Hard tegen onzacht. Dat wordt de confrontatie morgen, wanneer op de klimaattop in Glasgow Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) tegenover drie Ecolo-ministers komt te staan. Voor het federale is er Zakia Khattabi, voor Wallonië Philippe Henry en voor Brussel Alain Maron. Het gaat over veel centen. Want Vlaanderen, mét Open Vld en CD&V in de regering, heeft daar het plafond op 40 procent CO2-reductie gezet. Maar België moet volgens de jongste EU-plannen aan 47 procent raken. Demir wil die plannen binnen Europa laten herzien: Oost-Europa moet meer doen. Khattabi wil daar absoluut niet van weten. Het brengt CD&V, maar vooral Open Vld, in een heel lastig parket: zijn ze nu voor dat federale standpunt, of voor het Vlaamse?

In het nieuws: Nog een hele week Glasgow, en dus is het al klimaat wat de klok slaat.

De details: België heeft geen unaniem standpunt.

• Het is en blijft hét hete hangijzer van het moment: klimaat. Daarbij kwam de Vlaamse regering eind vorige week met een klimaatplan, dat een aantal opvallende nieuwe punten bevatte: onder meer geen fossiele brandstoffen meer in nieuwe wagens vanaf 2029 en geen gas en stookolie meer in nieuwbouw al vanaf 2023, plus verplichte renovatie voor alle slecht geïsoleerde huizen die verkocht worden.
• Politiek gezien zat er, los van de concrete plannen, een scherpe boodschap vanuit het Martelarenplein naar de andere entiteiten: Vlaanderen klokte af op 40 procent CO2-reductie. Zo ver en niet meer, wilden N-VA, maar ook CD&V en Open Vld gaan, vanuit het rijkste en meest CO2-uitstotende gewest.
• Daarbij herhaalde de Vlaamse regering een oude mantra: “De reducties moeten zo efficiënt mogelijk gebeuren, daar waar ze het minst kosten. Dat kan binnen België, maar daar moet ook binnen de EU opnieuw naar gekeken worden. Het kan niet zijn dat landen als Bulgarije slechts 10 procent reductie, en Roemenië amper 12,7 procent reductie moeten doen, en wij met België 47 procent.” De visienota daarover van Zuhal Demir, de bevoegde Vlaamse minister, kreeg vrijdag ook van CD&V en Open Vld een goedkeuring.
• Nieuw is die stelling niet, maar ze zet Vlaanderen onvermijdelijk op ramkoers met de andere entiteiten binnen België. Op de COP26, de klimaattop in Glasgow, moet België uiteindelijk wel duidelijk maken hoeveel ze nu gaat doen. De bevoegde ministers zouden daarvoor overleggen op de top. Maar Demir schermt nu al met het feit “dat ze geen mandaat heeft om meer te doen dan die 40 procent”.
• Tegenover haar staat een trio van drie Ecolo-ministers van Klimaat, waarvan Zakia Khattabi als federaal kopstuk de bekendste is. Al maakte Alain Maron uiteraard naam als minister van Volksgezondheid in Brussel, waar hij op magistrale wijze het vaccinatiebeleid in de hoofdstad heeft doen mislukken.
• Dat het overleg morgen via een teleconferentie moet doorgaan (de kabinetschef van Demir heeft corona, de minister zit dus in quarantaine in plaats van in Glasgow), maakt het er niet makkelijker op.

Wat vooraf ging: Heel het weekend volgden verbale vijandelijkheden elkaar op.

