Hoe het Paleis De Wever en Magnette een handje helpt: 'koninklijke stempel' op missie van duo

Meer dan een jaar na de verkiezingen lijkt België voor het eerst af te stevenen op een echte formatiepoging. De kans is groot dat preformateurs Bart De Wever (N-VA) en Paul Magnette (PS) elkaar gaan vinden in een startnota, en vervolgens de coalitiepartners uitnodigen waarmee ze een meerderheid vormen. Dat uitgerekend het Paleis in de dans sprong, om de twee hun missie te bekrachtigen, is geen toeval.

In het nieuws: Vandaag is het begin van 50 dagen, die De Wever en Magnette zichzelf geven om “te kunnen lukken”.

De details: De koning geeft voor het eerst sinds maanden nog eens een opdracht en zelfs een heuse titel: hij maakt De Wever en Magnette ‘preformateurs’.

Het lijkt wel een puzzel die perfect in elkaar valt. Het Paleis viert vandaag de nationale feestdag, die deze keer helemaal in het teken van de strijd tegen corona staat. Koning Filip eert de “helden van het land”, prijst in z’n traditionele 21 julispeech “de kracht van wederzijdse hulp“, en looft “het zorgpersoneel en de leerkrachten, maar eigenlijk heel België, dat blijk gegeven heeft van moed en creativiteit”.
“Niet alles was perfect, maar we hebben standgehouden. Als het erop aankomt, kunnen we snel beslissen en samen handelen”, zo stelt de koning toch enigszins eufemistisch, na maanden van politieke malaise op het hoogste niveau.
Maar kijk, plots, aan de vooravond van ‘zijn’ 21 juli, komt het Paleis wel met een gewaagd manoeuvre, dat constitutioneel zeker op het randje is. Na een audiëntie op het Paleis konden de twee voorzitters van de grootste partijen van het land plots buitenrijden met een ‘opdracht’ en vooral een titel: preformateur.

De essentie: De koning waagt zich hierbij ver, maar zet tegelijk ook druk op De Wever en Magnette.

