd gekoloniseerd door de vikings. 

Öræfajökull is ook geen doetje. Het is niet alleen de hoogste maar ook de grootste vulkaan van IJsland en de op één na grootste van Europa; alleen de Etna op Sicilië is groter. De laatste keer dat Öræfajökull uitbarstte was in 1727. De Öræfajökull is eigenlijk een met ijs bedekt vulkanisch massief, dat deel uitmaakt van de Vatnajökull, de grootste gletsjer van Europa.

“De vulkaan is onrustig en zit al anderhalf jaar in inflatiefase”, zeggen ze bij het Department of Civil Protection and Emergency Management in Reykjavik. “Dat wordt weerspiegeld door een verhoogde seismische activiteit en een kenmerkend vervormingspatroon. Er zijn geen tekenen van afname van de inflatie of de seismische activiteit. De staat van onrust duurt voort ondanks een afname van de geothermische activiteit sinds afgelopen december.”

“Öræfajökull bevindt zich in een typische voorbereidingsfase vóór een uitbarsting.”

De oorzaak van de inflatie is waarschijnlijk de injectie van nieuw magma volgens de civiele bescherming in haar waarschuwing. “De volumeverandering van de Öræfajökull sinds die zich begon te roeren, ligt in de orde van grootte van 10 miljoen m3 (ongeveer 0,2 m3/sec) en dat is vergelijkbaar met de Eyjafjallajökull vóór de uitbarsting in 2010.”

“Nieuwe resistiviteitsmetingen wijzen op de aanwezigheid van geothermisch veranderde rotsen op ondiepe niveaus in de caldera, consistent met geothermische activiteit aan extreem hoge temperaturen.”

Of, wat dat in mensentaal wil zeggen: “Öræfajökull bevindt zich in een typische voorbereidingsfase vóór een uitbarsting.” Wanneer die uitbarsting er komt? Dat kan niemand zeggen momenteel.

Breaking: Clear signs of unrest in Öræfajökull volcano – #Iceland #Volcanoes #Öræfajökull https://t.co/3g1zxdm1fR

— Iceland Monitor (@IcelandMonitor) 13 juli 2018

“Luchtverkeer in Europa kan weken platgaan”

Als er een grote uitbarsting zou plaatsvinden in Öræfajökull, zou dit al het luchtverkeer in Europa dagenlang kunnen lamleggen, volgens een onderzoeksgroep van de Universiteit van IJsland.

Ze hebben twee scenario’s uitgewerkt. Bij een eerste zullen hoge asconcentraties het Londense luchtruim bereiken na 24 uur, evenals delen van Noorwegen, Zweden en Denemarken. In de loop van de volgende dagen zal die aswolk zich verspreiden verder zuidwaarts van West- naar Oost-Europa. Gedurende een dag of vijf zouden vluchten binnen Europa daardoor zwaar verstoord zijn.

Dat was het milde scenario, gebaseerd op de uitbarsting van de Eyjafjallajökull. Een tweede, gebaseerd op de uitbarsting van de Öræfajökull in 1362, is veel erger. Simulaties tonen dat het hele Europese luchtverkeer dan 2 à 3 weken riskeert lam te leggen.

1362

Drie mensen stierven tijdens de laatste; relatief kleine uitbarsting van de Öræfajökull in 1727, toen een smeltwatervloed hun boerderij wegveegde. Maar de echt enge uitbarsting vond plaats in 1362, toen zeevaarders meldden dat er puimsteen uit de lucht viel “in zulke massa’s dat schepen er nauwelijks doorheen konden komen”.

Dikke vulkanische afzettingen vernietigden de rijke landbouwgrond rondom de vulkaan toen, en as reisde door tot in West-Europa. De uitbarsting was enorm – ongeveer 10 kubieke kilometer aan materiaal werd in de atmosfeer geblazen en de wijde regio rond de vulkaan was ongeveer 40 jaar later nog steeds onbewoond. Het was trouwens de grootste uitbarsting in IJsland sinds Hekla uitbarstte in 800 voor Christus.

Zo spreek je het uit

Öræfi is een IJslands woord dat “wildernis” of “woestenij” betekent. Jökull betekent gletsjer. Het woord wordt fonetisch als volgt uitgesproken: œːraivaˌjœːkʏtl en voor wie dat niks zegt, “Err iver yerkotl” komt in de buurt.

Gevaar

Glaciale overstromingen vormen waarschijnlijk het grootste gevaar als de Öræfajökull uitbarst. Het ijs dat de caldera bedekt, is ongeveer 550 meter dik en ligt honderden meters boven zeeniveau. Zelfs een kleine uitbarsting zou waarschijnlijk leiden tot massale overstromingen in de regio. Gelukkig wonen er niet veel mensen in het gebied en zijn de voorbereidings- en evacuatieprocedures veel beter dan in de 18e eeuw.