De Vlaamse regering moet zich vandaag eendrachtig tonen op een aartsmoeilijk dossier: hoe zit het met hun beleid over sociale woningen? De afgelopen dagen lanceerden zowel N-VA, via Matthias Diependaele, als Open Vld, via Bart Somers hun ideeën over hoe dat beleid moet worden aangepast. De ergernis bij CD&V, die beide voorstellen afschoot, druipt eraf. Maar onderliggend is er meer aan de hand: de ploeg heeft nood aan een ‘reset’ in 2022. Te veel grote dossiers, waar het over miljarden euro’s gaat, blijven sluimeren zonder oplossing. En iedereen kijkt naar minister-president Jan Jambon (N-VA).

In het nieuws: Vanmiddag actualiteitsdebat in het Vlaams Parlement.

De details: Raakt de Vlaamse regering op één lijn?

• De Vlaamse regering leek de afgelopen dagen wel de Grote Markt van Sint-Niklaas op een zomeravond: een pak warme luchtballonnen gingen een voor een de lucht in. En opvallend: die “ballons”, een term in de Wetstraat voor een idee dat niet voldragen is, of doorgepraat, maar eerder bedoeld is om een politieke boodschap in de markt te zetten, focusten plots op het beleid van de sociale woningen van de Vlaamse regering. Vanmiddag moet de Vlaamse regering daarover tekst en uitleg komen geven.
• De uitdagingen zijn immers niet min voor de Vlaamse ploeg, op vlak van dat sociaal woningbeleid:
  • De nood is hoog: in Vlaanderen staan ondertussen liefst 170.000 mensen op een wachtlijst voor een sociale woning.
  • Het tempo van de bouw van nieuwe woningen is absoluut onvoldoende: er komen nu amper 2.600 woningen per jaar bij.
  • Met budgetten heeft dat eigenlijk niets te maken: vorig jaar was er voor liefst 1,1 miljard euro aan goedkope leningen beschikbaar voor sociale huisvestingsmaatschappijen.
  • Maar die krijgen er niet genoeg projecten door: iets meer dan de helft, 660 miljoen euro, werd effectief gebruikt om nieuwe woningen te bouwen.

Wat vooraf ging: Twee keer maakte CD&V zich druk.

• Eind vorige week was het de bevoegde minister Matthias Diependaele, die dus een eerste voorstel lanceerde, om dat probleem aan te pakken. In de plaats van enkel alles via sociale huisvestingsmaatschappijen te doen wil hij nu goedkope leningen geven aan privéontwikkelaars, om zich op die markt te storten en zo de vraag in te vullen. En daarvoor wil hij dat overige half miljard euro gebruiken, dat niet opgeraakt is in 2021.
• Diependaele wees er ook op dat veel projecten stilliggen: de sociale huisvestingsmaatschappijen houden liever hun projecten bij zich, in plaats van ze af te staan aan anderen. Bovendien is er een grote hertekening van het landschap bezig. En, de appetijt bij lokale besturen om nog in dit soort projecten te stappen is serieus gekrompen. Enter de vrije markt dus.
• Dat ging gepaard met grote woorden vanuit oppositie, die er meteen een link tussen N-VA en projectontwikkelaars in zagen: “De Vlaamse regering geeft liever cadeaus aan bouwpromotoren dan dat ze het geld besteedt aan die mensen”, zo stelde Maxim Veys (Vooruit). An Moerenhout (Groen) had het over “onkunde en regelrecht slecht bestuur”.
• Maar het was de CD&V, toch een regeringspartner, die helemaal in een kramp schoot. In de Vlaamse regering protesteerde Hilde Crevits (CD&V) bijzonder fel: die budgetten moesten gewoon opgebruikt worden door de huisvestingsmaatschappijen. In het Vlaams Parlement ging Vera Jans (CD&V) in de aanval: ze beschuldigde Diependaele er openlijk van “stokken in de wielen te steken”, bij de fusie van de sociale huisvestingmaatschappijen “om dan privéontwikkelaars te subsidiëren voor allesbehalve sociaal wonen”.
• De rel doofde daarna uit, maar begin deze week opende Bart Somers (Open Vld), de viceminister-president, een nieuw front: ook hij lanceerde zijn ideeën voor een sociaal woningbeleid.
  • Somers legde het plan op tafel om het recht op een sociale woning te koppelen aan activering. Wie arbeidsgeschikt is, zou maximaal nog negen jaar een sociale woning mogen huren. Daarna moeten ze naar de privémarkt.
  • Meteen wilde Open Vld van sociale woonwijken “activeringswijken” maken.
  • Tenslotte zou een taskforce dan moeten bekijken “hoe er versneld kan gebouwd worden”. Maar ook voor de liberalen moest de kraan naar meer bouwen duidelijk opengezet: “Vraag en aanbod moeten meer in evenwicht komen.”
• Op Twitter goot Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert er nog een blauw sausje over: “Een sociale woning kan geen ticket for life zijn, zeker met zoveel wachtenden op de wachtlijst”. Het deed de stoppen bij CD&V, de meest linkse van de drie Vlaamse regeringspartners, doorslaan.
• “Alsof je de lotto hebt gewonnen omdat je in een sociale woning mag wonen?“, zo stelde Joachim Coens (CD&V) gisterenochtend op Radio 1. “Een aantal zaken worden echt duur, de energie, maar ook de huisvesting. Ik was verbaasd over de verklaringen van Somers en Lachaert. Mensen die nu een sociale woning hebben, moeten er niet na negen jaar uitgezet worden. Dat kan voor ons echt niet. Wie wordt daar nu beter van? Er zijn gewoon te weinig sociale woningen.”
• Die tegengestelde visie binnen de Vlaamse coalitie lijkt niet meteen opgelost.

