Het Franse presidentschap kan Emmanuel Macron bijna niet meer ontglippen. Maar, wat dan? Hoe kan een president van een nieuwe partij, zonder verkozenen, zijn stempel op het beleid drukken? Zal hij dat überhaupt kunnen? De waarheid is dat Macron zich slecht laat voorspellen. Hij was een socialistische minister in de dramatische regering van president François Hollande. En toen had Macron geen antwoord op de economische crisis in Frankrijk. Waarom zouden zijn voorstellen voor economische hervormingen dan nu iets waard zijn? En waar gaat hij politieke steun vinden? Het ziet er eerlijk gezegd allemaal niet zo goed uit. Dit is waarom. 

Wie is de volgende Franse president en wat wil hij? De 39-jarige oud-bankier Emmanuel Macron zit pas twee jaar in de politiek. Hij was kort minister van Economische Zaken in de regering van president Hollande. Hij gaf die positie op om in 2016 zijn eigen partij op te richten: En Marche!

Macron noemt zichzelf niet links en niet rechts en in het belangrijke politieke middenveld is hij de enige kandidaat. Hij verzet zich tegen de gevestigde politiek. Hij wil een volledige vernieuwing van die politiek en wil Frankrijk sociaal en economisch hervormen.

Snijden in de overheid

In zijn partijprogramma heeft hij aangekondigd flink te gaan snijden in de overheid, onder meer door het aantal regionale en nationale parlementsleden met een derde in te krimpen. Dat kost zo’n 50.000 ambtenaren hun baan. Ook wil hij de riante pensioenen van ambtenaren aanpakken. Volgens Macron moeten die gelijkgetrokken worden met die van mensen in het bedrijfsleven.

Het geld dat hij daarmee bespaart, wil hij onder meer investeren in kansarme wijken, de banlieues. Bijvoorbeeld door subsidie te geven aan bedrijven die mensen uit een achterstandswijk aannemen.

Het bedrijfsleven wil hij onder meer de ruimte geven door vrije marktwerking, maar hij wil ook een betere bescherming van de werknemers. Daarnaast wil hij een langere werkweek invoeren.

Onder zijn leiding zal er geen Frexit zijn. Frankrijk blijft in de Europese Unie en hij wil juist de samenwerking met Europa intensiveren om een sterk Europa te krijgen. Ook wil hij het islamitische fundamentalisme in het Midden-Oosten en Afrika beter aanpakken door internationale samenwerking.

Verder wil hij dat Frankrijk meer geld gaat uitgeven aan defensie, 2% van het bruto nationaal product, zoals de NAVO en de VS dat al langer willen. Op landelijk niveau wil hij investeren in de politie: zo moeten er 10.000 agenten bijkomen.

De eerste vraag die we nu moeten stellen is deze: hoeveel macht heeft de Franse president om deze hervormingen door te voeren?

De Président de la République française is een van de weinige staatshoofden binnen de Europese Unie die daadwerkelijke politieke macht uitoefenen. Sinds de invoering van de Vijfde Republiek door Charles de Gaulle zijn de bevoegdheden van de Franse president fors uitgebreid, met name op het gebied van het buitenlands beleid. De president is ook de opperbevelhebber van de Krijgsmacht van Frankrijk. Hoewel wetgeving het domein is van de minister-president en het parlement, heeft de president zowel formeel als informeel (volgens de Franse Grondwet) significante macht.

Wellicht zijn belangrijkste bevoegdheid is dat de president de premier van de Franse regering mag kiezen. Maar, en nu komt de kat op de koord, omdat het parlement het kabinet mag wegsturen, is zijn keuze beperkt tot een premier die door een meerderheid van de Assemblée wordt ondersteund. Als een meerderheid van het parlement een andere politieke kleur heeft dan die van de president, dan is een zogenaamde cohabitation nodig.

Cohabitation (samenleven) is een situatie die slechts in een handvol landen ter wereld kan bestaan. Ze komt er wanneer de kiezers in de parlementsverkiezingen de meerderheid geven aan een andere partij dan die van de president, en de regering wordt samengesteld op basis van deze parlementaire meerderheid. Zoiets kan alleen voorkomen in een semi-presidentieel systeem, zoals dat van de Vijfde Franse Republiek, waarbij de rol van staatshoofd is gescheiden van die van regeringsleider.

