Noren zijn de gelukkigste mensen op onze planeet volgens het World Happiness Report van de VN, en het land prijkt sowieso al jaren bovenaan dat soort lijstjes. Toen dat nieuws bekend raakte, werden een pak experts opgevoerd in de media, gaande van Belgen die daar wonen tot sociologen en geluksexperts. Ze zingen unaniem de lofzang over het Scandinavische land. Tijd om de zaken wat in perspectief te zetten, dachten we. In vijf afleveringen brengen we je een portret van Noorwegen en Noren zoals je het wellicht nog nergens zag of las. Vandaag, deel 2: hoe rijk is Noorwegen? En wat heeft dat met hun ziel gedaan?

De grootste en meest recente goldrush van onze tijd, eentje die van de Noren het rijkste volk ter wereld maakte, begon met een wat uitgegroeid is tot wellicht één meest geloofwaardige samenzweringstheorieën die gangbaar zijn. Dat, en alcohol.

Ons verhaal begint in Nederland, in Groningen, in 1959. Daar werd aardgas ontdekt. De vondst leidde tot speculatie dat op het Noorse continentaal plat ook wel eens fossiele brandstof in de grond zou kunnen zitten.

Een continentaal plat is het gedeelte van een continent dat onder water staat. Het Noors continentaal plat is gigantisch groot: bijna 7 keer zo groot als Noorwegen zelf of bijna 80 keer België.

Meteen nadat Philips Petroleum een aanvraag deed om daar naar olie en gas te gaan zoeken, kwamen de Noren in actie. Het land claimde het hele continentale plat. Tot dan had Noorwegen soevereiniteit over amper 15 kilometer buiten de kust.

Genaaid. Compleet genaaid in de fuckover van de eeuw

De Britten en de Denen waren niet akkoord: zij hadden ook rechten in de Noordzee argumenteerden ze. In 1965 gingen de drie landen aan tafel zitten. En in recordtijd geraakten ze er toch wel uit, zeker. Amper drie maanden later was er een akkoord. Een akkoord dat tot vandaag de dag de Denen nog koude rillingen bezorgd als je er hen over aanspreekt.

Er is geen andere manier om het te zeggen: de Denen, van 1536 tot 1814 baas in Noorwegen waarna ze het land aan de Zweden gaven tot 1905, werden compleet genaaid door hun voormalige vazallen.

De Noren pikten 70% in, en bovendien zie je op de kaart hoe de grens nog een opvallende lus ver naar beneden maakt in het Zuid-Westen, vlak tegen de Deense nationale wateren. Toch wel juist het stuk waar het eerste enorme Noorse olieveld, Ekofisk, geëxploiteerd werd. Ze pompen het spul daar overigens nog steeds volle bak op, en er zit nog tot zeker 2050 olie in de grond.

Waarom de Denen zich zo lieten rollen? De officiële versie is dat er op dat moment niet veel geloof werd gehecht aan het potentieel om olie en gas te winnen in de Noordzee. Of: dat niemand je toen ook maar geloofd zou hebben als ze je zouden hebben verteld dat de Noren in 2017 nog steeds bijna 2 miljoen vaten olie per dag (je leest het goed) zouden oppompen.

Het is een zwakke uitleg want, als er niet in geloofd werd, waarom maakten de Britten en de Denen dan zo’n spel over de claim van de Noren in de eerste plaats? Plus: de Noren wisten toen al waar de olie zat, een aantal oliemaatschappijen ook, en er is geen geloofwaardig argument om te stellen dat de Deense overheid daar niet van op de hoogte was.

Puur juridisch had Denemarken recht op het stuk waar vijf jaar na de deal al een half miljoen vaten per dag werden opgepompt. Ook vreemd: de traditionele cooling-off periode die met zo’n internationaal verdrag gepaard gaat, werd niet geïmplementeerd.

Er is is dus geen echt goeie uitleg voor wat wel eens de fuckover of coup van de eeuw – afhankelijk van aan welke kant van het Skagerrak je woont – wordt genoemd. Er zijn wel theorieën.

Zatte Per

Zoals: er zullen wel Deense onderhandelaars geweest zijn die geld in hun zakken hebben gestoken, die omgekocht werden door de Noren. Als dat zo is, dan hebben die dat smeergeld tot de dag van vandaag verborgen.

Nee, de meest logische verklaring: alcohol. Per Hækkerup de Deense sociaaldemocraat die als buitenlandminister de deal goedkeurde, was een notoir alcoholicus. En hij zou op de dag dat er een akkoord werd gemaakt dronken zijn geweest. Eén versie van dat verhaal stipuleert dat het Jens Evensen was, de Noorse handelsminister, die hem bewust zat voerde.