En nu? Ook onder de waterlijn is het allerminst rustig in de Vlaamse ploeg.

• Het dossier komt vanmiddag ruim aan bod, in een actualiteitsdebat van het Vlaams Parlement. De regering-Jambon mag zich opmaken voor een opgenaaide oppositie, die vanuit de meerderheid de pap in de mond heeft gekregen.
• Het zal, na alle uitspraken, al een kunst zijn om toch enigszins een lijn te trekken vanuit de Vlaamse regering. Maar uiteraard is er altijd het Vlaams regeerakkoord: een kanjer van meer dan 300 pagina’s, waar alles minutieus in details is uitgeschreven. Die methodiek, om alle aspecten van een politiek akkoord zo gedetailleerd mogelijk af te lijnen, was net bedoeld om toekomstige spanningen in de coalitie te voorkomen.
• Alleen één probleem: de theorie van een regeerakkoord in de zomer van 2019 strookt niet altijd met de realiteit van januari 2022. De krapte in de sociale woningen en het onvermogen om het tempo van de bouw op te voeren, tonen net aan dat een regering ook in staat moet zijn om flexibel in te spelen op uitdagingen, eerder dan vast te blijven zitten in een dwangbuis die twee en een half jaar oud is en van voor de pandemie dateert.
• Hetzelfde geldt voor een pak andere grote dossiers: heel de problematiek rond klimaat is eigenlijk achterhaald, omdat Europa veel forser op het gaspedaal is gaan staan. En hoewel N-VA met minister Zuhal Demir het initiatief heeft, blijft dat dossier gisten: het Vlaams Parlement wil nu zelf initiatief nemen, met achter de schermen ook CD&V en Open Vld, waarvan de parlementsleden eigenlijk verder willen gaan dan de Vlaams regering overeen kwam.
• Tegelijk blijven er twee ‘witte walvissen’, twee monsterdossiers voor de Vlaamse regering, nu al weken onopgelost: het stikstofdossier en de bouwshift. Beiden zijn niet gekoppeld voor de ene coalitiepartner (N-VA), al zien de anderen dat toch niet helemaal zo. Het feit dat de regering op het hoogste niveau er niet uit raakt, is veelzeggend.

De essentie: Jan Jambon moet aan de bak.

