Een ijzeren hand zoals André Flahaut (PS) of later Pieter De Crem (CD&V) had hij nooit. Die voorgangers eisten absolute loyauteit van ‘hun’ militairen, zeker de top. Maar op 24 uur werd duidelijk dat de huidige minister van Defensie Steven Vandeput (N-VA) z’n legertop totaal niet onder controle heeft, dat ze cruciale informatie achterhielden voor hem. Het zet de minister onder zware druk: ofwel krachtdadig ingrijpen, ofwel de eer aan zichzelf houden.
“You had one job.” Voor Steven Vandeput, de minzame Limburger die eerder toevallig op Defensie belandde, was/is dat het dossier van opvolging van de F-16’s. Want het gaat om gigantische bedragen, de grootste aankoop in deze regeringsperiode: iets meer dan 3,6 miljard om nieuwe vliegtuigen te kopen, maar in totaal loopt het op tot 15 miljard euro kosten in onderhoud. Als er dus één dossier was dat Vandeput niet mocht verknallen, dan was het die aankoop van nieuwe toestellen.
Vandeput beseft dat zelf als geen ander. De huidige minister van Defensie is nooit verliefd geweest op het leger. Z’n ware liefde is de begroting, de cijfertjes. Daar ligt z’n passie. Net daarom zag hij als geen ander het belang in van dit niet te verknallen: de impact op de overheidskas is gewoon te groot.
Sp.a ontwaakt plots uit een winterslaap
Maar de agressieve en doortastende oppositie van sp.a, die met een ongezien offensief kwamen de afgelopen 24 uur, brengt Vandeput nu voor ongekende problemen. Het dossier zelf lijkt weg: hoe kan de regering hier nog in alle rust een beslissing in nemen? Meer dan waarschijnlijk valt dus voor de zomer geen beslissing en schuift het de facto door naar een volgende regering. Geen legacy voor Vandeput, geen kroon op het werk.
Maar voorlopig gaat het zelfs niet meer over het overleven van het dossier, het is de positie van de miniser die op dit moment stevig in het gedrang komt. Zelf had Vandeput het in de Kamer over een “zware inschattingsfout” van ‘zijn leger’ , van verantwoordelijke kolonels die blijkbaar cruciale informatie achterhielden, van informatie die niet tot bij hem kwam.
De uitleg volstaat niet
Maar dat is een te beperkte uitleg. Het lijkt erop alsof Vandeput geen enkele greep heeft op zijn departement, alsof het leger gewoon z’n eigen minister met een kluitje in het riet stuurt en rapporten in een schuif begraaft. In zo’n dossier kan dat uiteraard niet, dan volstaat het niet het als een “inschattingsfout” weg te zetten.
Vandeput zelf lijkt dat ook in te zien, hij is kritisch voor z’n eigen functioneren. In Terzake zette hij de deur zelfs helemaal op: “Ik wil mijn verantwoordelijkheid niet ontvluchten”, antwoordde hij op de vraag “of zijn positie of die van iemand binnen het leger in het gedrang komt”. Twijfelt hij zelf of hij wel verder kan, of wil hij niet meer? Het beeld ontstaat op z’n minst dat Vandeput zichzelf in vraag stelt.
De partij laat hem niet vallen, de premier evenmin
Maar twee factoren buiten Vandeput om spelen mee. Allereerst z’n eigen partij. Die gaf gisteren al een duidelijk signaal, via de partijwoordvoerder. Geen sprake van dat Vandeput gaat. En daarnaast z’n premier. Op geen enkele manier stuurt Charles Michel (MR) voorlopig aan op een ontslag voor Vandeput. Integendeel, de woede richt zich tot de legertop, waarin “deloyale elementen” zitten, die rapporten achterhouden en naar de oppositie lekken.
Welke koppen moeten dan wel rollen? Binnen de legerstructuur zijn er een aantal ‘usual suspects’ die opduiken. Allereerst de baas van de luchtmacht, generaal Frederik Vasina. Die was volgens oppositiepartij sp.a perfect op de hoogte van het rapport dat de F-16’s langer mee kunnen. Al sinds 2016, want in juli van dat jaar is er een telefoon geweest tussen Vansina en producent Lockheed Martin, precies daarover.
Daarnaast is generaal Rudy Debaene, de baas van Material Resources. Hij is verantwoordelijk voor alle aankopen, voor de vloot van de luchtmacht dus ook. Was hij niet op de hoogte, wist hij van niets? Dan is hij, net zoals uiteindelijk Vandeput, op z’n minst om de tuin geleid. Het getuigt van niet veel competentie dat hij het rapport niet kende.
Harald Van Pee komt ook in het vizier. De man is kolonel van de luchtmacht, en werkt op het kabinet aan het dossier van de opvolger. In de mails over de studie, die de sp.a bemachtigde, staat zijn naam. Hij was dus wel degelijk op de hoogte. Zijn positie lijkt moeilijk houdbaar. En uiteindelijk komt ook de rol van Marc Compernol, de grote baas van het leger, onder vuur. Wist de man niets? Is hij dan ook door z’n eigen medewerkers misleid?
Wil de coalitie nog mee? Het lijkt onwaarschijnlijk
Politiek gezien loopt de N-VA hoe dan ook schade op. Zij waren de enige die zwaar aan het dossier van de vervanging trokken, met in het achterhoofd dat ze voorstander zijn van de F-35 als opvolger. CD&V lanceerde eerder al, bij monde van kamerlid Veli Yüksel, het idee om de F-16’s nog langer in de lucht te houden. Open Vld is niet happig op nieuwe jachtvliegtuigen, en zou eerder zwaar willen investeren in drones. En de MR denkt vooral aan de relaties met Frankrijk. De Rafale van Dassault doet “buiten competitie” ook nog mee om de F-16’s op te volgen, maar de kans dat dat toestel het haalt is zeer klein. Dus uitstel is voor alle regeringspartners niet onoverkomelijk, en zou de minister verder beschadigen.
Groot slachtoffer, buiten Vandeput dan, is de Belgische reputatie bij de NAVO. Elke bijeenkomst wordt België verder op de vingers getikt, omdat de investeringen veel te laag zijn. De vraag is hoe lang het houdbaar is om internationaal op dat strafbankje te blijven zitten, diplomatiek gezien.
