De Vlaamse regeringsvorming staat voor haar cruciale weekend, en Open Vld zit helemaal niet aan tafel. En toch zijn de Vlaamse liberalen het puzzelstukje dat moet vallen om federaal N-VA mee in de regering te krijgen, met een Zweedse coalitie (N-VA, MR, CD&V en Open Vld). Maar er is een pasmunt: de Zestien. Die zou, eigenlijk niet onlogisch, wel eens naar Patrick Dewael (Open Vld) kunnen gaan, is de redenering bij N-VA.

Terwijl 11 juli en de Vlaamse feestdag alle aandacht naar de Vlaamse onderhandelingen zogen, is federaal de boel wat stil gevallen. Of tenminste, zo lijkt het. Informateur Charles Michel geeft zichzelf tijd tot 21 juli, de nationale feestdag. Maar ook die datum ligt allerminst vast, want als de MR-voorzitter zijn opdracht vruchteloos teruggeeft, komt de PS haast zeker aan zet. En daar zitten een pak spelers, om N-VA, MR en CD&V niet te noemen, echt niet op te wachten. Bart De Wever (N-VA), Wouter Beke (CD&V) en Michel hebben elkaar al vrij snel na de verkiezingen gevonden, en willen samen federaal iets uitwerken. Zolang dat trio aan elkaar vasthoudt, is van de PS nog geen sprake.

Wachten op de regio’s om federaal verder te kunnen

Wat is het dan dat Michel tegenhoudt? Wel, in de eerste plaats die regionale coalitievorming. Aan Franstalige kant heeft de MR nog eens een heel serieuze poging ondernomen om de tandem PS-cdH open te breken. Informateur Charles Michel legde dat bij het begin van zijn opdracht heel duidelijk aan de PS voor: dump het cdH voor ons, en we kunnen over alles praten. Het werd njet. 

Tegelijk blijft het cdH “njet” zeggen tegen een federale formule met N-VA, MR en CD&V. Twee keer al werd dat door Benoît Lutgen openlijk afgewezen, maar toch hoopt men bij CD&V dat het cdH bijdraait. En Beke wil dat er gewacht wordt tot die regionale coalities er zijn, om te zien of het cdH dan van gedacht verandert. Normaal gezien houden de PS en het cdH eind volgende week al hun partijcongressen om de Waalse en Brusselse regeringsdeelname te bekrachtigen. Tot dan gebeurt er dus niets, en dan is het zien of het cdH plots de kar keert.

Dat acht niemand, behalve CD&V, waarschijnlijk. En dan rest er Michel slechts één optie: de Zweedse coalitie: blauw, geel en een christendemocratisch kruis erop. Daar heeft Beke allerminst veel zin in. Bij CD&V zien ze die formule, met enkel MR aan Franstalige kant, ook als een wankele constructie die de rit van vijf jaar niet zal uitrijden.

N-VA: dromen van Zweden

Bij N-VA hoor je een heel andere verhaal. Daar zet men wel degelijk geld in op Michel en co om Zweeds te gaan. Met 5 ministerposten is de MR te paaien. En CD&V heeft uiteindelijk weinig keuze: het is dat of met de PS. Dan is het enkel dus nog Open Vld die over de streep moet getrokken worden. 

Dat wordt niet evident. Want terwijl de Vlaamse coalitie van N-VA en CD&V in de steigers staat, staat Open Vld tandenknarsend aan de zijlijn. Voorzitter Gwendolyn Rutten is daarover kristalhelder: Eén en ondeelbaar is de slogan. Ofwel zit Open Vld in de Vlaamse én federale regering, ofwel nergens, is haar positie. 

En toch. Er is een simpele en prachtige pasmunt voorhanden om Open Vld af te kopen: het premierschap. Want tot nu toe viel steeds de naam van Kris Peeters of Didier Reynders als mogelijke premier, maar bij een Zweedse coalitie is dat niet evident. Peeters circuleert als kandidaat omdat CD&V en N-VA een duidelijke deal hadden: elk één regeringsleider. N-VA krijgt met Geert Bourgeois de minister-president in Vlaanderen, dus zou, volgens die deal, Peeters de Zestien moeten krijgen. Alleen, dat was in hoofde van Beke, Michel en De Wever wel in een coalitie met cdH, waarbij de christendemocraten als familie toch doorwegen.En Lutgen schoot die coalitie en dus ook de droom van Peeters aan flarden.

