'In Gesprek Met'... historicus en arabist Pieter Van Ostaeyen: "De meerderheid van onze Syriëstrijders maakt(e) deel uit van IS"

‘In Gesprek Met’ is een nieuwe topic van de facebookpagina “Belgian Military Interests”. De admins van deze pagina gaan in gesprek met verschillende personen over militair gerelateerde onderwerpen. Deze keer hebben wij gekozen voor een gesprek met historicus en arabist Pieter Van Ostaeyen, gekend als één van de Belgische experten inzake Syriëstrijders. Het gesprek vond plaats in oktober 2017.

Wie bent u?

Ik ben in 1999 afgestudeerd met specialisatie cultuurgeschiedenis van de Middeleeuwen. Mijn thesis ging over de beeldvorming in de 19de en 20ste eeuwse kruistochtliteratuur. Dus niet zozeer kruistochtgeschiedschrijving, maar literatuur in het algemeen. Specifiek over de periode van de tegenkruistochten: Imad ad-Din Zengi, Nur ad-Din, Saladin [bekend van de film Kingdom Of Heaven]
Ik heb erna Arabistiek en Islamkunde gedaan en ben in 2003 afgestudeerd met grootste onderscheiding.

Ik ben uiteindelijk terechtgekomen bij De Lijn waar ik eerst als interim gewerkt heb om nadien verschillende functies te bekleden waaronder business analist en enterprise architect. Ik ben nog steeds werkzaam bij De Lijn.

Vanwaar uw interesse in Syrië?

Na mijn scheiding ben ik 6 weken naar Syrië gegaan.
Ik wou de plaatsen waarover ik schreef in het echt zien.
We spreken over 2008, Syrië was enorm open en iedereen geloofde in Syrië.

Ik ben die periode wel verschillende keren opgepakt en ondervraagt door de Mukhabarat, ze vonden het raar dat ik onder andere Arabisch sprak.

Kunnen we stellen dat Syrië een van de meest ontwikkelde landen in de regio was op dat moment?

Syrië werd toen overspoeld door Iraakse vluchtelingen. Je had toen het einde van de tweede Iraakse oorlog onder Bush. Dan had je de opkomst van Al Qaida in Irak onder al-Zarqawi die dan uiteindelijk geëvolueerd is tot ISIS. Enorm veel sektarisch geweld dus heel Damascus zat vol met Iraakse vluchtelingen. Het waren geen hoogdagen meer voor de Syriërs. Het was een land dat goed op weg was om een modern land te worden maar de staatsinstellingen en structuren … dat waren pure middeleeuwse praktijken.

Vanwaar uw motivatie voor uw specialisatie in Syrië strijders?

Puur toevallig. Voor mijn werk bij de Lijn was het noodzakelijk dat ik beschikte over een Twitteraccount. Toen de oorlog losbrak was ik bezorgd om mijn kennissen in Syrië en ben ik die beginnen volgen. Via hun kwam ik in contact met activisten en op een bepaald moment ben ik gestopt met over mijn werk te tweeten en ben ik mij beginnen verdiepen in de oorlog in Syrië..

Eind 2012, begin 2013, werd er een onderzoeksrapport gepubliceerd door ICSR Kingscollege door Aaron Y. Zelin, een expert in terrorisme. Dit rapport ging over de aanwezigheid van buitenlandse strijders in Syrië. En hij bracht in kaart vanuit welke landen ze kwamen en hoeveel het er waren. Dat was de eerste keer- voor zover ik weet- dat er zo een artikel gepubliceerd werd. Er was nog niet veel volk uit België vertrokken maar daar hadden we toch nood aan: een cijfer over de Belgen.
Ik had toen zoiets van: ‘ik kan dat beter als het op België aankomt.’
Ik heb toen Aaron zijn bronnenmateriaal opgevraagd. En ik heb op basis van zijn bronnenmateriaal en alles wat ik bijkomstig nog allemaal vond, zowel op gewone media op gewone media als op social media, facebook, twitter, … zijn gegevens verder kunnen aanvullen.

