De Russen gaan wellicht de Oekraïners verslaan, en ze hebben geen kernwapens nodig om het te doen. En hoewel Vladimir Poetin losgeslagen en roekeloos is, is er voorlopig geen indicatie dat hij oorlog zoekt met de Verenigde Staten of de NAVO. Desalniettemin zijn er meerdere wegen naar een gevaarlijke nucleaire confrontatie die Moskou en Washington in een situatie zou kunnen brengen die geen van beiden verwacht of wil.

De Russische invasie van Oekraïne is geen nucleaire crisis. Nog niet. Bezorgdheid over de rol die kernwapens zouden kunnen spelen is echter op z’n plaats nu een paranoïde dictator Rusland in een grote oorlog in het midden van Europa heeft gestort, waarbij hij een land aanvalt dat een grens deelt met vier van Amerika’s NAVO-bondgenoten. Een nucleaire crisis is onwaarschijnlijk, maar niet onmogelijk.

De minst waarschijnlijke aanleiding voor een nucleaire crisis zou zijn als Russische troepen het NAVO-grondgebied rechtstreeks en opzettelijk bedreigen. Het hele Atlantische bondgenootschap, inclusief de Verenigde Staten en hun nucleaire arsenaal, zou de naties in gevaar moeten helpen.

Dit is het doemscenario dat alleen tot stand kan komen als Poetin zou worden gegrepen door een nog grotere waanzin dan degene die hem tot oorlog in Oekraïne dreef. Als Poetin bijvoorbeeld zou besluiten dat de volgende stap in zijn grote kruistocht de herovering van de Baltische staten of het verdrijven van de NAVO-troepen uit Polen zou moeten zijn, zou hij in feite de Derde Wereldoorlog uitroepen en de hele wereld in de afgrond storten. Er is geen bewijs dat Poetin van plan is deze weg in te slaan, maar er is al wel op gealludeerd, onder meer door de Amerikaanse president Joe Biden.

Accidents will happen

Een veel waarschijnlijkere mogelijkheid zou een nucleaire crisis zijn die voortvloeit uit een ongeval. Oorlog is altijd een riskante en onvoorspelbare aangelegenheid, zelfs als de ene partij veel sterker is dan de andere. Mensen en hun machines maken fouten, soms met nare gevolgen.

In 2015 schoot Turkije, een NAVO-land, een Russisch vliegtuig neer dat over de Turkse grens was afgedwaald. Twee jaar geleden, tijdens de crisis tussen Iran en de Verenigde Staten nadat Amerikaanse troepen Qassem Soleimani hadden gedood, schoten de Iraniërs een commercieel (Oekraïens) vliegtuig neer in hun eigen land. En laten we niet vergeten dat de Russische troepen die nu aan het offensief deelnemen, tot hetzelfde leger behoren dat in 2014 erin slaagde per vergissing Malaysia Airlines-vlucht 17 (ook wel MH17), onderweg van Schiphol naar Kuala Lumpur neer te halen met een luchtdoelraket. Aan boord waren 298 mensen, onder wie vier Belgen.

Er zijn talloze mogelijkheden voor dergelijke fouten in de chaos die Oekraïne nu inhaalt. De Russen kunnen op NAVO-vliegtuigen schieten nadat ze ze verkeerd hebben geïdentificeerd. Of ze geloven misschien ten onrechte dat Russische vliegtuigen zijn aangevallen door NAVO-troepen. Ze kunnen ernaast schieten, iets wat op de eerste dag van de invasie al meteen gebeurde: een Turks koopvaardijschip in de Zwarte Zee, dat 80 km ten zuidwesten van Odessa voer, werd getroffen door een Russische raket. Gelukkig vielen daarbij geen doden. Maar het bewees dat ongelukken een onvermijdelijk onderdeel van oorlogsvoering zijn.

Naar verhoogde nucleaire paraatheid?

Ongelukken die ertoe kunnen leiden dat de Russen, of de Verenigde Staten, of beide, de alarmstatus van hun nucleaire arsenalen verhogen. Dit zou betekenen dat kernwapens – in een eerste stap van verhoogde paraatheid – binnen 15 of 20 minuten kunnen worden gelanceerd. Zo’n switch naar een verhoogde alarmstatus is zeldzaam, en met een goede reden: ze brengen ons een stap dichter bij een nucleair conflict.

Ten slotte is er de angstaanjagende mogelijkheid dat Poetin om zijn eigen redenen de alarmstatus van zijn nucleaire strijdkrachten zal verhogen, waardoor de Amerikanen geen andere keuze hebben dan hun alarmstatus te verhogen.

De invasie van Oekraïne werd voorafgegaan door de Russische Grom-oefeningen (wat “donder” betekent) die werden gehouden door de strategische nucleaire strijdkrachten van Rusland. De timing was geen toeval; Poetin vertrouwt op het nucleaire afschrikmiddel van Rusland als een van zijn laatste claims op de status van supermacht, en hij zou een verhoogde alarmtoestand kunnen afroepen, als hij denkt dat het slecht gaat met Rusland.

Poetin heeft wellicht niet veel nodig

Misschien wanneer bij Russische troepen bijvoorbeeld uiteindelijk meer slachtoffers blijken te vallen dan Poetin had verwacht, en hij het Westen daarvan de schuld wil geven in plaats van de incompetentie of fouten van zijn eigen commandanten toe te geven. Of misschien is hij paranoïde genoeg om te geloven dat de VS en de NAVO van plan zijn troepen te sturen om de Oekraïners te helpen. Of hij kan eenvoudigweg tot zo’n verhoogde staat van paraatheid besluiten om alleen maar zijn tanden te laten zien als hij denkt dat het de levering van wapens en hulp aan Oekraïne zou kunnen stoppen.

