Het rechtspopulistische Forum voor Democratie (FvD) heeft een enorme verkiezingsoverwinning gehaald en komt volgens de voorlopige prognoses van vanuit het niets met twaalf zetels in de Nederlandse Eerste Kamer (zowat onze Senaat). Maar ironisch genoeg geeft dat net GroenLinks de sleutel in handen om de vijfde partner te worden die de huidige regeringsmeerderheid van premier Rutte kan doen overleven. En het opent de weg naar het goedkeuren van de klimaatplannen waar populistisch rechts zich zo tegen verzet.

Alhoewel FvD de grootste winnaar genoemd kan worden, ligt samenwerking tussen deze partij en de coalitie niet voor de hand. De standpunten op het gebied van klimaat, immigratie en Europa liggen heel ver uit elkaar. Forum voor Democratie heeft ook een hele andere politieke cultuur en iedereen is het alvast over één ding eens: het wordt ingewikkeld.

FvD-leider Thierry Baudet zei in zijn overwinningspeech dat de “arrogantie en stupiditeit” van de zittende bestuurders is afgestraft. “We zijn naar het front geroepen, omdat ons land ons nodig heeft”.

Ondergangsretoriek

Baudets toespraak zat vol ondergangsretoriek over de westerse beschaving en hij gebruikte de beladen term “onze boreale wereld”. Hij sprak over de “tientallen jaren van indoctrinatie” in het onderwijs en de journalistiek, “culturele capitulatie”, over de “ketterij” en “het geloof in de afgod van de klimaattransitie”. Baudets ondergangsfantasieën zijn zo geplukt uit het repertoire van Steve Bannon, de voormalige adviseur van Donald Trump, die politiek verkoopt als een gevecht op leven en dood.

Soit, voor de regeringspartijen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie ontstaat er een nieuwe situatie, want ze raken hun meerderheid in de Eerste Kamer kwijt.

Partijleider Baudet liet al verstaan samenwerking met Rutte niet te zien zitten. Hij zegt “maximale druk” te willen zetten en eist een “ingrijpende koerswijziging”. “Ik ga niet in achterkamertjes met Rutte dealtjes sluiten.” Forum voor Democratie wil het liefst nieuwe Tweede Kamerverkiezingen, maar dat gebeurt alleen als de coalitiepartijen zelf niet meer door willen.

De andere winnaars: GroenLinks

Die “ingrijpende koerswijziging” van Baudet zou er wel eens kunnen komen, maar niet meteen degene die hij en zijn volgelingen voor ogen hebben. Want het FvD is niet de enige winnaar van deze verkiezingen, die overigens opnieuw een trend bevestigen: een breuk in mentaliteit tussen de steden en de rest van het land.

GroenLinks is ondertussen met afstand de grootste partij geworden in Amsterdam. De partij kreeg daar bijna 24% van de stemmen. GroenLinks sloeg ook in Hilversum een grote slag: de partij kreeg 15,2% van de stemmen, tegen 6% vier jaar geleden. In Eindhoven is GroenLinks nipt tweede achter de VVD.

Ook in Utrecht is GroenLinks veruit de grootste partij geworden. De partij behaalde 27,8% van de stemmen voor de Provinciale Staten – bijna het dubbele van vier jaar geleden, toen was dat 14,6%. Forum voor Democratie behaalde in Utrecht “amper” 6,8% van de stemmen.

Forum voor Democratie wint heeft wel in Rotterdam, historisch altijd al het Antwerpen van Nederland als het op politiek aankomt, de meeste stemmen gekregen. De nieuwkomer behaalde er 15,7% van de stemmen bij de Provinciale Statenverkiezingen. Maar zelfs daar wint ook GroenLinks fors: het gaat er naar 12,2% procent van de stemmen tegen 6,5% vier jaar geleden.

In Maastricht is FvD ook de grootste (14,7%), maar ook daar met de hete adem van GroenLinks in de nek (13,7%), dat zichzelf in de Limburgse stad ziet verdubbelen.

Ook in Haarlem is GroenLinks is de grootste partij geworden. Bijna 20% van de Haarlemmers stemde op de partij, een ruime verdubbeling ten opzichte van de provinciale verkiezingen van 2015. D66, PvdA en VVD volgen op ruime afstand met elk circa 12% van de stemmen. Forum voor Democratie heeft in Haarlem ruim 11% van de stemmen behaald.

Klimaat, klimaat, klimaat

Dat de campagne vooral over klimaat ging, heeft zowel Baudet als Jesse Klaver van GroenLinks geholpen dus. Klaver was, meer nog dan Rob Jetten (D66), de vertolker van de onvrede onder het deel van de bevolking dat massaal de straat op ging tegen klimaatverandering. Baudet was juist het contrapunt, en profiteerde van een steeds heviger campagne tegen de “klimaathysterie”.

GroenLinks-leider Klaver denkt dat hij nu wel de sleutel in handen heeft om de klimaatplannen door de Eerste Kamer te krijgen en wil het kabinet aan de beloften houden op het gebied van klimaat, zoals een CO2-belasting voor bedrijven. “Dit kabinet zal niet naar rechts trekken”, zegt Klaver. En de meeste waarnemers zijn het met hem eens. Premier Rutte zal met links moeten werken, of het gaat erg moeilijk worden de volgende jaren.

Rutte drinkt koffie

Zoals het er nu naar uitziet, haalt behalve GroenLinks immers ook de Partij voor de Arbeid genoeg zetels in de Eerste Kamer om de vijfde partner van het kabinet te kunnen zijn. Rutte ziet de situatie desondanks optimistisch tegemoet. Hij zegt gewend te zijn om geen meerderheid in de Senaat te hebben, verwijzend naar zijn vorige kabinet met PvdA. In die periode klopte hij regelmatig aan bij tal van oppositiepartijen.

“Dit betekent gewoon veel koffie drinken en nog meer bellen”, zei de immer coole Rutte.

Rechts gaat naar rechts

Een andere opvallende vaststelling in Nederland is deze: de grote winst van Forum voor Democratie tijdens de verkiezingen voor Provinciale Staten gaat vooral ten koste van de PVV van Wilders, die andere rechtspopulistische partij. Dertig procent van de Forum-kiezers stemde tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in 2017 nog op de partij van Geert Wilders, blijkt uit een enquête van onderzoeksbureau Ipsos.