Zo ben ik ook in contact gekomen met Guy Van Vlierden die op een bepaald moment een hele pagina in Het Laatste Nieuws had geplaatst met foto’s van 14/15, Syriëstrijders uit België.

Ik heb dat toen op mijn twitteraccount gezet, dat heeft toen enorm veel aandacht gekregen. Ik heb hier dan een artikel over geschreven en dit werd gepubliceerd op jihadolygy.net. En zo ben ik gegroeid in mijn rol als “expert inzake Syriëstrijders.”

En nu identificeren we via social media bijna niemand meer want die mannen houden zich ver weg van social media.

IS strijders die vertrokken uit België, wat weer u daarover?

In de beginperiode identificeer ik een aantal golven die vertrokken zijn uit België:
in eerste instantie heb je die hardcore gasten die bij sharia4belgium zaten: enerzijds gasten die naar ginder wilden gaan om effectief te vechten en de sharia te implementeren en anderzijds gasten die gezworen hebben dat ze nooit een wapen gingen aanraken omdat ze in een medische component gingen werken puur omdat ze de bevolking wensten te helpen. En één van de Belgen die zeer waarschijnlijk is omgekomen, toen in die periode, was effectief ene van Sharia4Belgium die nooit een wapen heeft aangeraakt. Die mens was puur verpleger aan het ‘spelen’ ginder.

De tweede golf vertrekkers dat zijn diegene die geïnspireerd zijn door de 1ste golf via social media. Ik noem die de “social pressured”. Diegene die door sociale media onder druk werden gezet om naar ginder te komen: De “period of the 5-star jihad”. De reden waarom dit zo genoemd werd: die mannen leefden in villa’s, aan een zwembad, die hadden een ranch,. Die hadden alles wat ze konden wensen en die schreven erover op facebook, twitter, sms, e-mail naar huis van “kom allemaal naar hier want het is hier gewoon geweldig. We leven hier in een islamitische staat (voor de IS periode), we gaan hier de sharia implementeren. Als je goed wil leven als moslim kom dan naar hier.” En het was ook een goed leven: Het Syrisch leger werd overrompeld en de rebellen deden waar ze goesting in hadden. Dan zijn ook de eerste wanpraktijken van onze Belgen naar boven gekomen zoals het feit dat er een Syriëstrijder naar zijn vrienden belde met de mededeling dat hij er een door zijn kop had geschoten. Dat was de eerste keer hier in België dat iedereen zo besefte van “die zijn niet juist zomaar vertrokken”.

In de eerste golf zaten eigenlijk de hardcore jihadi’s en de humanitarian workers?

Wel dat hing een beetje samen vooral ook omdat veel van die eerste vertrekkers, die kwamen ook allemaal uit dezelfde groepering, zijnde Sharia4Belgium.

We weten zelfs niet hoeveel mensen Sharia4Belgium heeft geïnspireerd om te vertrekken. We weten hoeveel mensen dat rechtstreeks gelieerd waren met Sharia4Belgium maar we weten niet hoeveel van de uiteindelijke vertrekkers naderhand gerekruteerd werden door die ex-leden van Sharia4Belgium. Daar hebben we geen zicht op, dat weten we gewoon niet. We weten gewoon dat die grafiek op een bepaald moment… 2012 stilletjes aan….2013 grote golf…2014 nog grotere golf. Dan is het beginnen ineenzakken in 2016. 2017, denk ik dat er bijna niemand meer vertrokken is. Het zou mij zelfs verbazen moest er in 2017 nog iemand vertrokken zijn trouwens.

En de derde golf?

Die tweede golf was dus “social media’ geïnspireerd en die derde grote golf, die is pas op gang gekomen na 29 juni 2014 toen ISIS het kalifaat er heeft uitgeroepen. En de mannen die toen vertrokken, dat waren diegene die Montasser AlDe’emeh al maanden de “kalifaatstrijders” noemde voor er sprake was van een kalifaat. Maar ik denk dat Montasser dat toen correct heeft ingeschat dat die op een bepaald moment effectief (terug?) het kalifaat gingen gaan uitroepen. En ik volg hem daar nu wel in dat er eigenlijk ‘groso modo’ die drie golven te onderscheiden zijn. Dus je hebt 1:de hardcore jihadi’s en de humanitarian workers, 2: de social pressure en 3: de kalifaat jihadi’s.