Hækkerup stierf in 1979, dus we kunnen het hem niet vragen. Wat er ook van is, het feit dat Hækkerup zijn poot die dag op het papier zette, heeft Noorwegen onwaarschijnlijke rijkdom gebracht en het land wellicht op weg gezet om zogezegd de gelukkigste mensen op Aarde te worden.

Veel, veel meer in het vizier

En nog een poosje te blijven, tenminste als het echt geld zou zijn dat daarvoor zorgt. Want, kijk eens naar de kaart. De Noren hebben ook een enorm stuk in de Barentszee door de deal. En daar zou wel eens een derde van alle olie- en gasvoorraden ter wereld kunnen zitten volgens experts. Door de opwarming van ons klimaat, die in die regio vier keer sneller gaat dan bij ons, wordt het daar een pak makkelijker om die olie te ontginnen in de toekomst.

Sinds 2005 werd het moratorium om daar uit milieuredenen niet naar olie en gas te gaan zoeken opgeheven. De Noren hebben naar verluidt al velden gevonden in de Barentszee waar ze een miljard (juist, 1.000.000.000) vaten kunnen uithalen. En dan is er de Noordpool, die in de levenstijd van veel van jullie nog ijsvrij dreigt te worden, en waaronder volgens sommige schattingen 90 miljard vaten olie zitten. En uiteraard: de Noren zijn al volop bezig om hun stake daar te claimen.

Drugsdealers

Wat ons brengt tot het volgende: de Noren zijn met hun olie en gas zoals drugsdealers die slim genoeg zijn om zelf van het spul af te blijven. Ze gebruiken zelf zo weinig mogelijk fossiele brandstoffen en hebben zich opgeworpen tot koptrekkers in het peloton van landen die inzetten op duurzame energie.

De officiële uitleg daarvoor is dat het in hun volksaard zit: ze houden toch zoveel van de natuur. Maar, de realiteit is dat het vooral is omdat de Noren het kunnen het betalen om hun geweten zo te sussen. En geen klein beetje.

Ze hebben ’s werelds grootste sovereign wealth fund (SWF – fonds van staatsrijkdommen). Zo’n SWF is een beleggingsfonds dat beheerd wordt door de overheid van een land en waarin die overheid daarmee een overwegende mate van zeggenschap heeft ten aanzien van het beleggingsbeleid.

De middelen van het fonds zijn afkomstig uit opbrengsten van de winning van olie en gas wat Noorwegen betreft.

In dat oliefonds, om het simpel te houden, een door de overheid en de Norges bank gerund spaarpotje voor de vijf miljoen Noren, zit ondertussen 820 miljard euro. Tegen 2020 zal het 1.000 miljard waard zijn.

De jongens van Norges Bank hebben het immens goed beheerd. Ze hebben de opbrengsten van de olie en gas momenteel in 9.000 bedrijven zitten, gespreid over 75 landen.

De Noren kunnen bijvoorbeeld zeggen dat ze flinke delen in handen hebben van onder meer Royal Dutch Shell, Novartis, Exxon Mobil, Apple, Lloyds Banking Group en Daimler.

De Noren zouden bijvoorbeeld ook tot drie keer toe de schuld van Griekenland kunnen afbetalen.

Discipline en romantiek

De Noren, die 0,06% van de wereldbevolking uitmaken, bezitten 1% van alle aandelen in bedrijven op onze planeet. Maar, en dat is wellicht één van de redenen van het succes, wettelijk gezien mag een regering jaarlijks 4% uit het fonds halen voor haar begroting. Sinds 1996 hebben ze nog maar één keer dat fonds moeten aanspreken in Noorwegen: dit jaar haalde de overheid er iets van een 750 miljoen euro uit.

Het vergt behoorlijk wat zelfbedwang en discipline om met je poten uit zo’n spaarpotje te blijven. Maar, zeggen ze in Noorwegen, het punt van het fonds was en is om een appeltje voor de dorst te hebben.

Noren kunnen daar erg romantisch over doen. Vergeet niet, zeggen ze, waar we wonen en waar we van komen. Amper 2,8% van ons land is bruikbaar voor landbouw. Niet eens zo lang geleden hadden we in Noorwegen niet genoeg te eten in de winter als we in de zomer niet opzij legden, vertellen ze je graag.

Het probleem is dit: zelfs zonder in dat spaarpotje te gaan, heeft olie en gas de Noren rijk gemaakt. En tegelijk een beetje verwend en lui. Rotverwend en héél lui zullen ze je in Denemarken en Zweden vertellen, maar, daar speelt wel wat jaloezie.

