Krijgt de Europese Unie meer macht, om leiders als Victor Orban in Hongarije en de Recht en Rechtvaardigheid in Polen terecht te wijzen? Het ziet er wel naar uit: de Europese Commissie heeft voorstellen klaar om landen die de democratie uithollen, of de rechtstaat ondermijnen financieel te straffen. En minder Europees geld krijgen, dat gaan ze voelen in Polen of Hongarije.
De Europese Unie is met haar centen een herverdeler van rijkdom. De rijke landen (Duitsland, West-Europa) dragen meer bij tot de Europese begroting en zijn netto-betalers, terwijl de arme landen in Europa netto-ontvangers zijn. De meeste landen in Oost-Europa zitten in die laatste categorie: Polen staat op nummer één als grootste ontvanger, Hongarije staat op nummer twee, en Roemenië op drie. België is in principe een netto-betaler, maar als je alle voordelen van de EU-instellingen in Brussel meerekent, verdient dit land een flinke cent aan de EU.
Binnen de EU leeft grote frustratie over Polen en Hongarije. Want die landen krijgen dus zakken geld van de Europese unie, maar ze stellen zich vaak erg anti-Europees op. Maar erger: ze schenden in eigen land een aantal basisregels van de democratie en de rechtsstaat. En dat laatste is problematisch: de Europese Unie is heel streng voor landen die willen toetreden tot de EU, als het op democratische regels aankomt.
Maar eens je lid bent, kan je als regeringsleider of regeringspartij eigenlijk zowat alles doen, zonder dat er een mechanisme is binnen de EU om dat tegen te gaan. Onder andere op vlak van media, maar ook een onafhankelijke rechtspraak, namen Fidesz in Hongarije en PiZ (Recht en Rechtvaardigheid) in Polen de jongste jaren forse maatregelen, om die aan banden te leggen.
Geld als wapen om ze te treffen
Het enige wat de Europese Unie vandaag kan doen, om Orban of Mateusz Morawiecki in Polen aan banden te leggen is hen stemrecht in de Europese Unie ontnemen. Maar dat is de bazooka: dan moeten alle andere landen instemmen, en dat is eigenlijk nog nooit gebeurd. Dat heeft er voor Victor Orban zeker ook mee te maken dat die gezellig in de EVP zit, de Europese christendemocratische familie die de Europese politiek domineert. Onder meer Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie, is lid van die politieke familie.
Geld is dus een veel betere manier om Polen of Hongarije te treffen. Dat heeft de Europese Commissie goed gezien. In het voorstel voor een nieuwe meerjarenbegroting van 2021 tot 2027 zit nu een mechanisme dat, als landen de rechtsstaat niet respecteren ze fors minder Europees geld dreigen te krijgen. Dat is zelfs economisch niet onlogisch: zonder een onafhankelijk gerecht kan je veel moeilijker corruptie en wanbeheer aanpakken, en stort je dus Europees geld in een bodemloze put.
Uiteraard zijn ze in Oost-Europa woest om de nieuwe voorstellen. Die clash, tussen Oost en West, komt steeds vaker terug in de EU, waarbij de Oost-Europese landen steeds vaker ook hun tanden tonen. Want ze dreigen nu hoe dan ook minder Europees geld te krijgen. In plaats van enkel het bruto binnenlands product (bbp) als criterium te gebruiken, zou de EU nu ook jeugdwerkloosheid, armoede, milieu en vooral migratiedruk gaan gebruiken om geld te verdelen. Landen als Italië en Griekenland slikken duizenden vluchtelingen, terwijl Hongarije en Polen gewoon quasi nul vluchtelingen opvangen.
Het is afwachten welk compromis er uit de bus komt: hoe dan ook moet er stevig gepraat worden, want nu de UK verdwijnt, valt meer dan 10 procent van de inkomsten weg. De EU-landen zullen allemaal samen het budget moeten verhogen. Maar vooral: hoe eindigt de clash tussen Oost en West?