De Verenigde Staten sturen 5.200 soldaten naar het zuiden van het land om daar de grens bij Mexico om een vluchtelingenkaravaan van naar schatting 6.000 mensen te stoppen. De Amerikaanse president Donald Trump noemde vannacht de karavaan die momenteel op weg is door Midden-Amerika naar de VS “een invasie van heel slechte mensen”. Hoewel geweld en armoede worden aangehaald als de redenen voor de uittocht, zeggen experts dat het grotere plaatje het veranderend klimaat is. Global warming dwingt boeren van hun land – en dat gaat alleen maar erger worden.

Het Amerikaanse ministerie van Defensie stuurt 5.200 militairen naar de grens met Mexico om te voorkomen dat deelnemers aan een karavaan van migranten uit Centraal-Amerika de grens oversteken. 800 militairen zijn al onderweg, de rest is aan het eind van deze week aan de Mexicaans-Californische grens. Ze voegen zich bij 2.000 leden van de Nationale Garde, die daar al zijn.

De karavaan vertrok deze maand vanuit Honduras. De paar duizend deelnemers zeggen dat ze via Guatemala en Mexico naar de VS willen reizen om aan het geweld en de armoede in eigen land te ontsnappen. Migranten uit andere landen sloten zich bij hen aan.

De karavaan trok al snel de aandacht van president Trump. Hij dreigde hulp in te trekken aan Centraal-Amerikaanse landen die inwoners die naar de VS willen niet tegenhouden.

Trump twitterte dat er leden van Centraal-Amerikaanse bendes tussen de vluchtelingen zitten en dat er “heel slechte mensen” op weg zijn naar de VS. Hij beweerde op een gegeven moment zelfs dat er terroristen uit het Midden-Oosten zich in de karavaan hadden gemengd, iets wat hij ondertussen halvering weer heeft moeten ontkennen.

Many Gang Members and some very bad people are mixed into the Caravan heading to our Southern Border. Please go back, you will not be admitted into the United States unless you go through the legal process. This is an invasion of our Country and our Military is waiting for you!

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) 29 oktober 2018

Het grotere plaatje

In werkelijkheid gaat het om mensen die op de vlucht zijn voor armoede, voor corruptie, voor bendegeweld, voor gebrek aan kansen. De migranten zouden overigens pas binnen enkele weken aan de grens met de Verenigde Staten aankomen.

Er zit echter een groter plaatje achter het huidige conflict, en eentje dat meteen een waarschuwing is, want het houdt in dat dit scenario zich in de toekomst gaat herhalen – en op een nog grotere schaal. De onzichtbare hand die de migrerende karavaan stuurt is immers klimaatverandering.

De meeste leden van de huidige karavaan komen uit Guatemala, Honduras en El Salvador – drie landen die verwoest zijn door geweld, georganiseerde misdaad en systemische corruptie, waarvan de wortels terug te voeren zijn op de koude oorlogsconflicten die teruggaan tot de jaren 70 en 80.

Experts zeggen dat naast die factoren klimaatverandering in de regio de malaise verergert en de druppel is die de emmer doet overlopen en mensen daadwerkelijk aanzet om hun biezen te pakken. Die klimaatverandering zorgt voor mislukte oogsten en honger. En ze gaat in de komende decennia waarschijnlijk miljoenen mensen noordwaarts naar de VS duwen.

“De focus op geweld overschaduwt het grote geheel – en dat is dat mensen zeggen dat ze vertrekken vanwege voedselonzekerheid”, zegt Robert Albro, een onderzoeker bij het Centrum voor Latijns-Amerikaanse en Latino Studies aan American University.

Bladroest

“De belangrijkste reden dat mensen naar het noorden trekken, is omdat ze niets te eten hebben. We zien een enorme klimaatinstabiliteit die de voedselzekerheid in de regio radicaal verandert.”

Migranten noemen “klimaatverandering” niet vaak als een motiverende factor om te vertrekken omdat het concept zo abstract en langdurig is, gelooft Albro. Maar mensen in de regio die afhankelijk zijn van kleine boerderijen zijn zich pijnlijk bewust van veranderingen in weerpatronen die gewassen kunnen ruïneren. Zo is de maïsoogst in grote delen van Midden-Amerika voor het tweede jaar op rij mislukt door droogte.

