De manieren waarop mensen televisiekijken zijn de afgelopen jaren al danig veranderd en er mag verwacht worden dat die evolutie zich zal blijven doorzetten, dat steeds minder en minder mensen zich gaan laten bedienen door een vooraf vastgelegde tv-avond en dat het aantal streamingabonnees zal blijven toenemen. Op die manier wordt televisie steeds individueler: je kijkt naar wat je wil, wanneer je wil. Steven Soderbergh, die niet vies is van wat experiment, wilde dat gegeven ook voor het eerst voor een televisiereeks invoeren en ontwikkelde een reeks gekoppeld aan een app waarin de gebruiker zelf zijn keuzes zou kunnen maken.

Mosaic, een samenwerking tussen Steven Soderbergh en HBO, werd zo de eerste interactieve miniserie. Via een app op hun smartphone (zowel iPhone als Android, wel alleen te downloaden in Amerika) konden mensen kiezen welk personage ze wilden volgen. De plot stond vast, maar het perspectief waaruit die werd bekeken niet en de verschillende beslissingen die de kijker daarbij moest nemen leidde telkens tot een ander einde.

Daarnaast werd er nog allerlei achtergrondmateriaal ter beschikking gesteld in de app, zoals e-mails, korte nieuwsberichten, voicemailberichten en politierapporten die gebruikers buiten de serie om zouden kunnen doornemen om een nieuw licht te werpen op het moordmysterie dat ze voorgeschoteld kregen. Schrijver Ed Solomon verdedigt deze nieuwe manier van schrijven en van kijken als volgt: “Elke schurk is de held in zijn eigen verhaal. (…) Denk aan het verhaal van een jager en een beer: de jager probeert zijn gezin te beschermen tegen een beer, maar daarnaast heb je ook het verhaal van de beer die zijn berenwelpjes wil beschermen tegen de dreiging van de jager.”

Buiten Amerika was de reeks niet op die manier te beleven dus maakte Steven Soderbergh ook een ‘gewone’ versie voor op televisie en dat is de Mosaic die nu te zien is op Play More. De reguliere televisiereeks was één van de voorwaarden voor HBO om het hele interactieve luik van Mosaic te willen financieren.

Centraal in Mosaic staat de moord op jeugdauteur Olivia Lake (Sharon Stone), een illustratrice , grafisch designer en schrijfster die 26 jaar geleden één megaseller heeft geschreven en sindsdien het succes daarvan nooit heeft kunnen evenaren. Ze slijt haar dagen in haar gigantische huis en steekt heel wat van haar tijd in een kunstproject voor kinderen dat ze ondersteunt, Mosaic.

Mosaic, de serie, is een grote flashback die ons terug meeneemt naar vier jaar voor de moord. We maken kennis met Joel Hurley (Garret Hedlund), een onontdekt tekentalent met de droom om het te maken in de kunstwereld. Olivia neemt hem onder haar hoede en laat hem bij haar op haar gigantische domein wonen. Daarnaast is er ook nog Eric Neill (Frederick Weller), een creatieve oplichter die Lake probeert te verleiden omdat hij vooral geïnteresseerd is in haar landgoed.

Wanneer Olivia na een ruzie op oudejaarsavond spoorloos verdwijnt zijn er dus meteen een aantal kandidaat-moordenaars. Het zijn puzzelstukjes die we toebedeeld krijgen, als een soort van Cluedo in beeld. Soderbergh zelf beschouwt dan ook zijn reeks als iets tussen een film, een tv-serie en een game in.

Drie personages om te zien:

1. Olivia Lake (Sharon Stone)Je zou het niet zeggen als je haar bezig ziet in Mosaic, maar Sharon Stone is er bijna zestig. Ondertussen gaat het weer beter met haar, maar in 2000, op haar 41, kreeg Stone een beroerte. Ze moest opnieuw leren praten, opnieuw leren wandelen en dus ook helemaal opnieuw leren acteren. Stone is zowel haar korte- als langetermijngeheugen kwijt geweest en speelde dus al een hele tijd geen grote rollen meer. In Humo vertelde de actrice onlangs dat ze nog maar net weer een agent en manager onder de arm heeft genomen: “Die agent en die manager heb ik overigens pas na de opnames van Mosaic aangenomen – omdat ik tóén dacht: ‘Ja hoor, ik kan het nog!”