“Grondwettelijk kan de koning geen formateurs aanduiden als het kabinet niet ontslagnemend is. En dat is niet het geval. Met dit initiatief wilden PS en N-VA zonder twijfel de interventie kortwieken van de partijvoorzitters die zich macht toe-eigenden die hen niet toekwam”, zo tweette professor Grondwettelijk recht Marc Uyttendaele.
Uyttendaele onderlijnt wat ook in de wandelgangen van de regering wordt toegegeven: deze zet is ongezien, zonder precedent. En eigenlijk best op het randje van wat de koning mag doen. Maar mét de toestemming van de huidige regering en premier Sophie Wilmès (MR). Die kon moeilijk anders dan ‘ja’ zeggen, nadat ze al weken pleitte voor een ‘brede, stabiele regering’.
Maar technisch gezien heeft Wilmès II wel een meerderheid in de Kamer gekregen en nog geen vertrouwensstemming moeten overleven, dat is pas in september: ze is dus niet ‘ontslagnemend’. Anderzijds: al van bij de start en de regeerverklaring volgde de uitleg dat deze regering “in lopende zaken bleef” voor alles wat niet “het bestrijden van de coronacrisis” was. Je zou dus ook kunnen stellen dat dit nooit een volwaardige regering was, niet in de feiten, maar ook niet volgens de lezing van het regeerakkoord.
Los van die juridische haarkloverij, die ongetwijfeld later voer zal zijn voor specialisten, was er vooral de politieke realiteit van het moment: de initiatieven van de voorzitters, los van het Paleis, dreigden een soepje te worden. Na een eigengereide opdracht van eerst Conner Rousseau (sp.a) en Magnette, volgde een trio dat al heel wat minder autoriteit uitstraalde, ondanks het feit dat zij premier Wilmès hun opdracht lieten ‘bekrachtigen’.
Maar zeker toen zondagavond de zelf aangestelde ‘opdrachthouders’, de zogenaamde drie koningen, Egbert Lachaert (Open Vld), Joachim Coens (CD&V) en vooral Georges-Louis Bouchez (MR), plots vroegen aan De Wever en Magnette om ze “op de hoogte te brengen van de resultaten binnen enkele weken”, alsof zij nu ook opdrachten konden uitdelen, dreigde de zaak te ontsporen. Wie had nog legitimiteit over wie.
“Als partijvoorzitters voor koning willen spelen, is het tijd dat de echte terugkeert”, zo vat een betrokkene samen. Zeker de rol van Bouchez werd op de korrel genomen, zelfs bij de koning en zijn entourage werd met enige verbazing het optreden van de MR-voorzitter gevolgd.
Bovendien speelde zeker ook mee dat het Paleis al veel langer aanstuurde op een “grote coalitie” tussen N-VA en PS, om het land te stabiliseren. En dat ze daarbij al meermaals hadden gepoogd om het leidersduo Magnette-De Wever aan zet te brengen, onder meer na de opdracht van Geert Bourgeois (N-VA) en Rudy Demotte (PS), wat toen geweigerd werd door beide partijen, was ook een element: nu deed zich een gouden kans voor.
“Die context van een koninklijke missie is inderdaad cruciaal”, zo geeft men in de wandelgangen bij de PS ook toe. “Het is een scenario waarbij niemand beschadigd raakt, maar ook de twee voorzitters een heel duidelijke opdracht van het Paleis krijgen.” Voor de PS geeft dat het comfort van zich te kunnen verschuilen achter de tricolore: zo heeft Magnette ook meer stootkracht ten opzichte van z’n eigen achterban. Deze missie is zo “niet zijn keuze”, het is de koning die het vraagt.
Overigens valt op hoezeer het Paleis toch de lijnen openhield met de partijvoorzitters, zelfs al was hij niet meer in het spel sinds maart. Zo blijkt uit de VTM-reeks De Zomer Van, dat de kabinetschef Vincent Houssiau even vlotjes belt met Rousseau, om één en ander te bespreken, in de afgelopen weken. Ook andere bronnen bevestigen die intensieve contacten.
Maar met de ‘koninklijke zegening’ verhoogt meteen ook fors de druk op Magnette en De Wever: het geeft gravitas aan de missie, maar het legt, bij een mogelijke mislukking, straks de volle verantwoordelijkheid bij het duo.

Opvallend om te zien: De gelijklopende communicatie van PS en N-VA.

Het communicatiedraaiboek van de twee opdrachthouders loopt ondertussen bijna parallel: gisterenavond kwamen beide kampen met een filmpje op sociale media, voor de achterban.
Daarbij een gelijklopende analyse, en daarna de eigen conclusies:
- De gezamenlijke analyse: deze huidige aanpak (lees: regering) werkt niet. “We kunnen zo’n lange en ernstige crisis niet aanpakken zonder een echte regering. Ik wil geen rekeningen vereffenen, maar het is duidelijk dat ons land niet klaar is voor deze crisis”, zo was Magnette nog een tikje voorzichtig. “Er is geen krachtig federaal bestuur. Wij zwalpen op een stuurloos schip“, zo stelde De Wever cassant.
- Het antwoord: voor de N-VA een staatshervorming en voor de PS een versterking van de sociale zekerheid. Beiden stellen daarbij expliciet geen veto over elkaars ambitie, maar steunen die eerder.
- “Ons land is zo complex geworden dat de openbare diensten erdoor aan efficiëntie inboeten en niemand zijn weg er nog in vindt. (…) Het is tijd om duidelijk te maken wie wat doet en om ons institutioneel systeem te vereenvoudigen en het zo efficiënter te maken”, zo verklaarde Magnette. Zoete koek voor De Wever, die stelde: “De PS heeft een opening gemaakt om ook dat institutionele aan te pakken en de bevoegdheden te herverdelen. Er is geen enkele garantie op succes, maar ik denk dat we dat spoor moeten verkennen.”
- “De sociale zekerheid heeft een essentiële rol gespeeld, en zal die nog spelen in de aanpak van deze crisis. Die sociale zekerheid, die wij socialisten hebben gebouwd met de vakbonden en mutualiteiten, wij zijn de enige die ze kunnen redden“, stelde Magnette ook.
“Wel, dat was nu eens echt niet afgesproken, of zelfs maar overlegd. Maar inderdaad: het is wel heel gelijkaardig“, zo viel op het PS-hoofdkwartier aan de Keizerslaan op te tekenen.
Tegelijk is duidelijk te horen dat beiden nu niet meteen gezamenlijke persconferenties gaan houden, of veel communicatie gaan doen. Discretie is hun beste bondgenoot op dit moment: dat er de afgelopen dagen weinig lekte, werd net als een teken van vertrouwen gezien onderling.