• Vrijdagavond al reageerde Khattabi, in een zeldzaam interview in het Nederlands op Terzake, waarbij ze via een zoom-verbinding haar antwoorden afdramde. De reactie was snoeihard. “De kloof die Vlaanderen laat vallen, is onoverbrugbaar voor Brussel en Wallonië, die hebben aangegeven dat ze tot dicht bij de Europese doelstellingen gaan”, zo stelde zij. Meteen wees ze erop dat er dan weinig anders opzit dan CO2-uitstootrechten elders te gaan kopen.
• Maar Khattabi ging verder: “60 procent van de uitstoot zit nu in Vlaanderen.” En de maatregelen die men neemt, zoals veel sneller een elektrisch wagenpark, is eigenlijk (deels) een federale bevoegdheid: Vlaanderen moet dus ’toestemming’ daarvoor krijgen van het federale niveau, van bevoegde minister Georges Gilkinet (ook van Ecolo). “Als ook de federale maat­regelen al in die 40 procent verrekend zijn, doet Vlaanderen veel minder dan het beweert.”
• Een dag later deed een boegbeeld van de Vlaamse groenen, Tinne Van der Straeten (Groen) er nog een schepje bovenop in Het Nieuwsblad. “Het (Vlaamse plan) frustreert me mateloos. Het is te weinig ambitieus, en te weinig uitgewerkt. Je mag je beleidskeuzes ook niet doorschuiven naar de mensen zelf.”
• En Van der Straeten ging nog verder: “Wij moesten niét snel uit vakantie terugkomen om klimaatmaatregelen bij elkaar te schrapen”, zo haalde ze uit, refererend naar het feit dat de Vlaamse onderhandelingen zo lang aansleepten tot in de herfstvakantie, dat onder meer Demir zelf, maar ook Vlaams viceminister-president Bart Somers (Open Vld) enkele dagen op reis vertrokken.
• “Juist Tinne, jullie hebben vlak voor de klimaattop nog snel miljarden subsidies voor fossiele gascentrales en meer CO2-uitstoot goedgekeurd“, zo sloeg Demir op Twitter terug. Eerder had ze ook Khattabi al volgens die lijn van antwoord gediend. “Waar Vlaanderen kiest voor minder CO2, kiest Vivaldi voor extra fossiele gascentrales met belastinggeld. Dat collega Khattabi ons plan niet goed vindt, is behoorlijk geruststellend.“
• De Vlaamse regering voelde zich daarbij gesterkt, door het feit dat hun plannen, in tegenstelling tot het federale, maar ook het Waalse en Brusselse niveau, veel meer concrete maatregelen bevat. De reactie van Fawaz Al Bitar, van de Franstalige federatie van hernieuwbare energieproducenten, was daarbij van goudwaarde voor Demir en co: “De Vlaamse regering zendt met haar plan een sterke boodschap naar Wallonië, want van de Waalse regering hebben we nog niet veel concreets gezien.”
• Jan Jambon (N-VA), de Vlaamse minister-president, trok zondag dan naar VTM om zelf te repliceren op de federale regering:
  • “We hebben geen lessen te ontvangen van Tinne Van der Straeten, een minister die bijkomende gascentrales wil plaatsen. Ze moet in eigen boezem kijken.”
  • “We gaan naar Glasgow met een plan met effectieve maatregelen die uitgewerkt zijn. Anderen gaan met alleen maar loze beloften.”
  • “We hebben 40 maatregelen bovenop het Vlaamse klimaatplan. Waar is het federale plan? Waar zijn de concrete maatregelen? Als het federale niveau bijkomende maatregelen zou nemen, gaat die 40 procent in Vlaanderen ook omhoog.”

Opvallend: Tegelijk profileerde Open Vld zich van haar meest groene kant, met minister Lydia Peeters (Open Vld).

