Eigenlijk hoort deze reeks niet thuis in deze rubriek. ‘Black Mirror’ is niet gemaakt om te bingewatchen in één trek, maar om te savoureren. Om te bekijken – één per één – en vervolgens zachtjes over na te denken. En toch.
En toch willen we ’t hier over Black Mirror hebben, simpelweg omdat het te geniaal en te uitzonderlijk is om dat niet te doen. De eerste twee seizoenen van de reeks waren in 2011 en 2012 op het Britse Channel 4 te zien en waren in Vlaanderen te bekijken op Canvas. In oktober lanceerde Netflix een derde reeks, onder dezelfde naam en met dezelfde bedenker: Charlie Brooker. Een vierde seizoen is aangekondigd voor ergens later dit jaar.
Satirisch pessimistisch
Brooker is een producent, scenarist, recensent en presentator en is naast Black Mirror ook bekend van de humoristische documentairereeks How TV Ruined Your Life (2011), een reeks over hoe televisie ons voedt met misinformatie, stereotypering, angst en een onrealistisch beeld van de liefde. Brooker wantrouwt technologie, zoveel is zeker, en de stijl van humor die Brooker hanteert wordt omschreven als satirisch en pessimistisch. Neem die twee elementen samen en je hebt het kader waarin Black Mirror zich afspeelt.
Black Mirror bestaat uit losstaande afleveringen. Drie in het eerste seizoen, drie en een kerstspecial in het tweede en zes voor het derde seizoen. Samen dertien afleveringen met telkens andere hoofdpersonages en een andere verhaallijn. Wat de afleveringen bindt is de thematiek: hoe beïnvloedt technologie ons leven nu al, wat zijn de gevaren die de nieuwste snufjes met zich meebrengen én waar kunnen we ons nog aan verwachten als we op dit elan blijven doordenderen? De naam Black Mirror is volgens Brooker een verwijzing naar een scherm dat uit staat. Wanneer men naar het scherm kijkt ziet men enkel een reflectie van zichzelf in een zwarte spiegel. Maar volgens ons kan het nog eenvoudiger en nog sprekender: Black Mirror houdt onszelf als persoon én als samenleving een spiegel voor. Een zwarte spiegel, want wat we zien is niet mooi.
Dat verdomde internet ook
De openingsaflevering (The National Anthem, 2011) zet meteen de toon en toont – zonder details weg te geven over de plot – hoe we met z’n allen onder druk gezet worden door het internet. Hoe nieuws en nieuwsverspreiding oncontroleerbaar wordt onder invloed van sociale media en streaming en hoe ook nieuwsredacties bijna ook geen andere keus meer hebben dan gewoon mee te roeien met de stroom en hoe de macht meer en meer is komen te liggen bij het getal: bij de massa. Een massa die plat, vulgair en sensatiegericht kan zijn als het er echt op aankomt. Wanneer kijken we weg? Wanneer is het echt genoeg geweest?
Het hoofdpersonage uit die eerste aflevering – de eerste minister van Groot-Brittannië – zegt het ergens letterlijk: “Dat verdomde internet ook.” Of zoals we een figurant terloops horen zeggen in dezelfde aflevering: “The world is bloody broken.” En de toon is gezet.
Aansluitend bij deze aflevering was Hated In The Nation, waarin een ziek spelletje op de sociale media de hoofdrol speelt tot blijkt dat de gebruikte hashtag gruwelijke realiteit wordt.
Eeuwigdurende druk
Het meest confronterend tot nu toe was de eerste aflevering van het derde seizoen, Nosedive. In die aflevering maken we kennis met Lacie Pound, een nette juffrouw van vooraan in de dertig die op het eerste zicht het perfecte leventje leidt en met lichte trend door het leven fladdert. Lacie leeft in een wereld waarin mensen elkaar voortdurend beoordelen, op alles wat ze doen. Collega’s, vrienden of voorbijgangers: als je even de controle verliest over jezelf, even een tikje minder vriendelijk bent, dan wordt dat opgemerkt, krijg je strafpunten en wordt je algemene rating aangepast.
Die rating is niet onschuldig. Ze beïnvloedt alles. Waar mensen mogen wonen of werken, welke vliegreizen ze kunnen boeken. In welke kringen mensen zich kunnen ophouden, met welke mensen ze mogen optrekken.