En nu? Hoe ziet het draaiboek de komende weken eruit?

“Vermoedelijk zullen PS en N-VA toch eerst onderling de grote lijnen inhoudelijk uitklaren, en een document voorbereiden. Daarna kunnen ze zien wie ze uitnodigen en begint echt de formatiefase”, zo is bij de christendemocraten te horen. Daarbij valt het enthousiasme op: een aantal partijvoorzitters zijn opgelucht dat het circus van de ‘drie koningen’ ophoudt.
Daarbij lijkt één iemand alvast zeker van z’n plek aan tafel: de sp.a. De Vlaamse socialisten openden de lijnen tussen PS en N-VA. Rousseau onderhield al langer een contact met De Wever, en de zaak versnelde volgens bronnen aan beide kanten in het weekend van 11 juli. Daarbij werd “in feite voor het eerst sinds het begin van de onderhandelingen” écht ten gronde doorgepraat tussen de twee partijleiders.
Nadat de krijtlijnen van een mogelijke deal in dat weekend beklonken werden, kon Magnette op maandag naar z’n partijbureau gaan, en een ‘opening’ verdedigen. Dat werd relatief goed onthaald bij de PS. En ook na de aankondiging gisteren, klinkt er weinig interne kritiek. “Is dat omdat iedereen al wat in vakantiemodus is, of omdat men begrepen heeft dat het deze keer toch echt serieus is, en nodig is? We zullen zien”, zo zegt een hoge PS-bron.
Feit is dat vooral de dreiging van een eeuwigdurende regering Wilmès de motivator was voor de Franstalige socialisten, om weer aan tafel te komen. Zonder deftig initiatief, dreigde de Wetstraat af te glijden naar dat scenario. Dat de premier daarbij verder slapend rijk zou worden in de peilingen, en de komende jaren mogelijk ook, met dank aan de miljarden van Europa en een Kamer die de ene sociale maatregel na de andere stemt, een ‘sociaal beleid’ zou gaan voeren, zonder dat de PS daarbij aan boord zou zijn, bezorgde de Franstalige socialisten koude rillingen.
De ergernis over die regering, en met name de rol van de premier, is gedeeld bij de twee grote partijen. Zeker de poging om een relanceplan te gaan schrijven, waarbij de eerste minister en haar kernkabinet maar blijven hele trossen bezoekers ontvangen, irriteert mateloos.
De afgelopen dagen passeerden op de Lambermont, de ambtswoning van de premier, onder meer:
- De leiders van de Nationale Bank, het Planbureau en andere ‘cijferaars’,
- CEO’s van een paar bevriende bedrijven,
- professoren economie,
- kleine zelfstandigen en zaakvoerders,
- vakbondsleiders en werkgevers in de Groep van Tien.
- Gisteren nog kwam het Belgisch netwerk voor armoedebestrijding, ATD Vierde Wereld, het Steunpunt armoede, Unia, het Instituut voor gelijkheid van Vrouwen en Mannen, maar ook nog een ziekenhuisdirecteur, de directrice van de Koninklijke Bibliotheek en de directeur van een cultureel centrum uit Ath.
“Het mag wel gaan stoppen met de theekransjes. Heel Europa heeft een relanceplan, wij hebben dus dit”, zo klinkt het giftig bij een rode bron.
Tegenover die windowdressing willen PS en N-VA dus een echt relanceplan gaan zetten, gedragen door een volwaardige coalitie. “Het is niet zo dat dit plan al helemaal klaar ligt, dat het regeerakkoord zo goed als geschreven is. We gaan daar echt nog serieus op door moeten werken”, zo ontkracht men op de Keizerslaan ook de boodschap als zouden beide partijen al bijzonder ver staan. Er is wel al een bijeenkomst van technici geweest, maar van een deal is nog lang geen sprake.
Opvallend wel: Magnette sprak ondertussen publiek een deadline uit, van “50 dagen”. Dat is het moment waarop de minderheidsregering Wilmès II in september zo ongeveer naar de Kamer moet, om het vertrouwen te vragen.