• Al opgemerkt op de klimaattop: de erg voluntaristische speech van de premier, Alexander De Croo (Open Vld). Die speech gebeurde voor een grotendeels lege zaal, maar bevatte vooral het nieuws dat België volgens hem “41 klimaatdoden” telde, sinds de overstromingen in de Vesdervallei deze zomer. Daarmee waagde de Open Vld’er zich wel erg ver: dat die doden er puur door klimaatopwarming zijn, is op z’n minst betwistbaar.
• In De Standaard liet Lydia Peeters, minister van Mobiliteit, zich uitgebreid interviewen in een trein, met bijpassende foto’s. Was het omdat ze, gezien haar heel bleke profiel tot nu toe, wat meer op zoek is naar eigen accenten, of meer visibiliteit? Hoe dan ook, de uitspraken die ze deed, blijven hangen:
  • Over klimaatmaatregelen: “Het is simpel: het moet. De waterbom die deze zomer op Wallonië viel, een rechtstreeks gevolg van de klimaatverandering, heeft ons wakker geschud.”
  • Over een voorstel dat ze op tafel legde, maar door N-VA werd afgeschoten: “De vraag is niet of er een slimme kilometerheffing komt, maar wanneer.”
  • “Ik was vorige week op werkbezoek in Denemarken, ons grote voorbeeld. De auto’s staan daar aan de kant, omdat het bezit duur is en het gebruik nog meer. Daar moeten we naartoe. We moeten stoppen met te denken dat iedereen zijn eigen ­wagen moet hebben.”
  • Over de aanpak van minister-president Jambon: “Waren we vroeger begonnen, dan hadden we zeker een rustigere week gehad.”
• Die laatste corrigeerde op VTM gretig zijn minister, en torpedeerde nog eens expliciet haar ambities: “Rekeningrijden komt er deze legislatuur niet. Omdat het zo afgesproken en neergeschreven is in het regeerakkoord, staat het rekeningrijden voor personenwagens niet in het klimaatplan.”

De essentie: Op de klimaattop in Glasgow ligt niemand echt wakker van het Belgisch gekibbel.

• In Parijs, tijdens de klimaattop in 2015, kwam België nog scherp onder vuur te liggen, omdat het als federaal land er niet in lukte om één plan voor te leggen. Toen kreeg men van het ‘Climate Action Network’ ook de prijs ‘fossiel van de dag’, omdat de Belgische plannen op zich lieten wachten.
• Deze keer lijkt dat veel minder een thema. De EU onderhandelt hoe dan ook als één blok. Wat een klein lidstaatje daarin doet, en hoe men daar intern kibbelt: het zal de anderen worst wezen. De echte discussie gaat heel duidelijk tussen de grote blokken: zijn China en India bereid om hun steenkoolverslaving af te bouwen? En wat zijn de inspanningen die de VS nu eindelijk gaat doen? De EU zelf is op dit moment nog goed voor 9 procent van de CO2-uitstoot wereldwijd.
• Demir, Khattabi, Maron en Henry kunnen dus een hele rondedans doen via hun zoomcall: ze hoeven er zelfs niet echt uit te raken. De druk is niet groot, behalve dan vanuit België, waar men het zeker in de Franstalige pers nu al “een schande” vindt, als het federale land niet tot een oplossing komt. Maar wat La Libre in haar standpunt vindt, dat zal Demir weinig kunnen schelen.
• Interessanter is de vraag welk standpunt dan CD&V en Open Vld innemen in heel die discussie: in de Vlaamse regering hebben ze samen met N-VA de limiet op 40 procent gezet, in de federale regering duwen ze samen met de groenen naar 47 procent voor heel België.

The Big Picture: Liberalen en groenen vissen in overlappende electorale vijvers. Maar de aanpak om elkaars publiek te bevissen is heel anders aan Vlaamse en Franstalige kant.