Cohabitation is echt wel iets typisch Frans; in de Verenigde Staten kan het voorkomen dat de president een andere partijkleur heeft dan de meerderheid in het parlement maar aangezien daar de president zowel staatshoofd als regeringsleider is, en de scheiding tussen uitvoerende macht (regering) en wetgevende macht (parlement) veel strikter en treden daardoor niet dezelfde problemen op zoals in Frankrijk waar die cohabitation hele presidentschappen kan doen verlammen.

Cohabitation: niet echt geslaagd tot nu

Dat in het Franse electorale systeem de verkiezingen voor de president en het parlement niet samen plaatsvinden, helpt de zaak ook langs geen kanten: het publiek is dan ook geneigd anders te stemmen, op andere partijen, vaak om het beleid van de zittende president af te straffen.

Afhankelijk van de situatie kan cohabitation leiden tot een efficiënte toepassing van de scheiding der machten, of bestaat de kans dat president en premier elkaar in de wielen gaan rijden. In de Vijfde Franse Republiek heeft zich drie maal een situatie van cohabitation voorgedaan: van 1986 tot 1988 toen de socialistische president François Mitterrand moest regeren met een rechtse regering onder leiding van premier Jacques Chirac, van 1993 tot 1995 toen de socialistische president François Mitterrand moest regeren met een rechtse regering onder leiding van premier Édouard Balladur, en van 1997 tot 2002 toen de rechtse president Jacques Chirac moest regeren met een linkse regering onder leiding van Lionel Jospin. Het zijn zeker niet de meest vruchtbare jaren geweest voor de Fransen, integendeel, het is tijdens die periodes dat de zaadjes van de malaise in het land, zowel op politiek, sociaal als economisch vlak konden kiemen.

Daar komt nu, met Macron, nog een moeilijkheid bij. Zijn partij is nieuw en hij gaat niet kunnen rekenen op een pak verkozenen uit zijn eigen partij. Macron zal het dus moeten hebben van de goeie wil van wie in juni de verkiezingen ook wint om hem te steunen.

Wie wil? Euh …

De parlementsverkiezingen zullen in juni van dit jaar plaatsvinden en de socialistische partij zal zich waarschijnlijk niet achter Macron scharen. Want hoewel sommige opmerkelijke namen openlijk zijn kandidatuur ondersteunen, zoals de burgemeester van de tweede grootste Franse stad Lyon, zien de meesten in de Parti Socialiste Macron als een verrader: iemand die zijn postje als minister van economie als een katapult heeft gebruikt naar het presidentschap. Bovendien vloekt wat Macron wil doorvoeren met wat de achterban van de partij – onder meer de vakbonden – willen.

De kans dat de socialisten in juni zullen scoren is sowieso klein. Maar de Republikeinen, die waarschijnlijk een meerderheid zullen krijgen in de parlementsverkiezingen, zijn nog minder geneigd om achter Macron te rallyen. Macron is voor hen weer te links. Steun van het Front National, dat wellicht weer bijzonder goed zal scoren in juni, is ook al uitgesloten: als het nog bruggen te verbranden waren, dan deed Macron dat deze week, door constant op te roepen om een front te vormen tegen het Front.

Macrons politieke beweging, En Marche!, zal, zo claimt ze, kandidaten hebben in alle parlementaire districten. Eén scenario zou zijn dat hij die kandidaturen vult met overlopers van andere partijen, bij voorkeur kandidaten die nu al een zitje hebben in het parlement en dus kunnen rekenen op een achterban. Maar, daar heeft Macron zelf de poten vanonder zijn stoel gezaagd: hij heeft gezegd dat de helft van zijn kandidaten geen parlementaire ervaring mogen hebben of nu al deel mogen uitmaken van een politieke partij. Het is dus hoogst onwaarschijnlijk dat hij vanaf het begin de meerderheid van de parlementaire zetels zal winnen.

Nog een probleem: staan de Fransen wel achter de dingen die hij wil doen? Niet echt

Er zal dus na juni een compromisregering gevormd moeten worden, eentje die bijzonder onstabiel is en minder ambitieus, en die, vooral als het Franse volk na de wittebroodsweken van Macron teleurgesteld wordt door de resultaten van zijn beleid, zwaar onder druk zal komen te staan in de publieke opinie.

