Wat we woensdag zagen, was een wanhopige poging om het democratische proces omver te werpen in de VS. Het is ook het voorlopige hoogtepunt van de clash tussen een universum van giftige samenzweringen en dat van de menselijke realiteit. Joe Biden zei dat de relschoppers niet vertegenwoordigden wie de Amerikanen zijn. Dat klopt voor een stuk, maar het is ook een denkfout. Ze zijn, althans gedeeltelijk, wat Amerikanen zijn geworden.

Woensdag stroomden duizenden Trump-aanhangers naar Washington om te protesteren en de resultaten van de presidentsverkiezingen van 2020 ongedaan te maken. Ze luisterden er naar hun president die zei dat hij nooit zou toegeven, dat Amerikaanse verkiezingen niet langer vrij of eerlijk waren. Toen smeekte hij zijn toehoorders om naar het Capitool te marcheren. Even later braken Trump-aanhangers, die “dit is ons huis” zongen, door de politielijnen bij het Capitool. Eén van hen werd neergeschoten en dodelijk gewond. Uiteindelijk zou het hele incident vier levens eisen. De Trump-aanhangers hadden onder meer pijpbommen en molotovcocktails bij.

In een lastminutevideoboodschap zei Trump tegen de menigte dat ze naar huis moesten gaan – en vervolgens vertelde hij hen dat hij van hen hield en gelooft dat ze “heel bijzonder” zijn. Dat laatste komt precies overeen met hoe hij historisch gezien geweld van haatgroepen en zijn aanhangers al jaren heeft aangepakt: Trump moedigt het aan.

Het zijn toestanden die je verwacht (en om de zoveel tijd krijgt) in Afrikaanse dictaturen of voormalige Sovjetstaten. Maar wie verrast is dat zoiets nu in de VS gebeurde, heeft niet goed opgelet de jongste jaren. Voor waarnemers van de pro-Trump en extreemrechtse bewegingen voelde dit donkere moment als bijna onvermijdelijk aan.

Wat we woensdag zagen, was een wanhopige poging om het democratische proces omver te werpen in de VS. Het is ook het voorlopige hoogtepunt van de clash tussen een universum van giftige samenzweringen en dat van de menselijke realiteit.

Begin deze week waarschuwde Marc-André Argentino, een onderzoeker die de QAnon-beweging bestudeert, nog tegen te veel optimisme door de nakende machtsovername door Joe Biden. Hij zei dat er ellende op komst was. De afgelopen weken werden door veel Amerikanen ervaren als de samenvloeiing van omstreden gebeurtenissen en duister nieuws, waaronder een enorme golf van coronavirusgevallen in de VS, het einde van het presidentschap van Trump en een uitrol van vaccins die ze niet vertrouwen. “Er is een enorm gevoel van frustratie in sommige kringen”, zei Argentino.

“Trump kan hier morgen maar beter iets aan doen, anders is hij de grootste verrader van allemaal”

Degenen die in Facebook-groepen een vast dieet van leugens hebben gekregen van bronnen die de verkiezingsresultaten ontkennen zoals Newsmax en One America News, zijn tot het besef gekomen dat er geen groots plan is voor Trump om op magische wijze zijn ambt te behouden. Wie wel eens keek naar wat er zich afspeelde op internetforums zoals The_Donald, kon zien dat zijn die-hardsupporters woedend zijn.

Niet alleen op congresrepublikeinen die weigerden de verkiezingsuitslag te ontkennen, maar ook op Trump zelf. “Trump kan hier morgen maar beter iets aan doen, anders is hij de grootste verrader van allemaal”, schreef een Trump-supporter dinsdag nog online. Hij waarschuwde dat Trump in zijn toespraak van woensdag beter zou komen met “real-deal informatie”.

Trump is niet met die “real-deal informatie” gekomen. Simpelweg omdat ze niet bestaat. De cognitieve dissonantie bij Trump-aanhangers en QAnon-gelovigen is op dit moment beangstigend om te zien. In een video die vanuit Washington circuleerde, confronteerde een groep Trump-aanhangers de Republikeinse senator Todd Young uit Indiana aan het Capitool met de vraag waarom hij weigerde bezwaar te maken tegen de verkiezingsuitslag.

Young, duidelijk geïrriteerd, voerde aan dat hij de wet moest handhaven. “Ik heb dat onder God gezworen … Nemen we dat in dit land nog steeds serieus?”, vroeg hij. De Trump-aanhangers waren niet ontroerd door dat antwoord: “Die wetten gelden niet voor ons maar voor Democraten”, reageerde iemand doodleuk.

Dat is slechts één voorbeeld van de langetermijneffecten van een eindeloze stroom propaganda, samenzweringstheorieën en leugens. Maar er zijn er zo veel. Alleen al de jongste week. Een groep van ten minste 13 Republikeinse senatoren en meer dan 100 leden van het Republikeinse Huis zeiden dat ze zouden weigeren de overwinning van de verkozen president Joe Biden te accepteren. Op een tape die meer dan een uur duurt, valt te horen hoe Trump boos QAnon-samenzweringstheorieën over kiezersfraude spuwt in een poging om staatsfunctionarissen in Georgia onder druk te zetten om de verkiezingsresultaten ongedaan te maken.