Omdat dat nu eenmaal het systeem is, wordt het onmogelijk om jezelf niet meer te vergelijken met anderen. Eeuwigdurende druk dus. Om altijd op je best te zijn. Om altijd de allerbeste indruk te maken, in alle situaties en op iedereen. Klinkt herkenbaar? En gaat dat nu echt zoveel verder dan onze dagdagelijkse realiteit die we nu al kennen?
Pessimistisch gebazel?
Een ander griezelig voorbeeld vinden we in Shut Up And Dance, een aflevering die anno nu al zou kunnen plaatsvinden en die dus bewijst dat Black Mirror niet alleen maar pessimistisch gebazel hoeft te zijn over iets dat toch nooit zal gebeuren.
In die aflevering wordt de camera van de laptopt van Kenny gehackt. Een anonieme hacker dreigt een filmpje van Kenny terwijl hij aan het masturberen was naar al zijn vrienden en familie te sturen. De hacker geeft Kenny opdrachten die hij moet opvolgen om te voorkomen dat de video verspreid wordt.
Drie personages om te zien:
1. Liam (Toby Kebbell)
In de aflevering The Entire History Of You (S1E3) beschikt iedereen over een implantaat, ingepland nabij de oren. Het implantaat, een redo, slaat alle herinneringen audiovisueel op en die kunnen ten allen tijde weer opgevraagd worden, geheel of gedeeltelijk. Of in close-up. Je hoeft dus niets meer te onthouden en een leugen komt altijd uit. En precies van dat laatste wordt Liam een slachtoffer wanneer hij een vies voorgevoel bevestigd ziet. Waarbij we ons afvroegen: is het echt zoveel beter om alles te weten?
2. Martha (Hayley Atwell)
Martha (Be Right Back, S2E1) is een jonge vrouw die haar vriend Ash verliest in een verkeersongeluk. Dan vertelt een vriendin haar dat er een nieuwe dienst beschikbaar is, die op basis van tweets en andere posts op sociale media uit het verleden communiceert zoals de overledene gedaan zou hebben. Ze chat met hem, gaat later met hem praten en ontwikkelt een relatie die doet denken aan die van Joaquin Phoenix in Her. Tot Black Mirror net dat stapje verder gaat, de overledene ook tot leven roept, hem op bevel een moedervlekje laat toveren omdat Ash dat ook daar had. In het begin gaat alles goed, tot Martha begint te merken dat haar nieuwe Ash toch niet altijd reageert zoals haar oude Ash dat gedaan zou hebben.
3. Waldo
Waldo is de cartoonfiguur die de hoofdrol speelt in The Waldo Moment, S2E3, misschien wel de meest cynische aflevering uit de gehele reeks. Waldo is aanvankelijk een rubriek in een talkshow. Hij onderwerpt politici, met humor, aan een vragenvuur. Waldo wint aan populariteit, wint aan belang op televisie, wordt gaandeweg een soort van oppositiefiguur en stelt zich ten slotte zelfs verkiesbaar.
In Trump-tijdperk komt een scheldende cartoonfiguur die alles wat naar autoriteit ruikt verwerpt ons bekender voor dan in 2012 nog het geval was toen de aflevering voor het eerst werd uitgezonden. Waldo, de mascotte van de proteststemmers leerde ons in 2012 al: met schelden kan je stemmen halen, de mensen op je hand krijgen. Toen leek het nog verre realiteit.
Waarom kijken?
Black Mirror vervult je niet bepaald met een gevoel van trots over het mens-zijn. Meer nog: niet zelden laat een aflevering je achter met een erg wrang gevoel. En toch moet iedereen naar Black Mirror kijken. Om eens stil te staan bij onszelf. Bij wie we zijn, wat we doen en vooral ook om even stil te staan bij wat de rol van technologie in ons leven is. Gaat het soms niet te ver? En komt er ooit een punt waarop we onszelf als mensheid grenzen zullen opleggen inzake technologische evolutie? En: waar ligt die grens dan precies?
Dertien keer (ongeveer) 45 minuten is nog geen tien uur televisie en toch zal je opmerken dat je urenlang over deze reeks gaat nadenken. Misschien zelfs over één enkele aflevering. En dat je, wanneer je iets leest of ziet of doet, regelmatig aan Black Mirror zal terugdenken. Als in: misschien gaan we net iets te veel en iets te vaak de verkeerde richting uit. Of niet?