Verontrustende dingen

Het klopt nochtans wel. De Noren werken nu gemiddeld 23% minder uren dan voor ze olie vonden. Ze nemen ook veel meer vakantie: 35 dagen gemiddeld, bovenop een pak verlengde weekends en uitgesponnen feestdagen. Ze staan ook bovenaan het lijstje met landen met het grootste ziekteverzuim, wat een beetje vreemd is want ze staan ook bovenaan het lijstje met fitste, meest sportende en gezondst etende mensen.

Er zijn nog verontrustende dingen. Amper 10% van het BNP van Noorwegen komt nog uit het fabriceren van dingen. In Zweden is dat 20%. De Noren steken ook maar 1,71% van hun BNP in research and development, amper de helft alweer van wat de Zweden daar doen en zelfs een pak minder dan we hier in België doen.

En dan is er dit: één op drie van de Noren die zouden kunnen werken, doen dat niet. Dat zijn Belgische cijfers, zeker geen Scandinavische. Proportioneel gezien trekken nergens in Europa – zelfs bij ons niet – meer mensen één of andere uitkering.

Het gaat ook bergaf met het onderwijs de jongste tien jaar. Noorse kinderen doen het, vergeleken met de rest van Europa, steeds slechter op het vlak van leesvaardigheid, wiskunde en wetenschappen.

Te zwaar, te vies, te laat, te veel: daar zijn buitenlanders voor

Meer dan 10% van de jobs in Noorwegen worden nu al gedaan door buitenlanders. En dan bedoelen we niet migranten, maar mensen uit voornamelijk buurlanden, de Baltische staten en Polen. Dat zijn de jobs die de Noren zelf niet meer willen doen.

De kans dat je als toerist bijvoorbeeld nog echt in contact komt met een Noor is klein. In de horeca bijvoorbeeld werken seizoensgebonden 20.000 Zweden, meestal studenten. Ik vroeg het even na, en in het Radisson Blu in Trysil waar ik vorige week nog was, bleek slechts één van de die dag 25 aanwezige werknemers een Noor te zijn.

Als het iets is waar je je handen aan vuil moet maken, of waar je buiten kantooruren en/of weekends de handen uit de mouwen moet steken, is de kans bijzonder groot dat die job niet door een Noor wordt gedaan.

In de zalmkwekerijen in de fjorden, waar ik afgelopen zomer nog eens ging kijken, hoor je vanalles, maar geen Noors. In een land waar ze graag aanhalen dat niet eens zo lang geleden ze niet genoeg te eten hadden in de winter als ze in de zomer niet genoeg vis vingen, wordt alle vis gekuist door buitenlanders.

Het summum van links denken en rechts leven

Bovendien valt de greep die olie en gas op het land hebben echt niet te onderschatten. In het land dat de Nobelprijzen uitreikt en waar er per capita meer kunstmusea zijn dan eender waar ter wereld, blijkt dat Statoil, de nationale oliemaatschappij, immense bedragen spendeert om kunstenaars en artiesten te sponsoren. Maar dat die wel een contract moeten tekenen waarin ze beloven om Statoil niet te bekritiseren.

Die dubbele moraal is iets dat door de hele Noorse maatschappij loopt als een rode draad. En het is iets waar ze zelf niet echt graag over praten.

Noorwegen is wat het is omdat het massa’s geld verdient met iets waarmee het flink bijdraagt tot de vernietiging van onze planeet en van de natuur, waar ze zelf zo tuk op zijn en van zeggen dat ze er zo’n unieke band mee hebben.

Het heeft één van de beste gezondheidszorgen ter wereld, iets wat ze een fundamenteel recht vinden in Noorwegen, maar die zou meteen instorten als er geen buitenlanders het viezere werk in de zieken- en bejaardenhuizen zouden doen.

Het gigantische fonds waar ze kunnen op terugvallen profiteert immens van de ongelijkheid in de wereld, stijgt in waarde door gewapende conflicten en zit voor een groot stuk in bedrijven die geen diploma ethiek kunnen voorleggen.

Noren zijn, om het eens op z’n Vlaams te zeggen, het summum van links denken en rechts leven.

Als we dat allemaal proberen in verband te brengen met het feit dat de Noren de gelukkigste mensen op Aarde zouden zijn, dan moet er ergens toch een mechanisme zijn dat gewetens sust, denken we dan. Misschien met heel veel gelukspilletjes? Een heel gezond seksleven? De beruchte Janteloven misschien? Maar da’s een verhaal voor morgen.