• Dat alles zet de huidige minister-president Jan Jambon onder immense druk. Hij worstelt al langer, mee door de coronacrisis, met zijn rol: de Vlaamse regering heeft op vlak van crisisaanpak maar weinig bevoegdheden, waardoor Jambon op de piek van de pandemie helemaal in de schaduw werd gespeeld. Een paar momenten van onhandige communicatie maakten het nog erger.
• In september beloofde de minister-president, drijvend op het optimisme over de vaccinatiecampagne, een heuse doorstart voor zijn ploeg, Jambon I. Met de nodige oratorische toeters en bellen pompte Jambon de zaak op, maar in de maanden die volgden liep de Vlaamse ballon weer helemaal leeg.
• Dat bovendien de eigen vicepremier Bart Somers het nodig vond om openlijk de ruiten van de eigen regering in te gooien (“Neen, op deze manier wordt Jambon I geen succes”), blijft gisten bij de N-VA: “Die man is ‘the enemy below‘, die zal er alles aan doen om van binnenuit de zaak te verzieken”, zo is aan de top te horen.
• De slechte relaties tussen N-VA en Open Vld zijn bekend, en lijken maar niet te verbeteren. Integendeel. “Wanneer Bart De Wever (N-VA) een essay schrijft, moet onze voorzitter daar blijkbaar meteen op reageren, alsof er niets anders bestaat dan N-VA op de planeet. We moeten dringend een eigen koers beginnen varen, in plaats van die vete maar te blijven voeden”, klinkt het streng bij de Vlaamse liberalen. Maar feit is: Lachaert en De Wever raken nog altijd niet door één deur, de animositeit is niet weg.
• Binnen N-VA wordt bovendien een harde analyse gemaakt: Jambon is te veel de ‘vriend’ van de coalitiepartners en hun vicepremiers, zowel bij CD&V als Open Vld. “Als Hilde Crevits (CD&V) aangeeft ‘dat ze veel beter kan werken met Jan, dan destijds met Geert Bourgeois’, tja, dan weet je het wel. Die twee vicepremiers nagelen tegelijk zijn kist dicht waar hij bijstaat.”
• Die houding van de grootste coalitiepartner verklaart alvast waarom N-VA-ministers als Diependaele over zijn sociale woningen, maar ook Demir in de grote dossiers rond stikstof, niet bereid zijn veel toegevingen te doen. Dat wekt dan weer diepe irritatie op bij Crevits en zo ook bij CD&V-voorzitter Coens. Die laatste maande zijn fractie in het Vlaams Parlement alvast aan “om meer een eigen koers te kiezen in het Vlaams Parlement”.
• Tegelijk is er geen enkel alternatief voor de huidige ploeg: er is geen Vivaldi-meerderheid in het Vlaams, de huidige coalitie is zowat de enige werkbare optie. En bovendien is het Vlaams niveau een legislatuurparlement: tot 2024 blijven de kaarten liggen zoals ze in 2019 zijn geschud.
• Een onvermijdelijke ‘grote verzoening’, waarbij de miljardendossiers geregeld worden, staat dus hoog op de agenda. Waarnemers spreken van eind januari als streefdatum om alles erdoor te krijgen en dan aan het Martelarenlein eindelijk 2022 te kunnen aansnijden met een “verse adem”. In tussentijd is het pappen en nathouden, zoals vanmiddag meer dan waarschijnlijk te zien zal zijn in het Vlaams Parlement.

Opvallend: Zeg niet langer “een btw-verlaging”, maar “een slimme btw-verlaging” op de energiefactuur.

