Waarom het beestje dat Pikachu inspireerde een drama is voor zes miljoen herders op het Dak van de Wereld

door Mick Van Loon
gepubliceerd op zondag 10 oktober 2021 om 17:32 •
5 min lezen

Fluithazen of pika’s lijken enigszins op lemmingen of marmotten. Ze zijn de inspiratie geweest voor Pikachu, de meest bekende Pokémon. Schattige diertjes, doch hartstochtelijk gehaat door de ongeveer zes miljoen herders die hun kost verdienen op het Tibetaanse Plateau. Ze zien de diertjes als de oorzaak van een enorme ecologische crisis die de helft van het weidelandschap waar hun vee vertoeft dreigt te doen verdwijnen.

Waarom is dit belangrijk?

Voor de zes miljoen nomaden die er wonen, is het plateau hun levensonderhoud. Maar de helft van de weiden in de regio dreigt te verzanden.

Op het Tibetaanse plateau, dat bekend staat als de Watertoren van Azië, ontspringen de machtige Gele-, Yangtze- en Mekong-rivieren. Het plateau wordt ook wel het Dak van de Wereld genoemd – een uitgestrekte vlakte die 4.500 meter boven de zeespiegel ligt en aan alle kanten wordt omringd door imposante bergketens, met de hoogste toppen ter wereld. Voor de 1,4 miljard mensen die stroomafwaarts wonen, is het plateau een onvervangbare bron van zoet water.

Voor de nomaden die er wonen, is het plateau hun levensonderhoud. Maar de helft van de weiden in de regio dreigt te verzanden. Lokale gemeenschappen die afhankelijk zijn van de weiden van het plateau om hun vee en schapen te laten grazen, geven de schuld daarvoor aan de pika, het klein, konijnachtig zoogdier waarop het Pokemon-personage Pikachu is gebaseerd.

De verzanding ontstaat wanneer planten en graszoden volledig verloren zijn gegaan van een weide. Ze kan worden versneld door de in de grond woelende plateaupika’s. Tibetaanse nomaden zijn ervan overtuigd dat de komst van pika’s uit aangetaste weiden de ondergang van hun eigen weiland inluidt – volgens traditionele overtuigingen komen ze rijdend op de ruggen van sneeuwvinken. Zo’n plaag zou hier met de nodige vallen, vergif of op een andere manier aangepakt worden. Maar omdat de nomaden boeddhisten zijn, ligt het doden van de pika’s moeilijk. In plaats daarvan nodigen ze vaak monniken uit om pika-verdrijvende gebeden te prevelen.

Vicieuze cirkel

Wetenschappers hebben ontdekt dat de rol van de pika bij de degradatie van de weiden van het plateau eigenlijk nogal complex is. Er is een grotere schurk dan de kleine herbivoor: recente veranderingen in de manier waarop het land wordt beheerd.

Wat niet wil zeggen dat de Pika geen rol speelt in het verhaal. Plateaupika’s zijn schuwe dieren en leven het liefst in grasland dat minder dan 10 cm hoog is. Weiden met kort gras en kale grondstukken zorgen ervoor dat ze hun roofdieren, zoals de hooggelegen buizerd, beter kunnen zien. Pika’s hebben ook dezelfde smaak in planten als de 14 miljoen jaks van het Tibetaanse plateau – de langharige binnenlandse runderen die hun weide delen en meestal binnen tien meter van hun holen eten. Zodra pika’s zich vestigen op weiland waar jaks staan, vermindert de hoeveelheid smakelijke planten, dus gaan de jaks grazen op aangrenzende gebieden met ongerept hoger gras. Deze begrazing creëert vervolgens betere habitats voor pika’s, vooral tijdens de zomer wanneer de gemiddelde gezinsgrootte van pika’s toeneemt.

Plateaupika’s kunnen tot vijf nesten per jaar produceren, dus de begrazingsintensiteit van gedomesticeerde jaks moet worden gecontroleerd om te voorkomen dat ze veel leefgebieden geschikt maken voor pika’s, om te beperken hoe snel en hoge pika-populaties groeien.

Het echte probleem: hekken

Maar het hoeden van vee is tijdrovend en dit soort landbeheer is moeilijk haalbaar. In veel delen van de weidegebieden van het plateau piekte de veestapel in de jaren tachtig en negentig. Land dat ooit gemeenschappelijk was, werd in de jaren negentig verkaveld naar individuele huishoudens. Tegen het begin van de jaren 2000 begonnen nu sedentaire nomaden metalen hekken te installeren langs de grenzen van hun land om te voorkomen dat hun vee afdwaalde en om het te beschermen tegen wolven. Dit betekende dat herders niet langer hoefden te waken en hun vee te hoeden.

Opgesloten binnen hekken kunnen jaks en schapen echter grazen waar ze willen. Als pika’s in de buurt zijn, kunnen ze gemakkelijk hekken oversteken en zich verspreiden in deze overbegraasde plekken. Het resultaat van het feit dat nomaden hun vee niet zo vrij kunnen verplaatsen als voorheen, is dus dat de intensieve begrazing de ideale omgeving heeft geboden voor deze kleine zoogdieren om in te gedijen.

Er gaan steeds meer stemmen op om de pika’s te ruimen, terwijl anderen beweren dat ze een cruciale rol spelen aan de onderkant van de voedselketen en populaties van vossen, wezels, poolkatten en roofvogels ondersteunen, en daarom moeten worden beschermd. De realiteit is dat de plateaupika wel een centrale rol speelt in deze crisis, maar veranderingen in landgebruik onder lokale nomaden vormen het echte probleem. Gras hoger houden dan 10 cm, wat de pika’s minder lebensraum zou bieden, zou ook minder voedsel voor jaks betekenen, en de meeste nomaden kunnen zich minder opbrengsten door vlees, boter en melk dat ze van hun vee krijgen niet veroorloven. Overheidssubsidies die nauwkeuriger zijn gekoppeld aan de kuddegrootte van elk gezin, zouden nomaden kunnen compenseren voor het onbegraasd achterlaten van gebieden.

De sleutel tot het redden van de weiden van het plateau is dus niet om de pika te demoniseren, maar om een cultureel aanvaardbare oplossing te ontwikkelen die zowel de populaties van dit wilde zoogdier onder controle houdt als de nomaden in het wild in staat stelt te blijven leven.