The big question: Wie schuift straks mee aan tafel?

De onderhandelingen van de federale regering zijn al vaker de eindeloze herhaling van een slecht stukje theater geweest, met telkens dezelfde dilemma’s. Een klassieker die steeds terugkeert daarbij: wie vervolledigt een ‘grote coalitie’ tussen PS en N-VA?
De Open Vld heeft daarbij het meeste reden om zenuwachtig te worden: in het verleden drong de PS erop aan om de Vlaamse liberalen te lozen, wegens anders “een te rechtse regering”. De MR gaf daarbij meermaals binnenskamers aan dat dat voor hen geen probleem zou zijn: zo één en ondeelbaar waren de liberalen nooit.
De vraag is overigens hoe zenuwachtig voorzitter Lachaert daarvan wordt: een oppositiekuur schrikt de voormalige fractieleider niet af, zo is te horen. Maar anderen in de partij zijn dat scenario minder genegen: net nu, in tijden van grote crisis, in oppositie gaan is ook geen droomscenario.
Alleen is er de afgelopen maanden één klein elementje gewijzigd in het grotere spel: het cdH is plots “beschikbaar” geworden, voor zowat elke coalitie. Dat maakte heel de oefening rond een zogenaamde Arizona-coalitie, zonder de PS, ook eensklaps mogelijk.
Maar tegelijk opent het ook opties voor de grote twee om allerlei mogelijkheden te exploreren. Zo kan in theorie nu ook een coalitie waarbij de MR niet meer nodig is.
Feit is dat Bouchez zich de afgelopen dagen al behoorlijk lastig opstelde. Eerst door dit weekend nog eens salvo’s af te vuren over hoe hij “België zou verdedigen” en “elke mogelijke afbrokkeling van de federale staat zou tegenhouden”.
En vervolgens door maandagmorgen op de RTBF te dreigen om zowel de PS als N-VA buiten te zetten. “Ze moeten ons zeggen of ze samen kunnen werken, dat moet snel en dat zal een definitief antwoord zijn, de laatste kans. Anders zal het zonder hen zijn. Zonder een van de twee of zonder de twee. Ze hebben het land lang genoeg gegijzeld“, zo stelde Bouchez.
Dat leidde toch tot een paar zure opmerkingen, komende van een partij die én de premier, én zes federale ministers én de Europees Commissaris én de Voorzitter van de Europese Raad levert, en tegelijk weinig serieuze inspanningen levert om uit de crisis te komen. “Bouchez heeft weinig vrienden gemaakt, de laatste periode”, zo klinkt het zuinig bij een waarnemer.

Hoe deze poging in te schatten? Bookmakers mogen wakker worden.

Wie overweegt om een weddenschap in te zetten op de vorming van een federale regering, moet zich reppen. Want voor het eerst sinds de verkiezingen, lijken de kansen echt te keren. En al de doemprofeten die de afgelopen maanden, tot in den treure, leken in te zetten op nieuwe verkiezingen, zagen gisteren hun inzet verdampen.
Beide kampen, N-VA en PS, geven aan dat het deze keer ernstig is. Daarmee is de zaak nog absoluut niet beklonken, of een zekerheid. Een hoge bron heeft het over “een 50/50 kans”. “Maar nooit stond die koers zo hoog, op geen enkel moment in dit afgelopen jaar.”
Dat het Paleis ondertussen haar stempeltje op de opdracht zette, en zo mee in de dans sprong, is ook op dat vlak veelzeggend: zelfs aan de andere kant van het Warandepark kan men toch enigszins inschatten hoe gunstig de sterren staan voor het koninkrijk. En deze keer, moet de goede keer worden.