En of ze het nog kan. Het is Sharon Stone als Olivia Lake die Mosaic een plezier maakt om naar te kijken, ook al is ze in de tweede helft van de reeks nog amper te zien. Ze sprankelt van het scherm als Olivia Lake, een vrouw die alles heeft wat een hart lijkt te begeren, behalve iemand om haar hart mee te delen. Ze gaat ten onder aan een laag zelfbeeld, is ervan overtuigd dat iedereen alleen maar geïnteresseerd is in de façade Olivia Lake, de Olivia als publiek figuur, en dat mensen die zeggen dat ze haar écht willen leren kennen dat alleen maar zeggen totdat ze de ware Olivia Lake leren kennen.

2. Eric Neill (Frederick Weller)

We leren Eric Neill kennen als gladde oplichter, maar al snel valt hij voor de charmes van Olivia Lake. We zitten nog maar 12 minuten ver in de tweede aflevering of hij vraagt haar al ten huwelijk. En zij zegt ja. Ging dat even snel!

Eric besluit om haar te bekennen waarom hij oorspronkelijk contact met haar zocht, maar is er steevast van overtuigd dat Olivia het allemaal wel zal begrijpen als hij maar helemaal eerlijk is. Uiteraard loopt het helemaal fout. Omdat Eric de schijn tegen heeft vliegt hij de cel in, lang voordat er een lijk wordt gevonden.

3. Joel Hurley (Garret Hedlund)

In eerste instantie lijkt Joel de onschuld zelve. Maar dan zien we hoe nors hij reageert op de komst van Eric, we zien zijn woede en zijn driftbuien opkomen wanneer Olivia hem vertelt dat zijn talent volgens haar te beperkt is om het ooit te kunnen maken als kunstenaar.

Enkele dagen na de moord vertrekt Joel samen met zijn vrouw Laura (Maya Kazan) om een nieuw leven te beginnen. Toeval, of is het een verdachte vlucht? Dat nieuwe leven gaat hem aardig af, maar dan duikt Petra Neill (Jennifer Errin) op, de zus van Neill, die de hulp van Joel komt inroepen. Joel helpt haar waar hij kan in haar zoektocht, terwijl tegelijkertijd de aanwijzingen tegen hemzelf zich opstapelen.

Waarom kijken?

Steven Soderbergh is een man naar ons hart. Jaren geleden keerde hij Hollywood de rug toe. In Hollywood telde alleen nog het geld , stelde hij, en met die industrie wilde hij niets meer te maken hebben. Wel wilde hij nog voor tv en voor theater werken, waardoor hij eerst Behind The Candelabra maakte, een televisiefilm voor HBO, en daarna de drijvende kracht werd achter de schitterende reeks The Knick met Clive Owen die twee seizoenen liep en waarvan hij zelf alle afleveringen regisseerde.

Daarna kwam een reguliere bioscoopfilm Logan Lucky – omdat wispelturigheid moet kunnen – en ook zijn volgende film heeft Soderbergh nu al klaar. Zijn nieuwe film Unsane (bij ons in de zalen vanaf 2 mei) is een met de iPhone gefilmde horrorfilm met de schitterende Claire Foy (The Crown) in de hoofdrol.

Anders en liefst nog als eerste

“Iedereen heeft verbeelding, iedereen heeft invloeden”, zegt het personage van Sharon Stone in Mosaic, “mijn vraag is: wat is jouw speciale kijk erop?” Het antwoord: Soderbergh wil de dingen anders doen dan alle anderen en het liefst als allereerste. Hij is een vakman die veel en efficiënt wil filmen.

Zo heeft hij voor Mosaic veel gewerkt met het licht dat op dat moment voorhanden was. Het mooiste voorbeeld daarvan vinden we in de tweede aflevering, de tragische Oudejaarsnacht waarin Olivia in een paar uur tijd van twee mannen in haar huis naar geen man meer gaat en wegkwijnt in eenzaamheid. Tijdens de ruzie tussen Olivia en Eric zit Soderbergh hen claustrofobisch op de huid en is het enige licht dat het huis binnen komt een buitenlamp die door het raam naar binnen schijnt.