Wat weet u over het ontstaan van IS?

Een van de boeken daarover is ‘The Masterplan‘ van Brian Fishman. Absoluut een aanrader. Op een bepaald moment… Al Qaida was nog quasi actief… sluimerend… Ergens in Tora Bora, of waar hij ook zat, zat Osama Bin Laden nog altijd te broeden op nieuwe aanslagen in het Westen. Osama zijn grootste plan was ‘fight the far enemy’ = de Amerikanen en de joden. Daar kwam het op neer. Dat moment was Bush nog oorlog aan het voeren in Irak. Je had toen de fameuze slag bij Fallujah met al die wantoestanden waarbij het VS leger witte fosfor heeft gebruikt maar ook evengoed die gasten van Blackwater die gelyncht werden opgehangen aan 1 van die bruggen over de rivier daar.

Abu Musab al-Zarqawi was eigenlijk op dat moment een gangster. Zijn achtergrond was gewoon “crimineel”, dus die stond vol met tattoos, die was totaal niet onderlegd in klassiek Arabisch noch in de Jihad noch in de Sharia. Die heeft een eed van trouw gezworen aan Osama Bin laden en heeft op een bepaald moment Al Qaida in Irak (AQI) opgericht, maar Abu Musab al-Zarqawi zijn idee was: “Onze grote vijand dat is minder de Amerikanen en de Joden maar eerder onze vijand hier vlakbij: de Sjiieten, dus we moeten daartegen gaan vechten.”

En toen is Abu Musab al-Zarqawi een hele bloedige sektarische oorlog begonnen met aanvallen, bomaanslagen op moskeeën in Kerbala en ga zo maar door. Alle heilige steden van de Shia moslims moesten eraan geloven. In die periode werden de eerste Westerlingen onthoofd. Ik weet niet of je u nog Nick Berg herinnert, persoonlijk onthoofd door al-Zarkawi. Mijn allereerste onthoofdingsvideo ooit waar ik een paar dagen niet goed van geslapen heb toen. Nu kan ik daar naar kijken en het doet mij niets meer. Ik ben al volledig afgestompt. Al Qaida heeft op een bepaald moment gereageerd tegen al-Zarkawi. Al Qaida heeft gezegd van “man ge gaat te ver”, houdt u nu eens gewoon aan de doelstellingen van Al Qaida zijnde “The enemy abroad”: de vijand ver daarbuiten aanvallen, Amerikanen, Israël. Probeer dat aan te vallen, probeer dat te raken. Stop met dat sektarisch geweld. al-Zarkawi heeft zoiets gehad van ‘Je m’en fou’. Relatief snel daarna, nadat hij de macht had genomen over Al Qaida in Irak, heeft hij enkele bommen van Amerikaanse F-16’s op zijn dak gekregen, exit al-Zarkawi . Hij is toen opgevolgd door twee mensen: Abu Omar al-Baghdadi en Abu Hamza al-Muhajir. Die zijn ook alletwee omgekomen door een aanval en dan is Abu Bakr Al Bagdadi pas gekomen. Abu Bakr al-Baghdadi heeft uiteindelijk ISIS of wat erna ISIS zou worden, wat toen ISI was, Islamic State in Irak, hij heeft ISI gedurende een toch wel vrije lange periode geleid vooraleer hij de move heeft gewaagd om Syrië binnen te vallen om daar ook een tak van ISI te stichten en uiteindelijk ook ISIS te stichten met behulp trouwens van een aantal van onze Belgen, volgens het verhaal van Jenan Moussa en Harald Doornbos waar ik en Guy Van Vlierden toch wel wat geloof aan hechten. Dat zou effectief kunnen kloppen. Hussein Elouassaki was toen emir van de buitenlandse strijders. Hoessein heeft op een bepaald moment honderden – schatting tussen de 200 & 300 man overhaalt om over te komen naar Syrië: Belgen, Fransen, Nederlanders, een paar Britten, … Er was op een bepaald moment een immense groep van buitenlandse strijders die allemaal onder het rechtstreeks bevel van Houssein Elouassaki stonden. Dan is er ambras gekomen in de groep omdat Amr al-Absi heimelijk zijn eed van trouw had gezworen aan Abu Bakr Al-Baghdadi. Abu Bakr Al-Baghdadi was op dat moment effectief naar Syrië gekomen vanuit Irak om te zien of hij daar volk kon ronselen voor zijn grote geplande overname van hele stukken Irak onder Mosul. Toen was hij al de leider van IS. Majlis Shura al-Mujahideen was toen nog volledig apart, zij leunden nauwer aan bij Al Qaida dan bij IS. Dus op een bepaald moment splitst die groep want de leider Amr al-Absi heeft zijn bay’ah (eed van trouw) gegeven aan Abu Bakr Al Baghdadi. Hij vertrekt met het merendeel van zijn strijders naar IS. Op dat moment breekt ook de zogezegde ‘Sahwa‘ uit in Syrië. = het verzet van het uiteindelijke FSA en allerlei andere rebellengroeperingen tegen de barbarij van IS. IS wordt op een bepaald moment verdreven naar Raqqa. Hoessien Elouassaki hoort van die zever. Hij is het daar absoluut niet mee eens. Hij en een kleinere groep hebben zich toen kunnen aansluiten bij Jabhat Al Nusra dat toen ook nog niet zolang bestond. De stichtingsvideo was januari 2012. Die waren al bezig van midden 2011 om de grond te leggen voor de organisatie.
Toen heeft dat klein groepje Belgen en Nederlanders, vooral Belgen en Nederlanders, minder Fransen en Britten, zich aangesloten bij Jabhat al Nusra. En daardoor is Jabhat Al Nusra sterker geworden en hebben die ook kunnen teren op de gevechtservaring van die mannen.