• Dat Open Vld daarmee andermaal een erg ‘groene’ kaart trekt, mag geen verrassing zijn. Als leider van de Vivaldi-coalitie profileerde premier De Croo zich al van bij de start van zijn ploeg op thema’s als klimaat. Het is meteen ook een expliciet ‘progressievere’ koers, een forse afzetting ten opzichte van grote rivaal N-VA, die net voor ‘klimaatrealisme’ pleit.
• In de Vlaamse regering, met Bart Somers (Open Vld), maar ook in het Vlaams Parlement, met Willem-Frederik Schiltz (Open Vld) heeft men kopstukken die al langer een ‘groene’ koers bewandelen, en zo hun partij richting een D66-positie loodsen. Die progressieve links-liberalen haalden vorig jaar in Nederland een grote kiesoverwinning binnen, onder meer ten koste van Groen-Links daar.
• Verbazend is dat niet: traditioneel zijn groene kiezers ook hoger opgeleid, hebben ze hogere inkomens, en zijn ze deel van de ‘betere’ middenklasse. “Heb je poen, dan stem je groen“, is de boutade waarmee men in socialistische kringen soms over groene kiezers spreekt. Maar zeker de meer progressieve liberalen kunnen aanspraak maken op die kiezers, zeker in een liberaal-progressief project rond premier De Croo. Het is geen geheim dat daarover wordt nagedacht bij de Vlaamse liberalen.
• Federaal stond tegenover die D66-aanpak lange tijd binnen de partij een meer donkerblauw groepje, waarbij leiders Vincent Van Quickenborne (Open Vld) en Egbert Lachaert (Open Vld) in het najaar van 2019 nog expliciet hun Kamerfractie uit een coalitie met de groenen zouden houden. Maar sinds Vivaldi keerden beiden spectaculair hun koers, en neemt Open Vld ook federaal steeds ‘groenere’ standpunten in.
• Daar waar Lachaert bij z’n verkiezing als Open Vld-voorzitter nog radicaal ging voor het openhouden van de kerncentrales, wordt dat standpunt ondertussen veel minder fel verkondigd. Hoogstens lanceert men vanuit Open Vld nu het idee van een nieuwe generatie ‘kleine en veilige reactoren’, zonder dat het allemaal erg concreet is.
• Helemaal anders zit het aan Franstalige kant. Daar verloor de MR, zeker in Brussel, een pak kiezers aan Ecolo: in de rijkste gemeenten van de hoofdstad was de electorale switch bijzonder duidelijk. Maar voorzitter Georges-Louis Bouchez (MR) reageert door Ecolo net op haar corebusiness aan te vallen, in een niet-aflatend offensief.
• Vanmorgen alweer. In een drie uur durend marathoninterview met Le Soir heeft hij maar één grote obsessie: de kerncentrales moeten openblijven. En meer zelfs: hij wil nieuwe centrales. Daarbij telkens hetzelfde argument: de bijkomende CO2-uitstoot van gascentrales is niet meer te verantwoorden. “Het nucleaire is een slechte oplossing. Maar meer CO2 uitstoten met gascentrales is nog veel slechter.”
• Daarbij dreigt hij opnieuw naar de federale Vivaldi-ploeg, want hij wil met zijn MR echt niet toegeven: twee kerncentrales kunnen openblijven, én er moeten nieuwe kerncentrales komen, zo stelt hij. “Wie nu nog nieuwe nucleaire centrales blijft opzijschuiven, heeft de situatie niet begrepen.”
• Maar wie goed tussen de lijnen leest, ziet dat hij tegelijk ook z’n voet wat terugtrekt: Bouchez wil geen regeringscrisis. “Want wat als ik de stekker uit die regering trek? Dan zal de wet op de nucleaire uitstap toch gewoon doorgaan, en dreigen we in een energiebevoorradingscrisis te belanden. Plus, dan moet ik een meerderheid vinden om die wet van de kernuitstap te veranderen. Maar ik heb dat berekend. Er is N-VA, cdH, DéFI en MR. Dat is niet genoeg.“
• Daarbij wijst hij er dus heel expliciet op dat Open Vld niet bereid is die kernuitstap terug te draaien: eerder beschamend voor Lachaert dus. Het zet immers vol de schijnwerpers op een andere positie voor Vlaamse en Franstalige liberalen.
• In dat kader kan het interessant zijn dat Bouchez en Lachaert de zaak eens onderling bespreken: ze zien elkaar hoe dan ook vanavond in Gent. Want daar wordt het boek ‘Vrijheid en Vooruitgang. 175 jaar Liberale Partij in België’ voorgesteld bij Liberas, het liberaal archief.
• In regeringskringen is het bovendien een publiek geheim dat vooral de socialisten ook niet zo warm meer lopen van een kernuitstap. “Als sommigen in de krant zouden herhalen wat ze mij informeel zeggen, dan had ik meer vrienden”, zo hint Bouchez fijntjes naar zijn rode coalitiepartners.
• Het dossier van de kernuitstap blijft zo stevig op het bord liggen van de regering-De Croo. In het licht van de klimaattop, en de bijhorende analyses over hoe hard er nood is aan radicale ommezwaai, blijft het bouwen van de gascentrales een uiterst moeilijk dossier voor Vivaldi. Zeker met dergelijk vocale interne oppositie.