Op papier is Mosaic een doorsnee whodunit, maar het wordt meer dan doorsnee omdat het zo goed gedaan is. Wanneer de politie arriveert hebben we nog geen enkel idee wie de moordenaar geweest zou kunnen zijn. Dat is te danken aan het slimme schrijfwerk van Ed Solomon. Net na de verdwijning van Olivia toont hij hoe Eric als een gebroken man op bezoek gaat bij zijn moeder. Natuurlijk is de bedoeling om ons te doen denken dat iemand die zo snel na de feiten zo rustig naast het bedje van zijn mamaatje zit geen moordenaar kan zijn. En zo komt Mosaic op een kruispunt met The Night Of: als je de schijn tegen hebt, is er niets aan te doen, of je nu echt schuldig bent of niet.

Later past Solomon hetzelfde mechanisme nog een keer toe, bij Joel. De aanwijzingen tegen Joel stapelen zich op en tegelijkertijd is hij zichtbaar op zijn ongemak. Zo zichtbaar dat we geneigd zijn te geloven dat hij de dader niet kan zijn. Tegelijkertijd zijn er nog andere verdachten te over. Tot op het einde van Mosaic heb je als kijker geen idee wie nu de feitelijke dader is.

Helemaal ouderwets

Omdat er zoveel verdachten en mogelijkheden lijken te zijn, lijkt Mosaic de uitgelezen reeks om dit smartphone-experiment mee uit te oefenen. Toch zijn we ook blij dat er een versie van Mosaic is die gewoon door Sodenbergh is samengesteld. Mosaic ‘gewoon’ kijken op je televisie voelt dan ook als een statement tegen series die verstopt worden als app op een smartphone. We zijn ook anno 2018 nog helemaal verknocht aan verhalenvertellers, kunstenaars die een verhaal in hun hoofd hebben, dat op papier zetten en dat, al dan niet zelf, naar beeld vertalen. In die manier van werken is het aan de kunstenaar om te bepalen welk personage we moeten volgen op welk ogenblik. Dat je je daarbij niet hoeft te beperken tot één personage met één zienswijze heeft bijvoorbeeld The Affair al bewezen, een reeks waarin in elke aflevering hetzelfde verhaal vanuit de ogen van twee personages wordt bekeken die elk hun eigen waarheid hebben.

Wanneer je de kijker elke beslissing zélf laat nemen valt de visie van de maker weg. “Hier zijn zeven eindes, kies er maar eentje” vinden we geen fijn gevoel. Om helemaal ouderwets te klinken: we hebben nog nooit een serie gezien op onze telefoon. Het medium telefoon doet volgens ons afbreuk aan het product, de serie of film.

Is er een publiek voor?

De vraag is of er vandaag een publiek is voor Mosaic zoals Soderbergh dat in gedachten had. We zijn allemaal bingewatchers geworden, maar bingewatchen is wel passief. Als je zelf naar de dader moet gaan zoeken, zelf dingen moet gaan kiezen, dan is het nog maar de vraag of we dat wel willen.

Feit is dat de cijfers momenteel aan de lage kant zijn. Er is amper (op moment van schrijven) 1.064 keer op Mosaic gestemd op IMDb. Over hoe vaak de app gedownload werd zijn geen exacte cijfers vrijgegeven, maar hun aantal wordt geschat op 50.000, wat ook geen overrompeling is.

Laten we besluiten dat Mosaic een interessant experiment is (dat we hier niet konden uitoefenen) en een denkoefening, maar dat het ook afbreuk doet aan de visie van de televisiemaker. Steven Soderbergh is momenteel bezig aan de ontwikkeling van een boel soortgelijke projecten, maar het is nog maar de vraag of die er ook effectief zullen komen. Wij besluiten met te zeggen dat Soderbergh zijn tijd (ver) vooruit is en gaan nog wat passief in onze zetel hangen.

Dat allemaal gezegd zijnde: de zes afleveringen van Mosaic die Soderbergh heeft samengesteld zijn meer dan te pruimen. Mosaic is daarmee tegelijkertijd een uitstekende en toch doodgewone televisiereeks geworden.