In ons land laten naar schatting één op vier mensen zich jaarlijks een griepspuit zetten. Deze winter is dat zo goed als zinloos geweest, want het belangrijkste griepvirus dat deze winter in de Westerse wereld toeslaat, namelijk H3N2, is zodanig gemuteerd dat het vaccin niet meer werkt. Hooguit in drie procent van de gevallen zou de griepprik effect hebben gehad. Opvallend: virologen hadden dat al in maart 2014 voorspeld. “Verkeerd gegokt”, luidt het. En dat met wat zowat het ergste griepseizoen in zeker 15 jaar is.
In februari van elk jaar, zo rond deze tijd dus, beslist de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) hoe de cocktail er moet uitzien van de griepprik die vanaf oktober en ook nog in november aan tientallen miljoenen mensen in het noordelijk halfrond zal worden toegediend. Het duurt immers meer dan zes maanden om het vaccin aan te maken in voldoende hoeveelheden. Het is een beetje gokken: de WGO laat zich leiden door data van hoe het griepvirus zich in het verleden gedroeg en extrapoleert dat naar een model dat moet voorspellen hoe en welke de griepvirussen er de volgende winter gaan toeslaan.
Voor het huidige seizoen richtte het vaccin zich op de varianten H1N1, H3N2 en een subtype van B-influenza. Maar, amper een maand nadat de WGO dat beslist had, zagen epidemiologen dat er een belangrijke mutatie van H3N2 aan het gebeuren was. Immunologen voorspelden toen al dat het vaccin dat de farmaceutische wereld al beginnen maken was, niet zou werken tegen die vorm van H3N2. Waarom de productie dan niet gewoon stopzetten en met een nieuw, aangepast vaccin beginnen?
“Te laat”
Dat nieuw aangepast vaccin zou enige tijd vergen om te ontwerpen, waarmee de productie pas zou kunnen starten in mei. De deadline zou dan nog onmogelijk gehaald kunnen worden, horen we. Zelfs gewone apothekers ten lande moeten dan al hebben doorgegeven hoeveel griepvaccins ze willen inslaan in oktober. Een mogelijk verzachtende omstandigheid om door te gaan met de productie op dat punt is dat het vaccin wel best behoorlijk werkt tegen H1N1 (22 procent), en dat in maart ook niet voorspeld kon worden hoe hard de nieuwe H3N2 zou toeslaan.
In september waarschuwde het CDC, het Amerikaanse Centers for Disease Control dan dat het griepvaccin niet zou werken met de griep die op komst was. Bij ons werd de boot nog wat afgehouden, met het argument dat “de variant die in de VS woedt niet noodzakelijk de variant is die bij ons gaat doorbreken”.
“Niet zeveren, vaccineren”
Ook vandaag nog blijven we horen dat “het altijd nut heeft om een griepprik te laten zetten”. Met het argument dat die misschien niet beschermt tegen de griep die nu rondgaat (en overigens al de nickname “de Amerikaanse griep” heeft gekregen), maar wel tegen andere varianten. De timing waarop dit allemaal gebeurt is overigens best gunstig voor de farmaceutische wereld. Net nu zitten ze in de VS met een uitbraak van mazelen, een ziekte waar je je wel kan tegen vaccineren, en waartegen die vaccinatie 99 % zeker werkt. De mindset is dus “niet zeveren, vaccineren werkt wel degelijk”.
Het vaccin tegen mazelen is echter iets heel anders dan de griepprik. En het is belangrijk om weten dat er wereldwijd overigens steeds meer vragen gesteld bij het nut van de vaccinatie tegen griep, die volgens een aantal studies in ondermeer de VS, Nederland en Canada compleet geen effect meer heeft. Dit, voor alle duidelijkheid, zijn niet de anti-vaccinatie nutjobs die nu bijvoorbeeld in de VS tegen shots tegen mazelen zijn, maar dit zijn onderzoeken en studies die binnen de medische wereld wordt gedaan en niks met ideologie te maken hebben.
Kinderen
In ons land wordt gepleit om de griepvaccinatiecampagne uit te breiden naar honderdduizenden kinderen ondertussen. Dat laatste wilden ze in Canada ook doen, maar al in 2006 werd daar een stokje voor gestoken. Zinloos en duur. De effectiviteit van de griepprik voor gezonde mensen is nog nooit afdoende bewezen overigens, en zelfs voor “niet gezonde” of risicopatiënten mensen wordt het in vraag gesteld.
Bij ons is het een beetje taboe om het nut van een griepvaccin in vraag te stellen, maar in het blad van de Nederlandse huisartsen lezen we dit: “Derhalve kan worden vastgesteld dat er geen valide bewijs is uit gerandomiseerd onderzoek of meta-analysen daarvan dat de jaarlijkse influenzavaccinatie bij ouderen en risicopatiënten werkzaam en effectief is”.
