Het referendum over Groot-Brittanië wordt razend spannend. De Britse conservatieven zijn compleet verscheurd, want boegbeeld en de burgemeester van London Boris Johnson gooit zich achter een ‘exit’. Persoonlijke carrièreplanning speelt zeker, want Johnson wil niets minder dan op een dag premier worden. Misschien is David Cameron dus bezig aan z’n laatste maanden.
Nog geen jaar geleden won David Cameron tegen alle verwachtingen in op een verpletterende manier de verkiezingen. Na een coalitie-regering met de LibDem’s, veegde hij alle borden schoon, en gaf de UK een dominante conservatieve meerderheid. Het was van Margaret Thatcher geleden dat een conservatieve leider nog zo stevig in het zadel zat.
En kijk, nu kan hij in een paar maanden tijd alles verliezen. Na een onderhandeling met de EU-top, die vorige week Brussel een paar dagen bezighield, sleepte David Cameron een “compromis” uit de brand. Een aantal toegevingen om de positie van de UK in de EU te herzien (een paar jaar geen sociale zekerheid voor nieuwkomers onder andere) waren genoeg voor Cameron om terug te keren naar London en eindelijk z’n referendum uit te roepen.
Een verkeerde gok deze keer?
Cameron is een beredeneerde gokker. De UK worstelde al jaren met de ‘Schotse kwestie’, hun eis voor onafhankelijkheid. Cameron duwde het in een referendum, het werd nipt, maar hij won. En nu is dat debat zo goed als dood en begraven. Met Europa hoopte hij ongetwijfeld hetzelfde te doen: een referendum over de EU, om er zo definitief komaf mee te maken binnen z’n eigen partij. Want die is al sinds Thatcher vreselijk verscheurd over de EU. Alleen, deze keer zou het wel eens heel slecht kunnen aflopen.
Verliest hij dat, dan is het meteen afgelopen met Cameron als premier. Maar zelfs als hij wint, zal de schade voor z’n partij enorm zijn. Want wat al jaren achter de schermen broeit, ligt nu open en bloot op straat: z’n eigen regeringsleden spreken zich openlijk uit tegen Europa. Liefst zes ministers uit z’n eigen kabinet gaan campagne voeren voor een ‘exit’. En daar komt nu Boris Johnson bij.
Met Johnson krijgt het uit-kamp een heel serieus boegbeeld, dat tot dan altijd het verwijt kreeg geen zwaargewichten te hebben. Alleen al de aankondiging van Johnson was gisteren groot nieuws, waarbij journalisten samentroepten voor z’n deur.
Johnson z’n rol de komende weken wordt interessant. Want de basis voor een ‘exit’-overwinning is er: peilingen wijzen op een nipte race (al zijn de telefoonpeilingen veel positiever voor het ‘blijf’-kamp, online peilingen wijzen veel meer op een nek-aan-nek-race). En daar komt bij dat de Britten geloven dat Cameron z’n deal in Brussel een slecht akkoord is. Liefst 69 procent van de Britten denkt dat wat Cameron heeft onderhandeld “slecht is voor de UK”, volgens een peiling van Sky News. En nog: recente peilingen geven vooral aan dat hét thema dat het referendum zal bepalen immigratie zal zijn. En net daar is de zwakte in Cameron’s deal in Brussel zeer duidelijk: eigenlijk kreeg de Britse premier daar geen enkele duidelijke toegeving.
Het soort politicus
Tot nu toe kwamen de kritiek en de aanvallen van vooral randfiguren, zoals Nigel Farage, de baas van Ukip. Met Johnson zit je met een heel andere categorie politicus. Hij kan nu het leiderschap van het exit-kamp claimen. Want over z’n populariteit moet je niet twijfelen, Johnson is de enige met een positieve net-favourability: redelijk straf in het Britse politieke landschap.
Watch: Boris Johnson's confirms he's backing the campaign for Britain to leave EU https://t.co/pxwMk12vat https://t.co/AhFCALwvnl
— Sky News (@SkyNews) February 21, 2016
Hoe de UK eruit kan gaan
Daarmee is het exit-kamp nog niet gewonnen natuurlijk. Want om te beginnen zijn referenda over ‘verandering’ niet evident voor de kiezer. Een stap in het onbekende, een goeie ‘angst’-campagne, waarbij vooral gewezen wordt op de risico’s, werkt meestal om dan ‘neen’ te stemmen. Het referendum over Schotland heeft dat opnieuw bewezen. Zaken houden zoals ze zijn, is altijd makkelijker. Bovendien, Cameron gooit zich met z’n volle gewicht achter die positie. En hij heeft de diepe koffers van de zakenwereld achter zich. Want London City, het financiële centrum, wil in de EU blijven. En zelfs de Labour-partij staat achter Cameron, al is het maar de vraag of dat veel helpt.
Maar Johnson zet daar nu een quasi even geloofwaardige politicus tegenover: iemand die mensen vertrouwen het land uit de EU te kunnen leiden op een ordentelijke manier. Want meteen is duidelijk dat dit referendum dan een beetje om een verkiezing tussen twee mogelijke premiers gaat: Cameron of Johnson. Tenminste, als die laatste zich effectief keihard gooit in de race. En ook dat is nog niet meteen duidelijk. Want in het verleden was hij niet meer de meest uitgesproken anti-EU-stem. En hij heeft eerder al gezegd niet te willen deelnemen aan debatten over de Brexit.
De komende weken moet duidelijk worden hoe hard het spel gespeeld wordt. Maar als Johnson écht wil, kan het wel eens héél nipt worden. Want zeker binnen de conservatieven staan heel gemotiveerde delen van de basis klaar om, tegen hun eigen partijleider en premier in, campagne te gaan voeren. Voor Cameron mag het wel duidelijk zijn: hij mag de komende week meer dan z’n mouwen gaan oprollen, er is gigantisch veel werk op de plank.