In Nashville kondigden federale onderzoekers aan dat ze onderzoek doen naar bewijs dat suggereert dat de verdachte van de kerstbomaanslag daar geloofde in hagedissenmensen en andere vergezochte complottheorieën. Een apotheker uit Wisconsin die geloofde dat het coronavirusvaccin schadelijk was, saboteerde opzettelijk meer dan 500 doses Moderna-vaccin. In Georgia kondigden staatsfunctionarissen aan dat ze de toegang tot vaccins uitbreiden, omdat veel gezondheidswerkers (!) op het platteland de injectie weigeren omdat ze ervan overtuigd zijn dat het deel uitmaakt van een complot. Maandag werd een man met een online geschiedenis van extreemrechtse opvattingen vastgehouden in Queens nadat hij probeerde met een valse bom paniek te zaaien in een winkelcentrum.

Al die dingen zijn het resultaat van meer dan vijf jaar van haat spuwen, online trollen, gewelddadige intimidatie en samenzweringstheorieën die van de onderbuik van internet naar het Witte Huis en weer terug zijn gegaan. Hoewel die haat en het geweld dat eruit voortvloeit af en toe op straat zijn terechtgekomen, lijkt het erop dat we nu pas de ware impact ervan beginnen te begrijpen. Jarenlang hebben professionele zwendelaars, true believers en politieke opportunisten samenzweerderige leugens gezaaid en ingewikkelde en gevaarlijke alternatieve realiteiten gecreëerd. We zijn nu getuige van het oogsten van wat ze gezaaid hebben. En het wordt waarschijnlijk erger.

Er is immers geen gemakkelijke oplossing voor de huidige crisis, deels omdat er – in tegenstelling tot de denkwereld van de Trumphangers – niet één maar meer schuldigen voor zijn. De jarenlange aanval op de waarheid door Donald Trump heeft zeker een buitenmaatse rol gespeeld. Maar socialemediaplatforms hebben dat gefaciliteerd. En terwijl een deel van de reguliere pers heeft gestreden in het Trump-tijdperk om desinformatie tegen te gaan en leugens en samenzweringen niet te versterken, heeft een ander deel heeft ze omarmd. En dat is slechts de aanbodzijde van de realiteitscrisis.

Even belangrijk is de vraagzijde: de miljoenen Amerikanen die actief samenzweringen en gewelddadige, radicale ideologieën het hof maken om betekenis te geven aan een wereld die ze niet vertrouwen.

Maar wat misschien wel het meest beangstigend is, is dat de alternatieve realiteit waaraan veel Trump-aanhangers en anti-vaxxers en QAnon-gelovigen zich vastklampen, niet bestaat – een feit waar die miljoenen true believers vroeg of laat mee geconfronteerd zullen worden. En het is op dat moment van cognitieve dissonantie – het moment waarop de bubbel begint te barsten – dat het plausibele gevaar waar experts al jaren voor waarschuwen reëel wordt.

Joe

Joe Biden pleitte voor vrede en stond erop dat Trump “met zekerheid en passie zou spreken” en zijn aanhangers naar huis zou sturen. “Dit is geen afwijkende mening”, zei Biden. “Het is wanorde. Het is chaos. Het grenst aan opruiing. En het moet eindigen. Nu.”

Biden zei dat de relschoppers niet vertegenwoordigden wie de Amerikanen zijn. Dat klopt voor een stuk, maar het is ook een denkfout. Ze zijn, althans gedeeltelijk, wat Amerikanen zijn geworden. Als de jongste presidentsverkiezingen ons iets leren, dan is het wel dat we ons moeten neerleggen bij het feit dat de slechtste kanten van de VS geen blieps op de radar zijn maar gewoon kenmerken van een land dat wordt bevolkt door erg veel mensen die haatdragend zijn en die de mogelijkheid willen hebben om die haat onbeperkt te uiten. Voor elke Amerikaan die de jongste vier jaar zei: “Dit is niet wie we zijn”, antwoordden al die Trump-kiezers: “Dit is precies wie we zijn.” Trump floreert op het snijvlak van hebzucht, egoïsme en racisme bij een groot deel van het Amerikaanse volk, zo simpel is het.

Die hebzucht, dat egoïsme en dat racisme zullen niet als bij magisch verdwijnen met Trump. Het is de tragedie van Amerika. En het is er eentje die ons allemaal zorgen moet baren. Want de realiteit is dat we alleen maar kunnen gokken wat er gebeurt als blijkt dat de culturele verdeeldheid er effectief voorbij het point of no return is gegaan. We hebben nu een voorsmaakje gekregen. En er is niet echt een reden om aan te nemen dat het daarbij blijft. De geschiedenis leert ons weinig goeds over landen waar de politieke kloof zo groot wordt dat twee vijandige kampen niet meer met elkaar kunnen praten. In een land waar honderden miljoenen vuurwapens in omloop zijn bij burgers kan je maar hopen dat het niet zo ver zal komen.