Vanaf 15 april is de HBO-topreeks Chernobyl te zien op Canvas. Wij geven alvast een voorsmaakje van wat je van de reeks mag verwachten.
1986: het was niet alleen het jaar waarin ondergetekende ter wereld kwam, Sandra Kim het Eurovisiesongfestival won en de Rode Duivels bewezen dat het mogelijk is om verder te raken dan de kwartfinale van een WK voetbal, maar ook het jaar van de grote ramp in de kerncentrale van Tsjernobyl die aan meer dan 4.000 mensen het leven kostte bij de reddingsoperatie. Aan die ramp heeft HBO nu een vijfdelige miniserie gewijd die we nu met andere ogen bekijken dan vorig jaar en die daardoor nog harder binnenkomt dan ze vorig jaar al deed.
Op 26 april 1986 werd een test uitgevoerd in de vierde kernreactor van de centrale. Door een menselijke fout kwam een kettingreactie op gang die resulteerde in een ontploffing, een brand die grafiet in het rond slingerde en een radioactieve rookwolk de atmosfeer in blies. Tot op vandaag woont er bijna niemand in Tsjernobyl omdat het onmogelijk is door de grote aanwezigheid van radioactiviteit in het gebied.
Vijf afleveringen zijn het. Amper vijf. Craig Mazin is sindsdien een naam die de oren doet spitsen. Hij was nochtans niet de meest evidente naam voor dit project, want eerder werk van zijn hand waren verschillende van de Scary Movie– en de The Hangover-films. Chernobyl is dan ook eerder de vreemde eend in de bijt in zijn oeuvre.
“Global war on truth”
Dat alle personages Engels praten doet in eerste instantie vreemd aan voor een reeks die zich afspeelt in de Sovjet-Unie, maar het is een euvel dat typerend is voor Amerikaanse series en waar we ons snel over heen weten te zetten. Alles wat zich afspeelt via radio of televisie is overigens wél in het Russisch. De keuze voor het ene of het ander zou hier aanbevelenswaardig zijn geweest, maar het stoort maar even in een verder sublieme reeks.
Craig Mazin wilde van in den beginne van deze reeks iets bijzonders maken. Hij had de bedoeling om van deze reeks iets meer te maken dan pure geschiedschrijving. Het is geschiedschrijving, er is als vanouds in producties van HBO een schitterend gevoel voor detail aanwezig in de reeks. Maar daarnaast moest het voor Mazin ook een een vertelling worden die rond de “global war on truth” zou draaien.
Dat wordt al indrukwekkend geïllustreerd in de beginscène waarin we een man cassettes zien beluisteren. Cassettes die hij zelf heeft ingesproken. “Welke prijs staat er op leugens?”, klinkt het daar. “Niet dat we ze verwarren met waarheid. Het wordt pas echt gevaarlijk als we zoveel leugens horen dat we de waarheid niet langer herkennen. Wat kunnen we dan nog meer doen dan onze hoop op de waarheid opgeven en genoegen nemen met verhaaltjes?” Hij verbergt de cassettes en hangt zich vervolgens op. Klassiek, maar wel op een indrukwekkende manier in beeld gebracht.
In de vijftig minuten die volgen zijn we getuige van de ramp en de eerste uren nadien. Hoe iedereen handelt vanuit eigenbelang of vanuit naïviteit, niet beseffend hoe ernstig de situatie is. Zelfs nu we de zin schrijven zijn de corona-gelijkenissen niet weg te denken. Ook in deze crisis is het nog altijd een beetje ieder land voor zich en hangt de aanpak van een land heel erg samen met de leider die het heeft. De brandweermannen die geheel onbeschermd de brand te lijf gaan zijn geen vergezocht vergelijkingsmateriaal voor de mensen die vandaag in de zorg zonder mondmasker moeten werken. We zien waarschuwingen die keer op keer in de wind worden geslagen. En zelfs buurtbewoners die op een nabij gelegen brug gaan staan “zodat we beter kunnen kijken.”
Geen plaats voor hysterie en paniek
Wat de reeks nog interessanter maakt is dat Oekraïne anno 1986 nog volop binnen de communistische Sovjet-Unie viel en dat er dus niet getwijfeld mocht worden aan de informatie die de “party officials”, de officiële spreekbuizen van de Communistische Partij, naar buiten brachten. Wanneer we in een flashback zien dat professor Legaslov (Jared Harris) tijdens een eerste vergadering van een officieel comité toch twijfelt aan de voorhanden zijnde informatie dan krijgt hij toegebeten door Michail Gorbatsjov (David Dencik) dat die kamer geen plaats is voor hysterie en paniek.
Even later, wanneer Legaslov en Boris op zoek zijn naar drie arbeiders die bereid zijn om in de kelder af te dalen om een sluisdeur te openen zegt Boris Shcheribina: “Jullie zullen het doen omdat het moet gebeuren. (…) Dit heeft ons volk altijd van anderen onderscheiden. Duizend jaar zelfopoffering vloeit door onze aderen. Elke generatie moet haar eigen leed kennen.” Het is een staaltje demagogie zoals dat toen binnen de Sovjet-Unie niet ongewoon was.
En verder draait de reeks ook om de menselijke arrogantie. Over de idee dat niets de verheven mens kan raken, over de totale onwetendheid over wat kernenergie is en wat de gevolgen van een kernramp zouden kunnen betekenen.
Het menselijke falen
Chernobyl zet vooral het menselijke falen – voor, tijdens en na de ramp – in de kijker en is daardoor best een frustrerende reeks omdat we nagenoeg iedereen de ene verkeerde beslissing na de andere zien nemen of totaal onbeschermd totaal onverantwoorde handelingen zien maken.
Een kijker anno 2020, met kennis van rampen in Tsjernobyl en Fukushima kijkt anders naar kernenergie en naar een ramp als deze. Toen de kerncentrale in 1977 in werking werd gesteld stond kernenergie nog symbool voor de ultieme vooruitgang. Net als in de Netflix-reeks Dark bracht de kerncentrale alleen maar goeds, en zorgde ze voor werk in de streek. Vandaag is ons idee over kernenergie danig bijgesteld en is het vooral iets geworden waar we – zeker op termijn – vanaf zouden moeten. Een kijker anno 2020 kijkt ook met een corona-bril naar overheden die falen, naar het feit dat niemand op een zo grote crisis als deze voorbereid was.
En oké, een crisis zoals die toen daar of zoals deze hier nu is uitzonderlijk. Zeer uitzonderlijk. Maar tegelijkertijd is er geen enkele zekerheid dat iets soortgelijks niet nog eens zou kunnen gebeuren. Dat maakt Chernobyl best een akelige en beangstigende, maar net daardoor zeer indrukwekkende kijkervaring.
Chernobyl start woensdag 15 april met dubbelafleveringen op Canvas, is vanaf dan ook te bekijken via VRT NU en staat ook nog altijd beschikbaar voor de abonnees van Telenet Play.