Het Russische Spoetnik V-vaccin – en zeker hoe goed het blijkt te werken – lijkt uit de lucht te komen vallen. We associëren Rusland niet echt meer met een wetenschappelijk powerhouse. Na de val van de Sovjet-Unie stortte de financiering voor de wetenschap in en stroomden onderzoekers naar het Westen. Maar Vladimir Poetin heeft de stagnerende Russische wetenschap de jongste jaren nieuw leven ingeblazen door massa’s geld te pompen in universiteiten en onderzoekslaboratoria. Zien we met Spoetnik V het resultaat?

De ambities van president Poetin om van het land een wereldwijde wetenschappelijke en technologische grootmacht te maken, lijken nu duidelijk vruchten af te werpen. Het Russische coronavirusvaccin Spoetnik V is het beste voorbeeld. Er is geen twijfel meer over het feit dat het in dezelfde klasse zit als de westerse vaccins die we nu hebben nadat het Britse medische tijdschrift The Lancet vorige week een peer-reviewed artikel publiceerde. Daarin staat dat het vaccin een werkzaamheid van 91,6 procent heeft 21 dagen na het eerste schot en 91,8 procent voor mensen ouder dan 60 jaar.

Een beter visitekaartje hadden ze voor Spoetnik V in Rusland niet kunnen bedenken. Voor de Russische biotech-industrie zijn die resultaten en de publicatie ervan in The Lancet een enorme opsteker na geconfronteerd te zijn met westerse scepsis, die grotendeels gevoed wordt door de beslissing van Rusland om het vaccin vrij te geven voordat de medische proeven waren voltooid – zelfs met onderzoekers als proefpersonen.

De push van Poetin

Spoetnik V is geregistreerd in ten minste 16 andere landen, voornamelijk in de voormalige Sovjet-Unie, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika. De Europese Unie, die geconfronteerd wordt met een tekort aan vaccins, overweegt nu mogelijk de weg vrij te maken voor Spoetnik en een Chinees vaccin.

Spoetnik V is het resultaat van een gedurfde, en soms ogenschijnlijk roekeloze, strategie die het Russische vermogen tot wetenschappelijke improvisatie weerspiegelt. Na de val van de Sovjet-Unie stortte de financiering voor wetenschap in en trokken onderzoekers massaal naar het Westen. Poetin heeft geprobeerd de stagnerende Russische wetenschap nieuw leven in te blazen door massa’s geld te steken in universiteiten en onderzoekslaboratoria.

In het afgelopen decennium heeft Rusland verschillende hypermoderne wetenschappelijke instellingen gebouwd, zoals het Skolkovo Institute of Science and Technology (Skoltech) buiten Moskou. Drie jaar geleden kondigde Poetin een nationale onderzoeksstrategie aan en de bouw van 900 nieuwe laboratoria, waaronder 15 onderzoekscentra van wereldklasse gericht op wiskunde, genomica, materiaalonderzoek en robotica.

“Het zit niet in hun DNA. Ze verbergen liever dingen.”

Maar een aanslepende Sovjetmentaliteit werpt bureaucratische barrières op voor samenwerking met buitenlandse wetenschappers of de invoer van onderzoeksmateriaal. Ilya Yasny, hoofd wetenschappelijk onderzoek bij het in Moskou gevestigde investeringsfonds Inbio Ventures, noemde de ontwikkeling van de Spoetnik V “meer een uitzondering” dan een echt signaal dat de Russische medische wetenschap naar voren is gekomen als een serieuze wereldwijde speler.

Het grootste probleem is de regelgeving. De Russische wetten en richtlijnen lopen volgens Yasny 15 jaar achter op die in de Europese Unie. Yasny zei dat veel Russische medicijnontwikkelaars de wereldwijde standaard voor klinische onderzoeken – drie fasen en brede demografische tests – nog steeds zien als “onnodige hindernissen”. Openheid is een ander groot probleem volgens Yasny. “Maar dat zit niet in hun DNA. Ze verbergen liever dingen.”

Om blijvende geloofwaardigheid te krijgen, zeggen experts, moeten Russische wetenschappers meer artikelen publiceren in door vakgenoten beoordeelde internationale tijdschriften zoals The Lancet en samenwerken met buitenlandse wetenschappers. Maar net op dat vlak gaat Rusland de andere kant op.

Volgens een studie van 22 miljoen wetenschappelijke artikelen van 2005 tot 2017 bengelt het land al jaren onderaan in de lijst met publicaties in grote internationale wetenschappelijke tijdschriften. Door schandalen rond plagiaat en duplicatie moest de Russische Academie van Wetenschappen in januari 2020 bovendien de intrekking aankondigen van meer dan 800 wetenschappelijke artikelen.

Poetin lanceerde in 2012 Project 5-100. Hij pompte geld in 21 Russische universiteiten met als doel om tegen 2020 vijf van die universiteiten in de top 100 van de wereld te krijgen. Dat is mislukt. Slechts één unief, de Lomonosov Moscow State University, haalde nummer 84 in de QS World University-ranglijst.

250 miljard

Toch heeft Rusland enkele solide prestaties neergezet op het gebied van medisch onderzoek, waaronder de ontwikkeling van een ebolavaccin en een vaccin voor MERS, een andere uitbraak van het coronavirus die voor het eerst werd gemeld in 2012.

En ondanks het niet echt halen van de doelstellingen blijft Poetin geld pompen in de wetenschap. Vrijdag, bij de inauguratie van Ruslands Jaar van de Wetenschap, beloofde de Russische regering 250 miljard euro te geven aan financiering voor wetenschap en medisch onderzoek tot 2030.

De woordvoerder van het Kremlin, Dmitry Peskov, haalde het onderzoek aan dat in The Lancet was gepubliceerd als bewijs dat Rusland gelijk had met het registreren van het vaccin vóór fase 3-onderzoeken. De Duitse bondskanselier Angela Merkel zei vorige week al dat Spoetnik welkom was in Europa als het goedkeuring kreeg. Maar tot nu toe heeft geen enkel medicijn of vaccin dat alleen door Rusland is ontwikkeld, ooit goedkeuring gekregen voor gebruik in de hele EU.

De apen gepasseerd

En hoewel de meeste experts in het Westen toegeven dat Spoetnik goed ontworpen lijkt te zijn, blijven ze het erg moeilijk hebben met enkele bochten die Russische onderzoekers hebben genomen. Gamaleya-chef Alexander Ginzburg en tientallen andere collega’s injecteerden zichzelf in april met het vaccin nog voordat het op apen was getest bijvoorbeeld. Om medicijnen te ontwikkelen heb je de beste medische wetenschap nodig, en je moet alles volgens de protocollen doen, anders loopt het vroeg of laat serieus mis, luidt het.

Andere critici hebben zich gericht op de gegevens van Rusland die aan de grondslag liggen van het Lancet-artikel. Zoals de Italiaanse bioloog Enrico Bucci. In september schreven hij en 14 andere wetenschappers samen een brief aan de Lancet waarin hij kritiek leverde op eerder in het tijdschrift gepubliceerde Spoetnik V-onderzoek. De groep heeft ook geen gegevens verkregen die ze van Rusland hadden opgevraagd, zei hij.