In 1973, toen de Sovjet-Unie dreigde troepen naar de Yom Kippoer-oorlog te sturen om de Egyptische strijdkrachten te redden van vernietiging door de Israëli’s, verhoogden de Verenigde Staten hun niveau van nucleaire paraatheid, als een manier om de Amerikaanse vastberadenheid aan te geven om een ​​Sovjetinterventie te voorkomen.

Als de jongste dagen ons iets hebben getoond, dan is het wel dat Poetin onvoorspelbaar en irrationeel is. Verontrustend is dat hij al begonnen is met het creëren van een ​​verhaal dat de Russen moet overtuigen dat Oekraïne en het Westen Rusland bedreigt met nucleaire wapens. En dat Moskou in gevaar is.

“Wat betreft militaire aangelegenheden, zelfs na de ontbinding van de USSR en het verlies van een aanzienlijk deel van zijn capaciteiten, blijft het Rusland van vandaag een van de machtigste nucleaire staten”, zei Poetin in zijn pre-invasietoespraak donderdag. “In deze context mag er voor niemand twijfel over bestaan ​​dat een potentiële agressor een nederlaag en onheilspellende gevolgen zal hebben als hij ons land rechtstreeks aanvalt.” Het is lang geleden dat een wereldleider zo openlijk zwaaide met de dreiging van het gebruik van kernwapens.

“Oekraïne is van plan zijn eigen kernwapens te maken”

In zijn bizarre speech van maandag lanceerde hij een samenzweringstheorie dat Oekraïne en de Verenigde Staten in het geheim plannen maken om kernwapens terug in het land te brengen. “Oekraïne is van plan zijn eigen kernwapens te maken”, zei hij. Daarna suggereerde hij dat de Verenigde Staten hun raketafweer in offensieve wapens omzetten en plannen hebben om kernwapens op Oekraïens grondgebied te plaatsen.

Oekraïne gaf begin jaren negentig een enorm arsenaal aan kernwapens op dat door de Sovjet-Unie was overgebleven en gebruikte de brandstof van zijn gemengde kernkoppen om zijn kerncentrales aan te drijven. Tegenwoordig heeft Oekraïne niet eens de basisinfrastructuur om kernbrandstof te produceren.

Van hun kant hebben Amerikaanse functionarissen herhaaldelijk gezegd dat ze geen plannen hebben om kernwapens in het land te plaatsen – en dat ook nooit hebben gedaan, vooral omdat Oekraïne geen lid is van de NAVO. Maar dat heeft Poetin er niet van weerhouden een hypothetische zaak op te bouwen dat Moskou in in gevaar is gekomen door wapens die er niet zijn.

“Als Oekraïne massavernietigingswapens verwerft, zal de situatie in de wereld en in Europa drastisch veranderen, vooral voor ons, voor Rusland”, zei hij dinsdag. “We kunnen niet anders dan reageren op dit reële gevaar, te meer omdat, laat ik het nog eens herhalen, de westerse beschermheren van Oekraïne het land kunnen helpen deze atoomwapens te verwerven om weer een nieuwe bedreiging voor ons land te creëren.”

“Ze hebben een brede nucleaire competentie uit de Sovjettijd, een ontwikkelde nucleaire industrie, ze hebben scholen, alles wat ze nodig hebben om snel te handelen. Ze hebben nog geen uraniumverrijkingsprogramma. Maar dat is een technische vraag. Voor Oekraïne is dat geen onoplosbaar probleem”, zei Poetin.

Andere landen hebben dat probleem inderdaad opgelost, waaronder Pakistan, Noord-Korea, Iran, Israël en India. Maar het is een langdurig, enorm complex proces. Iran is nu al twee decennia bezig en heeft nog steeds geen kernwapen, volgens beoordelingen van de westerse inlichtingendiensten.

Het is onverstandig om te doen alsof de wapens niet bestaan

Poetin eiste ook dat de Amerikanen al hun kernwapens uit Europa moeten halen – en zeker uit de voormalige Sovjetbloklanden die zich bij de NAVO hebben aangesloten. Hij beweerde dat een antiraketsysteem dat in Polen en Roemenië is geplaatst in het geheim kan worden omgezet in een offensief systeem dat Rusland zou bedreigen. Hij maakte geen melding van een aanbod van de Verenigde Staten om te onderhandelen over een nieuwe beheersingsovereenkomst voor kernwapens.

In een scenario met een escalerend nucleair waarschuwingsniveau, zal elke partij de andere intens in de gaten houden op aanwijzingen voor een op handen zijnde aanval. Alle militaire fouten, vergissingen en misrekeningen die nu al plaatsvinden in Oekraïne, zullen existentiële gevaren worden totdat de crisis – die op dat moment over de Verenigde Staten en Rusland zal gaan, in plaats van over Oekraïne – op de een of andere manier is opgelost.

Misschien is het onnodig angstwekkend om te veel tijd te besteden aan het nadenken over de kansen op een nucleaire confrontatie. Maar het is onverstandig om te doen alsof de wapens helemaal niet bestaan. Kernwapens hielpen de vrede te bewaren in de eerste Koude Oorlog. Helaas moeten we hopen dat ze dat opnieuw zullen doen in deze nieuwe, tweede Koude Oorlog die deze week lijkt te zijn gestart door de Russische president.

(lb)