Opvallend: Na 13 jaar stapt een van de langstzittende partijvoorzitters, Peter Mertens, bij PVDA op.

• Hij kondigt zijn exit netjes aan in De Standaard, die het op de voorpagina gooit, en hij mag langs in de Ochtend bij de VRT. Het zegt alles over hoe ver Mertens zijn PVDA heeft gebracht: helemaal aanvaard in de mainstream media, en met behoorlijke vertegenwoordiging in het Vlaamse en federale Parlement. En dan hebben we het nog niet over Franstalig België, waar de PTB helemaal doorgegroeid is.
• Het contrast met diezelfde partij bij zijn aantreden in 2008 kan nauwelijks groter zijn. Mertens nam toen de partij over van Ludo Martens, die een klassiek-communistische koers bewandelde. Martens had de communisten in België al eens proberen heruit te vinden, niet als eerste. Al in 1981 was met Louis Van Geyt de laatste Nederlandstalige communist, uit de Kamer verdwenen, zijn KPB, mag gelden als de voorloper van de PVDA.
• Toen de KPB in 1989 zich splitste in een Nederlandstalige en Franstalige partij, nam de PVDA de unitaire plaats in: het is de enige partij die in beide landsdelen onder dezelfde vlag opkomt.
• Mertens en het groepje rond hem kozen een heel andere aanpak dan Martens: ze wilden communisme in een veel moderner jasje. De term ‘communistisch’ zelf, daar houden ze ook niet van: aan de VRT vroegen ze al om hun partij zo niet te noemen. Ook het oude discours van de ‘klassenstrijd’ en de ‘dictatuur van het proletariaat’, klassiekers uit het gamma van Karl Marx, ging uit het partijprogramma.
• Maar Mertens erfde vooral een organisatorische en electorale puinhoop: in 2003 had de partij nog amper 21.000 stemmen in heel het land gehaald, en waren er nog 800 leden. Dat bouwde de Antwerpenaar systematisch weer uit, onder meer met een netwerk van ‘geneeskunde voor het volk’, waarbij huisdokters zich inzetten voor gezondheid én partij.
• De eerste tekenen van herstel waren gemeenteraadsleden in Antwerpen en Luik in 2012, maar het was vooral de intrede van Raoul Hedebouw in 2014 in de Kamer, die de zaak echt in een stroomversnelling bracht. In Frankrijk, toch altijd het voorbeeld in Franstalig België, was er altijd een sterkere communistische traditie, en gaf onder meer Jean-Luc Mélenchon het voorbeeld met een hele sterke focus op permanente verontwaardiging.
• Voortbouwend op die stijl, en met een tweekoppige fractie in de Kamer, wist de charismatische en perfect tweetalige Hedebouw de PTB naar electorale hoogtes te tillen, waarbij de jonge fractieleider in Franstalig België hoe dan ook Mertens in de schaduw zette. Die was in 2014 niet in de Kamer geraakt in Antwerpen.
• Mertens maakte in 2019 tot zijn grote opluchting ook de electorale doorbraak van zijn PVDA in Vlaanderen mee: eindelijk weer Nederlandstalige Kamerleden en Vlaamse Parlementsleden. Symbolisch voor de verkiezingsnacht: de VRT moest die avond, voor het voorzittersdebat in het Vlaams Parlement, een extra spreekstoel bijzetten, omdat ze niets voorzien hadden voor Mertens. Die mocht uiteindelijk plaatsnemen achter een meubelstuk dat eigenlijk voor de VRT-host bedoeld was.
• En Mertens kreeg, net als zijn spiegelbeeld op extreemrechts Tom Van Grieken, in 2019 ook een erkenning van het Paleis: ook hij werd na de verkiezingen op audiëntie ontvangen. Daar benadrukte hij overigens het unitaire karakter van zijn partij, een gevoelige snaar op het Paleis.
• In de nieuwe Vlaamse lichting communisten valt zeker de jonge Jos D’Haese op als fractieleider in het Vlaamse Parlement, de zoon van Mie Branders, in Antwerpen een ‘dokter van het volk’ en bekend gemeenteraadslid. D’Haese kan gelden als de tegenhanger van Hedebouw in Vlaanderen: rad van tong, en op zijn beurt ook een beetje de It Girl van de media.

