De Turkse president Erdogan speelt het spelletje met de EU keihard. In ruil voor het stoppen van de vluchtelingenstroom via z’n land eist hij ‘steunmaatregelen’ van Europa: geld en allerlei toegiften. Europa staat machteloos, de Duitse bondskanselier Angela Merkel wil dat de andere lidstaten toegeven, maar die hebben weinig zin. Want als ‘bonus’ is Erdogan in sneltempo de oppositie in z’n land aan het opdoeken, gisteren namen z’n mannetjes opnieuw een onafhankelijk persbureau over.

President Recep Tayyip Erdogan is geen democraat. En toch eist hij dat de Europese Unie opnieuw ’toetredingsonderhandelingen’ opstart, hij wil dus bij de EU komen. Of eerder: hij wil de EU symbolisch vernederen door die onderhandelingen weer op te starten en te kunnen zeggen aan z’n achterban: zie je wel, ik deed wat niemand voor mij kon.

Want uiteraard wil en kan het Turkije van Erdogan geen lid worden van de Europese Unie. In niets is het regime nog democratisch. Vrijdag, net toen het vliegtuig van de Europese president Donald Tusk weer weg was uit Istanbul, na onderhandelingen met Erdogan over de vluchtelingen crisis, besloot de Turkse president zomaar eventjes de grootste oppositiekrant Zaman hardhandig over te nemen en aan banden te leggen.

Een rechtbank was snel gevonden, traangas en politieknuppels deden de rest toen er protest volgde. Gisteren ging Erdogan nog verder, terwijl de EU samenzat met de Turken in Brussel om tot een akkoord te komen. Cihan, een van de grootste persbureau’s, werd op dezelfde manier als Zaman overgenomen.

Turkije zit in machtspositie, met dank aan Tsipras

Normaal zou de EU keihard hebben gereageerd. Maar dat kan niet, want ze zijn in intense onderhandelingen verwikkeld met datzelfde Turkije over de vluchtelingencrisis. En daarin heeft Turkije de sterkste kaarten in handen.

Europa kreunt onder de instroom van Syriërs, Afghanen, Iraki’s, … die via Turkije Europa bereiken. De Turken gebruiken die menselijke ellende nu handig voor hun geopolitieke positie: “Wil je de grenzen toe?”, dan zal je moeten over de brug komen. Dat Griekenland, de Turkse buur die nota bene lid is van de Schengenzone, zelf niet in staat is haar grenzen te controleren, verklaart evengoed de huidige situatie: zonder Alexis Tsipras is er geen Erdogan die de EU kan afdreigen.

Maar de EU zit tussen hamer en aambeeld: al weken is men bezig met Turkije om bindende afspraken te maken en zo de stroom vluchtelingen te stoppen. Een deal die van levensbelang is voor het politieke overleven van vele Europese leiders: nog eens een jaar met gigantische instroom van asielzoekers doet het sociale systeem in een pak Europese landen kraken. En dus waren de leiders van de EU, Angela Merkel en de Poolse president van de EU, Tusk, al weken bezig een akkoord met Turkije voor te bereiden. Maar gisteren, op de langverwachte grote top in Brussel, veegde de Turken alle vorige afspraken van tafel en verhoogden ze de prijs doodleuk.

Plots eisen ze geen 3 miljard steun meer, maar het dubbel: 6 miljard euro om vluchtelingen op te vangen. Daarnaast wil Erdogan dat de Turken zelf vanaf juni visumvrij naar de EU kunnen reizen, de grenzen voor Turken gaan dus open. En mooist van al: de onderhandelingen over de toetreding van Turkije tot de EU moeten opnieuw versneld worden.

Die laatste is ongetwijfeld de meest cynische eis, zeker in het licht van de anti-democratische maatregelen die Erdogan de laatste dagen nam. Het zou de EU dwingen om zaken zoals persvrijheid, grove schendingen van mensenrechten, en intimidatie en manipulatie van het gerechtelijk systeem door de vingers te zien. De ultieme vernedering dus. Maar de Turkse president beseft zeer goed dat hij kan eisen wat hij wil, hij zit in de machtspositie. De lente komt eraan, hij kan de sluizen openzetten en de vluchtelingen massaal Europa laten binnenstromen.

Een “nieuw voorstel” van Turkije

Europa heeft niet veel opties: het lijkt geneigd het grootste deel van de eisen te gaan aanvaarden. Dat heeft veel te maken met de rol van Angela Merkel, de Duitse bondskanselier. Die probeerde vannacht haar collega’s te overtuigen van de deal. Na haar “Wir schaffen das”-houding wil ze niet weten van de harde aanpak. Muren, controles en prikkeldraad, daar gruwt ze van. Tenminste binnen de EU, of aan haar buitengrenzen van de EU. In Turkije kan het dus wel, waarop de EU dan de prijs betaalt die Erdogan eist.

De Turken roken de afgelopen dagen bloed. Zondagavond, net voor de top sloegen ze toe. Op een diner in de Turkse ambassade in Brussel kregen Merkel en de Nederlandse premier Mark Rutte, die EU-voorzitter is, van de Turkse eerste minister Ahmet Davutoğlu een “nieuw voorstel” te horen. Het voorstel kwam erop neer dat de prijs plots verdubbelde tot 6 miljard, eiste dat de visumplicht wordt afgeschaft én dus opnieuw die toetredingsonderhandelingen. In ruil zouden ze dan “alle vluchtelingen in Griekenland terugnemen”. Maar, alle nieuwe vluchtelingen die nog uit Syrië komen, moeten dan wel in de EU worden opgevangen.

Merkel aarzelde, Erdogan twijfelde niet

Merkel besefte meteen dat een deal onmogelijk werd. Veel EU-landen reageerden geschokt toen ze hoorden wat de Turken eisten, maar ook geschokt dat Merkel er blijkbaar op wilde ingaan. De Turken bekwamen zo perfect wat ze wilden: een totaal verdeelde EU, die niet in staat is op een duidelijke manier Erdogan van antwoord te dienen.

De verwijten van sommige delegaties ten opzicht van Merkel waren niet van de poes: haar aarzeling, haar manier van aanpak hadden net de Turken in een dergelijke machtspositie gezet. De Duitse kanselier deed daarop haar uiterste best om toch nog een positieve draai aan de zaak te geven. “Dit Turks voorstel is een doorbraak, als het er komt. Het maakt de zaken moeilijker, maar ik denk echt dat het beter is dan geen akkoord”, zo stelde ze.

De Belgische premier Michel deed minder moeite om de deal met Turkije te verbloemen. Tegen persbureau Belga sprak hij van onderhandelingen die “niet aangenaam”, “makkelijk” of “evident” zijn. “Maar we zijn veroordeeld tot samenwerking. Ik ben niet 100 procent zeker dat het gaat lukken, maar ik ben 100 procent zeker dat we nog meer miserie krijgen als we het niet doen.”

Hoe dan ook, de Europese landen hadden geen andere optie dan overeen te komen de zaak nogmaals uit te stellen. Op 17 maart komen ze opnieuw bijeen. Het wordt geen prettig weerzien.