Miljoenen
Griepvaccins zijn ondertussen een miljardenbusiness en één van de absolute topverdieners voor grote farmaceutische bedrijven. In ons land laten ondertussen naar schatting één op vier mensen zich jaarlijks een griepspuit zetten. Zo’n vaccin kost iets van een 12 euro. De overheid komt daar voor de helft in tussen en sommige ziekenfondsen betalen ook het remgeld volledig terug. Het gaat dus ook bij ons over veel miljoenen euro’s. Influvac (Abbott), alpha-rix (GSK) en vaxigrip (Sanofi) zijn de spelers op de Belgische markt.
Kinderen
Er werd op een gegeven moment zelfs geopperd om vanwege de afnemende bescherming de griepprik bij ouderen en bij risicogroepen tweemaal per jaar toe te dienen (in september van zodra het vaccin beschikbaar is en in januari). En vorig jaar was er een oproep van het Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg om de griepvaccinatiecampagne uit te breiden naar kinderen. Het trok die conclusie uit een studie die aantoonde dat het aantal griepdoden (470 ongeveer jaarlijks, hoofdzakelijk hoogbejaarden) “sterk zouden dalen” door zo’n vaccinatieprogramma.
“Kinderen zijn de motor van elke griepepidemie”, zei Philippe Beutels, professor gezondheidseconomie aan de Universiteit Antwerpen, die samen met collega’s van de Universiteit Hasselt aan de KCE-studie werkte. eZe raken elkaar veel aan en geven zo het virus door aan elkaar, aan hun ouders, en uiteindelijk aan de meest kwetsbare groep: de ouderen. Als je de verspreiding van griep bij de kinderen afremt, beschermt dat de hele maatschappij.”
75 doden minder?
Volgens de berekeningen zou het aantal huisartsbezoeken en het aantal ziekenhuisopnames met een kwart dalen als tachtig procent van de kinderen tussen zes maanden en achttien jaar jaarlijks een griepprik krijgt. En er zouden jaarlijks 75 personen minder sterven.
Het voorstel zou de griepvaccinatiecampagne in één klap uitbreiden van de meest kwetsbare groepen – zwangere vrouwen, 65-plussers en chronisch zieken – naar honderdduizenden kinderen.
Er is echter een probleem
Er is echter een probleem. De jongste jaren duiken er internationaal steeds meer studies op die het effect van het griepvaccin helemaal niet zo hoog inschatten. Integendeel. In Nederland kwamen ze tot de conclusie dat “mensen die zijn gevaccineerd tegen griep even vaak griep krijgen als niet-gevaccineerden” na 15.000 patiënten te hebben gevolgd. Uit het onderzoek bleek dat er nauwelijks voordeel te behalen is met de griepprik. Van de kinderen van zes maanden tot 4 jaar oud die werden gevaccineerd, bleek 26 procent griep te hebben gehad. Van de leeftijdsgenoten zonder prik was dat 23 procent. Ook bij oudere groepen ontliepen de percentages grieppatiënten onder gevaccineerden en niet-gevaccineerden elkaar nauwelijks. Het enige wat de griepprik leek te doen was de duur van de ziekte een beetje inkrimpen.
Vatbaarder, niet minder vatbaar
Ook in de VS en Canada zijn er de jongste tien jaar “rare” ontdekkingen gedaan over de effectiviteit van het griepvaccin. Zo blijkt dat een eerste keer dat iemand een griepvaccin laat zetten hij of zij het risico om griep te krijgen die winter met 56 procent verlaagt. Maar uit maar liefst vier van elkaar onafhankelijke onderzoeken bleek dat die personen het volgende griepseizoen 1,4 tot 2,5 keer vatbaarder waren om griep te krijgen dan mensen die zich niet hadden laten inenten.
Een andere studie, gedaan door het Amerikaanse leger om de effectiviteit te achterhalen, bracht dit aan het licht: 60 procent van de soldaten die de griep kregen hadden een geschiedenis van inenten tegen de griep, 40 procent had zich nooit laten inenten.
Al in 2009 waarschuwing
“As usual, further study on flu vaccine effectiveness is necessary. There are a lot of conflicting data available. However, the growing number of studies showing low overall effectiveness, waning immunity and a negative effect of prior-year vaccination cast doubt on influenza vaccine policies and strategies, especially when influenza vaccinations now are being required as a condition of employment for health care workers”, adviseerde een groep virologen aan de Amerikaanse overheid in 2009 al. Ze waarschuwden toen al voor een “lower effectiveness with back-to-back flu shots”. En: “The apparent failure of influenza vaccine under optimal conditions seen in this studies is indeed troubling”.
Het hoofd van de patiënt
En er is nog iets: tussen 15 en 40 procent (naargelang het land) van de keren dat huisartsen de diagnose griep stellen, zitten ze ernaast.
In het British Medical Journal verscheen vorig jaar een interessant artikel genaamd “Marketing vaccine by marketing disease” waarin onder meer gesteld wordt dat griepvaccins worden voorgeschreven door artsen om patiënten gemoedsrust te geven, en zo voor een stuk te vermijden dat ze met een verkoudheid direct naar de dokter lopen, want in het hoofd van de gevaccineerde zit het idee genesteld dat hij geen griep kan krijgen.