En nu? Mertens gaat opzij, iedereen kijkt naar Hedebouw.

• De PTB is in Franstalig België ondertussen ver over het cdH gesprongen, en is stevig de vierde partij in het landschap daar. Meer nog: in peilingen piekt de uiterst linkse partij, en kunnen ze dromen van het marktleiderschap, op een dag.
• Met die positie komen nieuwe vragen opduiken: is de PVDA ooit bereid om uit haar politiek isolement te treden, en voor meer te gaan dan een rol als zweeppartij? In Frankrijk is Mélenchon daar nooit in gelukt. Al is de vraag of men dat überhaupt wel wil. Mertens toonde zich daar tot nu toe niet toe bereid: de enige coalitie waar ze inzitten op gemeentelijk vlak in Vlaanderen is er eentje in Zelzate, samen met Vooruit.
• Mertens kampt in Vlaanderen ook met een soort cordon sanitaire: N-VA, CD&V en Open Vld verklaarden in het verleden nooit met hen te willen regeren. Maar dat geldt helemaal niet in Franstalig België: daar staat de deur van PS en Ecolo officieel net wagenwijd open.
• Al in 2019 onderhandelden toenmalige formateurs Elio Di Rupo (PS) en Paul Magnette (PS) officieel met de PTB voor de Waalse regering, over de vorming van een minderheidskabinet, een zogenaamde klaproosregering, waarbij Ecolo en PS de steun zouden krijgen van de communisten. Het werd niets: zowel bij de PS als bij PVDA beschouwde men het destijds nooit als een serieuze optie.
• Integendeel: de animositeit tussen PVDA/PTB en PS is immens. Beiden vechten om dezelfde vakbonden en dezelfde kiezers. En de relaties tussen Hedebouw en Magnette of Di Rupo zijn niet bepaald hartelijk. Maar kan een partij die straks 20 procent van de stemmen haalt zich blijven veroorloven om gewoon aan de kant te blijven staan?
• Die vragen zijn straks niet meer voor Mertens. Die wil weg van “waan van de dag en de tweet van de dag” om zich toe te leggen op de ‘langere termijn’, en wil meer boeken schrijven. Zijn boeken Hoe durven ze en ook Graailand, waren verkoopsuccessen.
• Op 5 december moet een partijcongres een nieuwe voorzitter kiezen. Gezien het feit dat zo’n voorzitter een unitaire partij moet leiden, en dus op zowel VRT als RTBF de extreemlinkse zaak moet gaan verdedigen, lijkt de keuze voor de hand te liggen: het goudhaantje Hedebouw moet nu definitief in stelling gebracht worden.
• Die moet dan overigens ook eens een sluitend antwoord kunnen formuleren op het Chinavraagstuk van de PVDA. De partij van Mertens en Hedebouw blijft worstelen met onder meer de Oeigoeren, een bevolkingsgroep die genadeloos door het Chinese communistische regime wordt onderdrukt, en waarover geen PVDA’er een veroordeling over de lippen krijgt.
• Voor de PS is dat net een punt waarop ze voluit in het offensief kunnen gaan. PS-voorzitter Paul Magnette liep zo onlangs mee op een betoging voor de Oeigoeren in Parijs: aan de Keizerlaan weten ze goed waar een zwak plekje in het pantser van Hedebouw zit.