Macron heeft een politieke meerderheid nodig met een regering die bereid is om door te gaan bij maanden van stakingen. En, die dienen zich aan, want hier is het probleem: staan de Fransen wel achter de dingen die hij wil doen?

Niet echt. Dat bleek al uit de dingen die hij deed als minister. Macron voerde onder meer grotere flexibiliteit voor werk op zondag in. Resultaat: weken van protesten in de straten. De voormalige minister van economie is ook bekend als een grote verdediger van de vrije handel, maar het Franse publiek volgt hem daar zeker niet in; dezelfde polls die Macron als favoriete kandidaat naar voren brengen, tonen bijvoorbeeld dat een meerderheid van de Fransen gelooft dat vrijhandelsakkoorden negatieve gevolgen heeft voor de consumptieprijzen; 69% van de Fransen gelooft dat Frankrijk erbij aan het kortste eind trekt en verpletterende 81% gelooft zelfs dat ze een negatieve invloed hebben op de werkgelegenheid.

Eten en overuren

Het verminderen van de overheidsschuld, een ander paradepaardje van Macron, wel, de meeste Fransen zal het worst wezen. 58 procent van de Fransen gelooft dat de overheid meer in de economie moet ingrijpen, niet minder zoals Macron wil. Ook dat meer ademruimte geven aan het bedrijfsleven, onder meer door de belastingen te verlagen, ligt niet lekker. Dat blijkt misschien nog wel het beste uit dit, uiteindelijk is eten voor Fransen een very big deal: 62% van de Fransen vindt dat de omzetbelasting voor restaurants verhoogd moet worden. 57% vindt dat overuren meer en niet minder belast moeten worden.

En dan hebben we het niet eens gehad over het invoeren van een langere werktijd of het verhogen van de pensioenleeftijd. Iets wat de Fransen totaal niet zien zitten.

Iedereen weet dat Frankrijk wanhopig behoefte heeft aan hervorming van de arbeidsmarkt, dat die flexibeler moet en meer afgestemd moet worden aan de realiteit van omringende landen. Alleen: er is geen publieke steun voor maatregelen die dat zouden corrigeren.

Een vergissing die we wellicht maken is te denken dat Macron president gaat worden door zijn charisma. Maar, zeker als je gaat kijken hoe gestemd werd tijdens de eerste ronde, dat is niet het geval. Uit die cijfers blijkt dat Frankrijk een bijzonder verdeeld land is, met, om het rudimentair te houden, een platteland en banlieues die extreem hebben gestemd (Le Pen of Mélenchon). Bovendien hebben heel veel Fransen op Macron gestemd niet omdat ze in hem geloven, maar omdat ze niet willen dat le Pen of Mélenchon aan de macht komt.

Opgelucht adem halen?

Na afgelopen zondag werd opgelucht adem gehaald in de wereld buiten Frankrijk omdat na Nederland weer was gebleken dat “het populisme het had verloren van het gezond verstand”. Die opluchting verdronk een beetje dit: Macron is inhoudelijk een bijzonder zwakke kandidaat. Retorisch sterk, absoluut, heeft zijn uiterlijk mee ook. Maar die enthousiaste jongeren die EU-vlaggen stonden te zwaaien en te juichen voor hun kandidaat in de verkiezingscoverage, mogen ons niet verblinden: die mensen vertegenwoordigen zeker niet de meerderheid van de Fransen.

Macrons zwakste punt is misschien nog de multiculturele samenleving. Frankrijk heeft het grootste aantal islamitische en Joodse inwoners van Europa, een grote minderheid van conservatieve katholieken en van republikeinse atheïsten. De spanningen zijn groot, vooral tussen moslims en de rest. Macron heeft op dat gebied geen duidelijk programma. Het is iets dat nochtans niet vijf jaar op z’n beloop kan worden gelaten.

Paradoxaal genoeg, na een campagne waarin vrijwel alle kandidaten zich profileerden tegen het systeem, lijkt het er in elk geval op dat Frankrijk in Macron gaat kiezen voor de status quo. Als zijn presidentschap mislukt, en zoals we hierboven aanhaalden, het zal bijzonder moeilijk worden om aan de verwachtingen te voldoen, dan gaat dat waarschijnlijk tot nog meer ontevredenheid bij de kiezer leiden. Marine Le Pen kan zich alvast op 2022 beginnen voorbereiden.