Met 34 zetels zijn de liberalen het grootst in een Zweedse coalitie

In een Zweedse coalitie liggen de verhoudingen helemaal anders. Daar hebben de liberalen samen 34 zetels, de N-VA 33 en CD&V heeft er welgeteld 18. Moeilijk denkbaar dus dat CD&V daarbij de premier levert. Wat Reynders, en elke andere MR-kandidaat betreft, is het even simpel: de MR krijgt omwille van de regel van pariteit (evenveel Vlaamse als Franstalige ministers) al disproportioneel veel ministers. Geen sprake van het premierschap dus. 

Wie blijft over: Open Vld. En de enige logische naam die dan valt, is Patrick Dewael. De Limburger werkte zichzelf mooi in de kijker door zich als kamervoorzitter te laten verkiezen. Als we hem de Zestien aanbieden, weigert Open VLD nooit, is de redenering bij N-VA. 

Dewael werd wél kamervoorzitter, terwijl Rutten eerst andere plannen had

Pittig detail: N-VA staaft die stelling met de manier waarop Dewael kamervoorzitter werd. Want oorspronkelijk had Rutten een heel ander plan: ze wilde die stemming aangrijpen om de banden met de MR aan te halen. Open Vld zou immers een MR-kandidaat steunen als kamervoorzitter, om iedereen te laten zien dat de liberalen één familie zijn, ook één en ondeelbaar.

Het liep helemaal anders. De fractievergadering bij Open Vld vlak voor de stemming deed de boel kantelen: tegen het plan van de voorzitter in, kwam toch de naam van Dewael naar voren. “We hebben toch zelf een uitstekende kandidaat?”, was de redenering in de fractie. En vervolgens raakte de Limburger inderdaad verkozen, ook al omdat hij politiek gewoon een maatje groter is dan al wie in de MR-fractie zetelt: perfect tweetalig, een raspoliticus die het spel perfect aanvoelt. En iemand die banden heeft met iedereen, inclusief de PS, die hem mee hielp verkiezen.

Overigens zat Dewael ooit al eens klaar om premier te worden. In 2003 liet hij het Vlaamse minister-presidentschap voor wat het was, om federaal vice-premier te worden onder toenmalig eerste minister Guy Verhofstadt. Die ging voluit voor de job van Europees commissievoorzitter, en in dat scenario zou Dewael hem opvolgen. Alles was klaar voor zo’n scenario. Alleen stootte de te ambitieuze Verhofstadt op een veto, en bleef hij netjes tot 2007 zelf in de Zestien zitten.

Is de prijs groot genoeg voor de liberalen?

Vraag blijft of de Zestien voor Dewael deze keer genoeg zal zijn om de liberalen over de streep te trekken. Het is een prachtige prijs, maar tegelijk is het spagaat met Vlaamse oppositie dan gigantisch. Een pak mensen blijft zich intern bij Open Vld week na week vastzetten op die lijn: één en ondeelbaar. De Vlaamse fractie van Open Vld wordt in zo’n scenario, federaal er wel in en Vlaams niet, helemaal doodgedrukt. En laat die fractie, met onder meer Bart Somers, Mathias De Clercq en Rutten zelf, toch serieus sterker geworden zijn. Het valt dus maar te bezien of zij geneigd zullen zijn om toch mee te gaan in zo’n scenario.

Bovendien blijft de relatie tussen Rutten en De Wever troebel. Er wordt niet of nauwelijks gesproken. “Dat is Michel zijn werk”, klinkt het droog. En opvallend ook, over die “één en ondeelbaar”-aanpak van Open Vld wordt bij N-VA toch wat lacherig gedaan: “Hoezo één en ondeelbaar? Ze zitten toch ondertussen al mooi in de Brusselse regering met de PS en het cdH?”