• De federale coalitie van Vivaldi blijft maar draaien en keren rond het te nemen pad om de energiefactuur van de bevolking, of toch een deel ervan, te drukken. CD&V heeft daarbij het initiatief in handen: vicepremier Vincent Van Peteghem (CD&V) heeft immers het departement van Financiën.
• Eerst leek het er sterk op dat Van Peteghem wat alleen stond met het offensief dat hij had ingezet, om de btw op energie te verlagen van 21 naar 6 procent. Dat was op zich overigens ook al een stevige bocht: in het verleden was CD&V daar niet voor te vinden, maar “uitzonderlijke omstandigheden vergen uitzonderlijke maatregelen”. Alleen, de PS drong aan op een energiecheque van 200 euro, de liberalen wilden van geen btw-verlaging horen, en ook Groen sloot zich afgelopen weekend netjes aan bij de PS en die cheque.
• Maar ondertussen lijkt minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) nu wél overtuigd van zo’n btw-verlaging. Die is meteen gelabeld als een “slimme verlaging”. Dat houdt in dat het tarief permanent naar beneden gaat, en op 6 procent blijft. Maar tegelijk zou men dan de accijnzen progressief gaan verhogen: grotere verbruikers betalen dan meer. Zo kan men de kritiek wegnemen die de PS uitte, dat een btw-verlaging op zich te veel ten goede kwam aan de rijksten, niet de zwaksten.
• Voor de PS speelt mee dat een btw-verlaging op zich een strijdpunt is geweest van de PVDA-PTB, en dat het dus te veel als een overwinning voor voorzitter Raoul Hedebouw zou kunnen worden verkocht. De vraag voor de Keizerlaan (het hoofdkwartier van de PS) is nu of de marketingtruc van een “slimme verlaging” volstaat voor hun achterban. Zij houden voorlopig vast aan hun cheque-idee, al is er weinig enthousiasme bij de coalitiepartners.
• Voor Groen geldt dan weer dat ze hun bocht uitleggen door te stellen dat de partij het in het weekend had over “een bedrag van 200 euro”, niet over hoe dat precies technisch moet gebeuren. Maar zo vormen Van Peteghem en Van der Straeten wel schijnbaar een front.
• De btw zou dan, voor particulieren, al vanaf 1 februari dalen naar 6 procent, pas vanaf 1 juli zouden de accijnzen dan beginnen stijgen. Grotere gebruikers betalen meer, en er zouden ook kortingen komen voor zonnepanelen en warmtepompen. Zo wordt heel de operatie een nieuwe fiscale ingreep die welvaart herverdeelt: voor grote verbruikers zal de factuur dan nog meer aantikken. Voor bedrijven zouden de huidige tarieven blijven gelden.
• Vermoedelijk hakt men vrijdag op de kern de knoop door. Maar met CD&V, Vooruit en de groenen is er toch al een stevig clubje in de maak om hun idee door te duwen.

Ook genoteerd: PVDA herschikt haar pionnen.

• Wie dacht dat politieke dynastieën enkel bestaan bij de klassieke partijen, vergist zich. Want een echte stamboekcommunist schuift door: Sofie Merckx, de dochter van Amada-leider (de voorloper van de PVDA) en boegbeeld van Geneeskunde voor het Volk Kris Merckx, schopt het bij de PTB-PVDA tot fractieleider in de Kamer.
• Tot nu toe was die functie voor Raoul Hedebouw, maar hij is Peter Mertens opgevolgd als partijleider. En omdat de PVDA met Jos D’Haese (Vlaams Parlement), Germain Mugemangango (Waals Parlement) en Marc Botenga (Europees Parlement) allemaal mannen als boegbeelden heeft, was het ook wel tijd voor een vrouw: Merckx dus.
• De van oorsprong Antwerpse is tot vandaag nog twee dagen in de week dokter voor het Volk in Charleroi, waar ze ook gemeenteraadslid is: ze is dus perfect tweetalig. Ook handig voor een federaal fractieleider.

Elke dag iets: De MR krijgt een ‘progressieve vleugel’, of dat wil Denis Ducarme u doen geloven.

• Al twee dagen is Denis Ducarme, ooit tegenkandidaat van Georges-Louis Bouchez (MR) geweest om het voorzitterschap van de Franstalige liberalen, aan het aankondigden dat hij “een progressief front” gaat vormen binnen de MR.
• Dat leidt in de Franstalige pers tot een paar stevige reacties. Immers: Ducarme stond en staat nu niet bepaald bekend binnen zijn partij als “de linkervleugel”. Maar door het vertrek van Jean-Luc Crucke naar het Grondwettelijk Hof, ziet Ducarme blijkbaar een gat in de markt.