Een werkgroep van de Verenigde Naties wil dat België excuses aanbiedt voor haar koloniale verleden. Vooral de wreedheden van Leopold II, de man die z’n eigen privéstaat organiseerde en rijk werd met een monsterlijke rubberhandel, zijn een doorn in het oog van de werkgroep: waarom zijn er nog zoveel standbeelden van die man in het straatbeeld, vraagt de groep zich af.

Het was eigenlijk al meer dan een teken aan de wand: bij de opening van het vernieuwde Afrika-museum in Tervuren bleef koning Filip afwezig. Het risico op protesten over de rol van België, en vooral die van de koninklijke familie, werd als te groot ingeschat. En niemand wilde gênante toestanden, waarbij de koning plots een verbale schietschijf zou worden.

Maar uiteraard heeft het museum in Tervuren een woelige voorgeschiedenis: het is helemaal opgezet door Leopold II, en betaald met diens bloedgeld. De voorganger van koning Filip verkreeg voor zichzelf in de negentiende eeuw een gigantische lap grond in Afrika, die de Congo Vrijstaat zou worden. Van 1885 tot aan de dood van Leopold II in 1908 was de man koning van beide staten, en was dat de enige juridische band tussen België en de Afrikaanse privékolonie van Leopold II von Saksen Coburg Gotha.

Vrij was die staat allesbehalve: gedwongen rubberhandel en andere economische activiteiten leidden tot één van de grootste en meest onmenselijke slachtpartijen in de geschiedenis. Ziekte, geweld en terreur leidden tot miljoenen doden in Congo. Dat regime stopte toen Leopold II overleed, en België de kolonie ‘kreeg’, dik tegen de zin van de toenmalige regering. Niet dat daarmee het racisme of de ongelijke behandeling verdween, maar de wreedheden namen wel sterk af. Pas in 1960 werd Congo onafhankelijk, van 1908 tot dan was het dus een Belgische kolonie.

“Er zijn urgentere noden dan excuses”

Maar formele excuses voor dat verleden zijn er nooit gekomen. Het ligt bijzonder gevoelig voor het koningshuis, en ook de regering wil zich niet zo snel in zo’n politiek woelig vaarwater wagen. In 2014 nog verklaarde minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders (MR) dat er voor Afrika “urgentere noden zijn dan excuses aanbieden”.

Een werkgroep van de Verenigde Naties zet het thema terug op de agenda. Ze stellen een rapport op over racisme en xenofobie tegenover inwoners van Afrikaanse origine in België. In september komen ze met de definitieve conclusies, maar nu al lopen ze wat vooruit, door de excuses op de agenda te zetten. Het panel van experten van de werkgroep ziet als één van de redenen van racisme in België “het gebrek aan erkenning van de ware omvang van het geweld en het onrecht van de kolonisatie”. Ze dringen erop aan dat België zich formeel zou excuseren.

Standbeelden van Leopold II in het straatbeeld

Ze zijn ook onder de indruk van de vele standbeelden van Leopold II en van zijn koloniale leger (de ‘Force Publique’) die nog steeds overal aanwezig zijn, “gezien hun medeplichtigheid aan wreedheden in Afrika”. De reden van die grote aanwezigheid is simpel: met het geld dat Leopold II uit z’n privékolonie sluisde, liet hij overal parken opzetten en standbeelden plaatsen.

De VN-commissie zet het thema nu op de agenda. Ze willen dat er veel meer zichtbaarheid komt voor die wreedheden, maar ook voor de “culturele, economische, politieke en wetenschappelijke bijdrage van mensen van Afrikaanse origine aan de Belgische samenleving”. In die zin is het nieuwe Afrika-museum in Tervuren een gemiste kans volgens hen. Want dat museum “gaat niet ver genoeg”.

Premier Charles Michel (MR) reageert voorzichtig. Tot het definitieve rapport van de VN in september willen ze niet reageren. De kans dat excuses er dus snel komen, zeker voor de verkiezingen, is uitgesloten.