Een derde van alle werkgelegenheid in Midden-Amerika is gekoppeld aan de landbouw, dus elke verstoring van die landbouwpraktijken kan verwoestende gevolgen hebben voor de samenleving.

Sinds ongeveer 2012 worden bijvoorbeeld koffieplanten in Midden-Amerika geteisterd door een epidemie van bladroest, die volgens sommige schattingen 70% van de koffieplantages heeft getroffen.

Normaal gesproken sterft de schimmel wanneer de temperatuur ’s avonds daalt, maar op warme nachten gaat hij juist bloeien, zegt Sam Dupre, een onderzoeker aan de Universiteit van Maryland, Baltimore County.

Drie miljoen hebben honger

Een onderzoek van Midden-Amerikaanse migranten door het Wereldvoedselprogramma vond vorig jaar dat bijna de helft zichzelf omschreef als “voedselonzeker”. Uit het onderzoek bleek dat jonge mensen steeds vaker wegtrekken als gevolg van armoede en gebrek aan werk.

Klimaatverandering brengt extremer en onvoorspelbaar weer naar de regio: de zomerse regenval begint later en is onregelmatiger geworden. Droogte gevoed door El Niño heeft de afgelopen vier jaar veel van Midden-Amerika in zijn greep, maar die periode is af en toe onderbroken door rampzalige regens en overstromingen die daaruit voortvloeien.

Als gevolg van al die dingen lijden ondertussen meer dan 3 miljoen mensen in Centraal Amerika honger.

De getroffen boeren migreren eerst naar stedelijke gebieden, waar ze voor een nieuwe reeks problemen komen staan, die op hun beurt hen aanzetten om te migreren.

Meer dan 50.000 Guatemalteekse families werden dit jaar al tegengehouden aan de Amerikaanse grens, het dubbele van het voorgaande jaar. De Wereldbank schat dat stijgende temperaturen en extreem weer naar schatting 3.9 miljoen klimaatmigranten zullen dwingen om Midden-Amerika te ontvluchten in de volgende 30 jaar.

150 à 300 miljoen klimaatvluchtelingen op komst

Die massale verplaatsing van mensen vormt een uitdaging voor bestemmingen zoals de VS maar dreigt ook hun thuisland te destabiliseren. Met naar schatting 150 miljoen tot 300 miljoen klimaatvluchtelingen die tegen 2050 wereldwijd in beweging zullen, is er dringen nood aan een nieuw internationaal kader nodig om hen te huisvesten. Klimaat wordt momenteel door de VN nog niet erkend als een criterium om iemand asiel te geven. Oorlog bijvoorbeeld wel.

“Maar als je boerderij door de droogte niet meer kan werken of je huis is overspoeld met water en je bent op de vlucht voor je leven, dan ben je zoals eender welke andere vluchteling”, zegt Michael Doyle van het departement Internationale Relaties aan Columbia University.

Doyle maakt deel uit van een groep academici die ervoor pleiten om te streven naar een nieuw vluchtelingenverdrag dat zich richt op de behoeften van ontheemden in plaats van de specifieke reden waarom ze op de vlucht zijn. Dat juridisch kader is nodig zeggen ze om de verwachte golf van klimaatmigranten te dekken.

Maar elke hervorming van de vluchtelingenovereenkomst is op dit moment vrij onwaarschijnlijk. Zo’n verdrag is niet alleen compleet, de opkomst van nationalistische regeringen en de populariteit van populistische anti-migratiepartijen wereldwijd maken dat erg moeilijk.

Ook voor ons

Het is geen ver van mijn bed-show. Op de drempel van Europa is zich iets gelijkaardigs aan het afspelen: de jongste 100 jaar is de Sahara flink gegroeid en door de klimaatverandering gaat dat steeds sneller. Eén van de gevolgen is dat het Tsjaadmeer, een levenslijn voor 30 miljoen mensen, nu aan het opdrogen is. Dat is ook voor ons een groot probleem, want die mensen zullen, net als velen anderen die moeten opkrassen voor de groeiende woestijn, als klimaatvluchtelingen eindigen.