Op 8 juni 2007, vandaag exact tien jaar geleden, werd de laatste aflevering van ‘The Sopranos’ uitgezonden. Tien jaar al discussiëren televisieliefhebbers over een van de meest beruchte eindes voor een televisiereeks ooit. Wat betekende de befaamde ‘cut to black’? Werd Tony Soprano doodgeschoten in Holsten’s?

Meer dan twaalf miljoen televisiekijkers geloofden hun ogen niet, nu exact tien jaar geleden. Er werd met schoenen naar dan nog zware, grote televisietoestellen gesmeten, er werd gecontroleerd of de kabels wel nog allemaal goed in zaten en sommigen belden zelfs hun kabelmaatschappij. Want in het midden van de laatste scène van The Sopranos viel het beeld plots uit. Seconden, die wel uren leken te duren, later startte plots weer de aftiteling, zoals gewoonlijk.

Neen, de kabel was niet uitgevallen. Er was niets met hun tv’s. Het was gewoon het meesterwerk van David Chase, de man die zowat in z’n eentje verantwoordelijk is voor wat velen de third golden age of television noemen. De ‘cut to black‘ van Chase werd een cultuurfenomeen. Maar wat betekende het? Is Tony Soprano dood of heeft onze favoriete antiheld The Sopranos toch overleefd?

Waarom Tony wel is neergeschoten

Volgens velen is Tony die avond niet levend uit Holsten’s geraakt. De carrière van een maffiabaas eindigt maar op twee manieren, dood of in de gevangenis, zei Tony zelf al in de serie. En Tony Soprano was niet meteen de man die je zag wegkwijnen in een gevangeniscel. Neen, Tony is doodgeschoten. En hier zijn vier redenen waarom:

The Man In the Members Only Jacket

Doorheen de laatste scène (zie video onderaan) zie je nagenoeg iedereen die in Holsten’s zit. En er is eentje die duidelijk opvalt. Aan de bar zit een man op z’n eentje met een ‘Members Only’-jas aan. Hij kijkt verschillende keren nerveus om zich heen en lijkt Tony duidelijk in de gaten te houden. Hij is naast T.J. en Carmella ook de enige die we echt ook door de deur zien wandelen. Chase wou dus duidelijk dat we hem in de gaten houden. Al doet hij voor de rest niets speciaals en verdwijnt hij zelf naar het einde toe als hij het toilet binnenwandelt. Velen denken echter dat hij de man is die Tony zal neerschieten. Maar waarom?

Om dat te verklaren moeten we even terug naar de eerste aflevering van dat seizoen. Die is getiteld ‘Members Only’ en daarin dwingt Tony Eugene, een van zijn handlangers, om iemand te vermoorden. Eugene schiet zo Teddy Spiradokis neer in een brasserie, gelijkaardig aan Holsten’s waar Tony zit in de laatste aflevering. Dat Teddy Spiradokis toevallig dezelfde initialen heeft als Tony, dat zal wel toeval zijn zeker? Maar David Chase doet meestal niet echt mee aan toeval. Reken er dus maar op dat dit allemaal hints zijn.

The Godfather

Chase steekt het ook niet onder stoelen of banken dat hij een enorme fan is van The Godfather-trilogie. Doorheen The Sopranos wordt er vaak verwezen naar de maffiafilms en zo zou Chase zich ook gebaseerd hebben op een van de bekendste scènes uit de eerste film voor zijn bekendste scène in The Sopranos. In The Godfather gaat Michael Corleono (gespeeld door Al Pacino) op restaurant met twee vijanden van hem. Aangezien hij weet dat hij zal gecheckt worden op wapens, laat hij een handgeweer verstoppen in het toilet. Tijdens het etentje excuseert de gangster zich en gaat naar de men’s room. Daar haalt hij het geweer boven waarmee hij de twee wat later neerschiet.

Tony bevindt zich in Holsten’s wel akelig dicht tegen het toilet. En liep die rare gast in zijn ‘Members Only’-jas niet net het toilet in? Wel heel toevallig allemaal. Oh ja, David Chase doet niet mee aan toeval …

Parallel parkeren

Meadow, de dochter van Tony, is de enige die we niet in Holsten’s zien. Zij is doorheen de scène druk bezig met parkeren. Ze heeft drie pogingen nodig om parallel te kunnen parkeren net over de brasserie. Het is opvallend dat zoveel tijd wordt gespendeerd aan het tonen van zoiets banaals. Het heeft dus zeker een betekenis dat Meadow niet vroeger Holsten’s binnenkomt.

De plaats naast Tony blijft zo namelijk vrij. En laat die plaats zich ook net tussen het toilet en Tony bevinden. Als Meadow dus vroeger de diner had binnengekomen, had ze, uit het opzicht van de ‘Members Only’-man die uit het toilet zou komen, voor Tony gezeten. En zoals Tony al zei eerder in de reeks: “Families don’t get touched“. Hij bedoelt daarmee dat er een interne code is binnen de maffia dat aan familie niet wordt geraakt. Als Meadow haar auto eerder had kunnen parkeren, was ze sneller in Holsten’s binnengekomen en had ze naast Tony gezeten. Daardoor had de man Tony niet kunnen neerschieten, want Meadow zou in de weg gezeten hebben. Maar dat was dus niet het geval.

Point of view

De scène is meesterlijk opgebouwd. Chase schept door de opbouw van verschillende sequenties verwachtingen waar hij later op inspeelt. De bel gaat, we zien Tony opkijken en dan zien we, vanuit het standpunt van Tony, wie er binnenkomt. Doordat we die sequentie een aantal keer doorlopen, verwachten we bij de laatste bel dat exact hetzelfde gaat gebeuren. Bel, Tony kijkt op, we zien iemand binnenwandelen. Alleen horen we de derde keer enkel de bel en zien we Tony kijken, maar dan stopt het beeld en is er de beruchte ‘cut to black‘.

Bij de derde bel dus geen beeld uit het point of view van Tony. Of … net wel? Is het zwart het beeld dat Tony ziet als ‘ie doodgaat? Of bedoelt Chase met die breuk in de sequentie net iets helemaal anders?

Tony zet in het begin van de scène ook ‘Don’t Stop Believing’ van Journey op op de jukebox. Dat het nummer net stopt bij ‘Don’t Stop‘ en de ‘Believing‘ verloren gaat in de ‘cut to black’, is uiteraard weer geen toeval. Betekent de ‘cut to black‘ dat we moeten stoppen met ‘believen‘ omdat Tony dood is? Of net het omgekeerde: moeten we blijven geloven, ook al lijkt het alsof hij dood is?

De kat in het experiment van Schrödinger: dood én levend tegelijk

Chase heeft nooit iets prijsgegeven over die laatste scène. Hij hield de lippen gedurende deze tien jaar stijf op elkaar. Althans, één keer kon hij de zoveelste vraag over het lot van Tony niet meer aan en antwoordde hij dat Tony niet dood is. “Hij schudde ‘nee’ met zijn hoofd en hij zei, heel simpel, ‘nee, hij is niet dood'”, staat er te lezen in een Vox-artikel over dat moment.

Dat werd toen enorm opgeblazen en media over heel de wereld berichtten over Chase die eindelijk bevestigde dat Tony nog leeft. Amper een dag later liet Chase dat al rechtzetten in een statement in Vulture. “De journalist heeft David Chase foutief geïnterpreteerd. Simpelweg zeggen dat Tony Soprano niet dood is, is fout”, staat er. “De laatste scène stelt een spirituele vraag die geen juist of fout antwoord heeft.” En dat is misschien wel het punt dat Chase wou maken.

Net zoals het experiment van Schrödinger (waarbij een kat in een doos word gezet die gif bevat dat zou kunnen ontsnappen, waardoor de kat zowel levend als dood kan beschouwd worden tot je de doos opent en het zelf kan vaststellen), is Tony ook dood én levend. Tony heeft gedurende de hele serie over z’n schouder moeten kijken. Als maffiabaas leeft hij dan ook in voortdurende angst dat de politie hem op het spoor zit of een rivaliserende maffia hem wil doen gaan ‘slapen met de vissen’. Met de ‘cut to black‘, waardoor we dus niet zeker zijn over wat er is gebeurd, wil Chase dat misschien net benadrukken. Chase wil dat we nadenken over wat er zou kunnen gebeurd zijn met Tony. Hij wil dat we blijven denken, blijven geloven. ‘Don’t Stop Believing‘.

Hieronder kan je de meesterlijke laatste scène van The Sopranos nog eens bekijken: