De nieuwe Nederlandse regering gaat elk jaar 5 miljoen euro extra uittrekken om onderzoeksjournalistiek en regionale journalistiek te ondersteunen. Dat is niet het grote geld, maar kan wel degelijk een impact hebben. In België stort de federale overheid elk jaar nog voor 250 miljoen euro subsidies in de bodemloze put van grote papieren bedrijven. Zonder enige inhoudelijke voorwaarde die gekoppeld is aan de journalistiek.

De nieuwe Nederlandse regering doet wat in België blijkbaar niet kan: een écht mediabeleid maken. Het centrumrechtse kabinet van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie schreef in haar nieuw regeerakkoord een hele passage over waarom ze willen inzetten op onderzoeksjournalistiek en het bevorderen van lokale en regionale journalistiek. Een duidelijke, inhoudelijke keuze.

En het blijft niet alleen bij woorden, de regering trekt ook geld uit. Tot en met 2021 wordt er ieder jaar vijf miljoen euro vrijgemaakt voor de plannen met onderzoeksjournalistiek, zo staat in de financiële toelichting. Dat schrijft Villa Media, een site die gespecialiseerd is in kritische mediaberichtgeving in Nederland. “Deze vorm van journalistiek staat onder druk, maar is van vitaal belang voor de controlerende taak die de journalistiek heeft. Daarbij acht het kabinet de interne ombudsfunctie van groot belang”, zo schrijft de Nederlandse regering in haar akkoord.

“De uitdagingen voor de journalistiek en mediabedrijven zijn enorm, op landelijk, regionaal en lokaal niveau. Grote internationale bedrijven domineren de markt wereldwijd en informatie is vaak direct en gratis digitaal toegankelijk. Ruimte voor onafhankelijke onderzoeksjournalistiek en een stevige publieke omroep op alle schaalniveaus is hierdoor niet langer vanzelfsprekend, maar wel nodig vanwege het veranderende medialandschap. Daar willen we aan bijdragen in de komende jaren”, zo staat in het regeerakkoord in Nederland.

Aan de baxter van overheidsgeld via Bpost en 0 procent BTW

De maatregelen in Nederland staan in schril contrast met wat in België aan mediabeleid gemaakt wordt. Of gewoon niet gemaakt. Want er gaan grote stromen naar de mediabedrijven elk jaar, maar niet via gerichte steun, zoals Nederland nu doet.

De Belgische regering steekt op twee manieren overheidsgeld in de mediasector. De simpelste maatregel is de btw op papieren kranten. Dat tarief ligt in Nederland op 6 procent en de regering schrikt er daar niet voor terug om dat tarief nu naar 9 procent te brengen. Qua statement kan dat tellen: niet de grote mediabedrijven redden de journalistiek, wel een rechtstreekse injectie in onderzoeksjournalistiek zelf.

In België is dat tarief op BTW voor papieren kranten nog steeds 0 procent: het enige product in heel het land waarvoor die uitzondering geldt. Omgerekend gaat het om een cadeau van zo’n 120 miljoen euro per jaar aan de sector van papieren kranten. Want voor digitale journalistiek betaal je wel btw, de volle pot van 21 procent zelfs.

Een tweede, nog grotere stroom aan overheidsgeld, komt van het zogenaamde contract van de postbedeling. Dat ligt op 200 miljoen euro per jaar die de overheid Bpost toesteekt om mee te betalen voor de bedeling van kranten in regio’s die anders veel duurder zouden zijn om de krant ’s ochtends op tijd te brengen. Het is dus steun aan Bpost én aan vooral Mediahuis en De Persgroep in Vlaanderen en aan Rossel en IPM in Franstalig België. Het contract is toegekend voor 5 jaar: het gaat dus om 1 miljard euro belastinggeld in de kering.

Reddingsboei voor Franstalige uitgevers

Toen het contract in 2015 moest vernieuwd worden, was er gigantische druk van de Belgische mediasector én Bpost op de federale regering. Want de Franstalige mediagroepen Rossel en IPM staan heel wankel op hun benen: neem je die subsidie weg, dan komen ze in grote problemen. Plus: ook de christelijke zuil is verdediger van het contract omdat ook een aantal van hun publicaties er van profiteren: onder meer Visie van de Christelijke Mutualiteit.

Maar terwijl de Franstalige groepen dus amper overleven, hebben de Vlaamse uitgevers wel financiële ruimte. Leden van de regering verdedigden de beslissing met het argument “dat de media volop in transitie zit”. Maar die ’transitie’ vertaalt zich dus in positieve resultaten voor Mediahuis en De Persgroep: door de subsidie via Bpost hun cashflow danig opkrikken. En dankzij die cashflow zijn overnames in Nederland en Denemarken en recent ook in Vlaanderen mogelijk. De Persgroep nam voor meer dan 200 miljoen euro de helft van de aandelen van Medialaan over van Roularta.

Bij de liberale partijen Open Vld en N-VA was in 2015 wel informeel te horen “dat het dit keer de laatste keer is dat we die subsidie nog toekennen.” Tot 2020 vloeit het belastingsgeld dus nog gewoon verder.

Problematisch

De 200 miljoen euro overheidsgeld is niet gekoppeld aan journalistieke of inhoudelijke voorwaarden: het gaat om financiële steun puur via de oplage. Papieren producten die dus erg veel via abonnementen thuis geleverd worden, krijgen ook het meeste geld. De grootste titels in aantal abonnementen zijn volgens de CIM Het Nieuwsblad, Het Laatste Nieuws, De Standaard en Het Belang van Limburg. Die zijn allemaal eigendom van twee bedrijven: Mediahuis of De Persgroep. Voor de magazines zijn dat Knack, Humo en Dag Allemaal.

De stroom aan Belgisch belastinggeld heeft overigens ook enorme effecten op de media in de Lage Landen. Voelbaar tot in Denemarken, maar vooral zichtbaar in datzelfde Nederland. De Vlaamse krantenuitgever worden er bijzonder dominant: de Persgroep (Het Laatste Nieuws, Humo, Dag Allemaal, De Morgen in België) heeft met de Volkskrant, het AD, Trouw, Het Parool en een hele reeks regionale kranten al een hele dikke portefeuille. Mediahuis, die andere grote Vlaamse speler (Het Nieuwsblad, Gazet van Antwerpen, Het Belang van Limburg, De Standaard) kocht de Telegraaf Media Groep (TMG). Ze hebben onder meer al NRC Handelsblad en De Limburger in bezit.