Dus eigenlijk, als we kijken naar de tijdslijn, was die groep van 300 strijders eerst al in Syrië nog voor er verzet was van de bevolking of zijn die in het machtsvacuüm gesprongen dat er toen al begon te komen?

Die zijn in dat machtsvacuüm gesprongen. Dat waren 300 Westerse strijders en dan had je ook nog een heel grote groep Syrische strijders. Het merendeel daarvan is allemaal vertrokken naar IS. Dan is op een bepaald moment één van de meest iconische video’s van ISIS verschenen: Salil as-Sawarim 4. Dat staat volledig op mijn website om te bekijken. Dat is een uur lang een aaneenschakeling van executies, overvallen, … gewoon om… Die video was puur bedoeld om het Iraaks leger de stuipen op het lijf te jagen. En het heeft gewerkt want al die gasten die dat toen vanuit West-Syrië naar Oost-Syrië vertrokken zijn, zijn op een bepaald moment Irak binnengevallen. Mosul is op een paar dagen tijd veroverd …

Dus eigenlijk zijn ze weergekeerd?

Ja, dus ze gingen even versterking te halen. En Mosul was een goudmijn voor de Islamitische staat. Daar lag 500 miljoen dollar in cash dat ze allemaal hebben buitgemaakt. Ze hebben daar honderden, zo niet duizenden Amerikaanse wapens buitgemaakt, waaronder wapens, Humvee’s, tanks, etc.

U haalt uw informatie via persoonlijke contacten maar ook via social media, op een bepaald moment heeft Anonymous beslist om alle accounts te deleten op Twitter van Syriëstrijders. In onze ogen was dit een grote fout. Hiermee heeft Anonymous de inlichtingendiensten zwaar gehinderd. Het is beter om een account te hebben waar er slechte zaken op gepost worden maar dat je weet dat die jihadstrijder nog actief is dan dat zijn Twitter verdwijnt en ze zich ondergronds begint te begeven op Telegram en andere beveiligde mediums.

Ja absoluut. De grote schoonmaak op Twitter is er eigenlijk pas gekomen in 2014, na de effectieve uitroeping van het kalifaat door IS. En vooral nadat al die journalisten en al die Amerikanen zijn onthoofd. James Foley, Steven Sotloff,… Van de moment dat ze daarmee begonnen dacht ik van” dit komt niet goed”. en effectief… in de dagen erna begon Anonymous keihard op die mannen te jagen… Twitter zelf begon dit te doen… iedereen die goesting had om op jihadi’s te jagen begon daar ineens zijn hobby van te maken. Op een bepaalde moment had ik geen enkele bron meer, niets, nada, alles weg.
Ik heb op mijn blog nog steeds een kaart staan: Het groot Syrië in de middeleeuwen, dat was gewoon puur uit verveling, er was niets anders te doen.
IS had een zeer indrukwekkend… ‘mediadepartement’ zal ik het dan maar noemen, op Twitter. Die hadden dus een principal account en ook per provincie hadden die een account. Op een bepaald moment zat ISIS op twitter met een stuk of 20 accounts en konden die rustig alles beschrijven van wat die aan het doen waren. Echt alles, van het heraanleggen van straten, kuisen van rioleringen, maar evengoed het onthoofden van spionnen, het afkappen van handen en ga zo maar door. Heel de reutemeteut werd gewoon rustig op twitter gezet, werd geretweet, 10.000 volgers hadden die op een bepaald moment en iedereen deed maar op.

Je moest echt op Twitter niet lang zoeken voor wanneer je IS vast had. Nu moet je heel hard zoeken. Nu vind je ze bijna niet.

Dus eigenlijk heeft dat de strijd tegen hun juist bemoeilijkt omdat het veel moeilijker werd om te weten waar ze allemaal zitten. Enerzijds kunnen ze hun propaganda niet meer voeren. Maar anderzijds … neem nu een account van een Belg die actief was. En zolang hij actief bleef dan wist je waar hij was en dat hij nog leefde. Maar het werd pas gevaarlijk wanneer hij in die periode niet meer actief was want wat was hij aan het doen? Was hij daar verwikkeld in de strijd, was hij naar België of ging hij een aanslag plegen?

Perfect voorbeeld: Hicham Chaib en zijn vrouw die zijn op een bepaald moment in een razernij ontstoken en dan stuurden die 100 tweets per uur. En die waren aan het tweeten dat het schandalig was dat de arme Syriërs in Raqqa werden aangevallen door de internationale coalitie en er werden bommen gegooid en weet ik veel wat. Reactie van Twitter was: ” we smijten die eraf.” Maar dat was juist interessant om te zien hoe gasten vanuit België reageerden op heel die situatie en hoe zij dat percipieerden en hoe er dan ook werd ingespeeld op de gevoelens van – in eerste instantie- de Marokkaanse gemeenschap hier in België. Vergeet niet: Sharia4Belgium, het overgrote deel van die mannen waren allemaal Marokkanen, Arabieren, geen Berbers. Een belangrijk onderscheid. Er zijn weinig berbers die hier vertrokken zijn uiteindelijk. Volgens wat ik hoor van mijn Marokkaanse contacten waren het vooral de Arabieren uit de Rif, uit het Noorden, die vertrokken zijn. Lokaal, bvb. in Mechelen, zijn de Berbers het grootste probleem in verband met criminaliteit.

Maar dat zijn niet per se de Syriëstrijders?

Neen.

Bij welke organisatie zitten de Belgische Syriëstrijders?

De absolute meerderheid tot 75% zat/zit bij IS. In het begin zaten er veel bij groeperingen die gelinkt waren aan Al Qaida. Hun eigenlijk bedoeling toen was zich aan te sluiten bij Al Nusra. Daar konden ze niet terecht want Al Nusra eiste toen een aanbeveling voor nieuwe leden. De absolute meerderheid is altijd IS geweest. 29 juni 2014 was het teken voor heel veel van die gasten om te vertrekken vanuit België. Dat was de uitroeping van het kalifaat. De laatste jaren vertrekt er bijna niemand meer voor zover wij weten (want er blijven er ook veel onder de radar.)

Lees ook: