De onwil om zich te laten vaccineren veroorzaakt een alarmerende nieuwe golf van het coronavirus zeggen experts. En de vaccinatiescepsis weerspiegelt volgens opiniepeilers en sociologen het heersende wantrouwen in de Russische autoriteiten dat sinds het begin van de pandemie vorig jaar is uitgezaaid.

Slechts ongeveer 42 miljoen van de 146 miljoen inwoners van Rusland zijn volledig gevaccineerd, zei premier Mikhail Mishustin vorige week, een percentage dat ver onder dat van de meeste landen in de Europese Unie ligt.

Ongeveer 40 procent van de Russen vertrouwt de regering niet, en die groep overlapt degene die de vaccins weigeren volgens het Levada Center, een onafhankelijk peilingsbureau. In augustus bleek uit een van de peilingen zelfs dat 52 procent van de Russen niet geïnteresseerd was in vaccinatie.

Opmerkelijk: kritiek op eigen beleid

Sommige demografen hebben bovendien de juistheid van de cijfers die de regering rapporteert in twijfel getrokken, waardoor de geloofwaardigheid ervan verder wordt geschaad. Het Russische bureau voor de statistiek zei vrijdag bijvoorbeeld dat in augustus meer dan 43.500 mensen stierven aan COVID-19. Maar een ander staatsorgaan, de nationale COVID-19-taskforce, registreerde die maand minder dan 25.000 dodelijke slachtoffers, volgens berekeningen van de Moscow Times. Door de discrepanties weten de Russen niet welke cijfers ze moeten vertrouwen.

Het Kremlin maakt zich wel degelijk zorgen over de stijgende coronaviruscijfers. President Poetin vroeg het parlement vorige week om vaccinatie te promoten. Maar in een zeldzame kritiek op het beleid van het Kremlin zei de spreker van het Parlement en bondgenoot van Poetin, Pyotr O. Tolstoy, dat de huidige benadering niet werkte. “Helaas hebben we een hele voorlichtingscampagne over het coronavirus in Rusland verkeerd uitgevoerd”, zei hij zaterdag tegen een regeringsvriendelijk tv-station. “Mensen hebben er geen vertrouwen in om gevaccineerd te worden, dat is een feit. Vanaf het begin was er geen duidelijke boodschap dat COVID-19 schadelijk is. Het momentum was verloren en nu is het erg moeilijk om de zaak te keren.”

Hij merkte ook op dat Poetin, samen met invloedrijke politici en publieke figuren, niet als eerste in de rij stonden om het vaccin te ontvangen. Poetin werd in maart achter gesloten deuren gevaccineerd en kondigde pas eind juni aan dat het met Spoetnik V was, hoewel het Russische ministerie van Volksgezondheid de prik in augustus 2020 al goedkeurde.

De drie redenen waarom Russen zich niet laten vaccineren

In het algemeen was het standpunt van het Kremlin dat regionale gouverneurs zelf maar beperkingen moesten instellen. Maar beperkende mitigerende maatregelen zijn grotendeels vermeden. In de zomer heeft de stad Moskou een bevel opgelegd dat 60 procent van de gemeentewerkers verplichtte te vaccineren, maar critici zeggen dat het niet wordt gehandhaafd. In augustus annuleerde de burgemeester een kortstondig programma dat toegang tot binnenlocaties koppelde aan QR-codes die vaccinatie bewijzen, omdat het zo impopulair was.

Het lijkt een beetje raar in een geconsolideerd personalistisch regime als dat van Poetin, maar de Russische regering is terughoudend met het opleggen van beperkingen omdat ze de mensen niet tegen het hoofd wil stoten. Politieke zorgen, in plaats van epidemiologische, zijn de drijvende kracht achter het coronavirusbeleid. Een mooi voorbeeld is hoe de beperkingen werden versoepeld in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van september, een puur politieke zet om ervoor te zorgen dat de regerende partij Verenigd Rusland geen steun zou verliezen. Hetzelfde gebeurde in de zomer van 2020, toen de beperkingen werden versoepeld voorafgaand aan een referendum over grondwetswijzigingen, waaronder een referendum waardoor Poetin tot 2036 kon regeren.

Maar er zijn nog twee andere redenen voor het lage vaccinatieniveau. Het eerste is een afnemend gevoel van sociale verantwoordelijkheid in de drie decennia sinds de ineenstorting van de communistische Sovjet-Unie. Russen zijn niet langer een volk van het collectief. En dan is er het wantrouwen ten opzichte van het Spoetnik V-vaccin zelf. Terwijl 70 landen Spoetnik V hebben goedgekeurd, wordt het niet geaccepteerd door de Europese Unie, de VS of de Wereldgezondheidsorganisatie. De Russen hebben vanwege het geheime en ongewoon snelle proces van de ontwikkeling en goedkeuring ervan in Rusland Spoetnik V nooit vertrouwd. Maar dat wil niet zeggen dat ze vaccins tout court niet vertrouwen. Westerse vaccins, zoals die van Pfizer-BioNTech en Moderna, zijn echter niet beschikbaar in Rusland.

Het heeft geleid tot een nieuw illegaal circuit: dat van valse vaccincertificaten. Russen kopen nog liever zo eentje dan zich te laten prikken met Spoetnik V. Kanalen op de chat-app Telegram bieden valse vaccinatiecertificaten voor 2.000 roebel (24 euro) of 5.000 roebel (60 euro) voor eentje met een QR-code.

(lb)