Laten we even aannemen dat Vladimir Poetin erin slaagt om de volledige controle over Oekraïne te krijgen, iets waar hij afgaande op zijn speech waarin hij de onafhankelijkheid van Loehansk en Donetsk aankondigde, wel degelijk aan denkt. Wat zijn de strategische en geopolitieke gevolgen moest Rusland heel Oekraïne bezetten? Ze zouden verrassend verstrekkend kunnen zijn.

Het eerste gevolg zal een nieuwe frontlinie van conflict in Centraal-Europa zijn. Tot nu toe konden Russische troepen slechts tot aan de oostgrens van Oekraïne worden ingezet, enkele honderden kilometers van Polen en andere NAVO-landen ten westen van Oekraïne. Wanneer de Russen hun operatie hebben voltooid, zullen ze troepen – land, lucht en raketten – kunnen stationeren in bases in West-Oekraïne en in Wit-Rusland. Dat laatste land is in feite een Russische vazalstaat geworden.

Rusland mét Oekraïne is een heel ander strategisch dier. Russische troepen zullen dus opgesteld zijn langs de gehele 1.000 kilometer lange oostgrens van Polen, evenals langs de oostelijke grenzen van Slowakije en Hongarije en de noordgrens van Roemenië. Moldavië zal waarschijnlijk ook onder Russische controle komen wanneer Russische troepen een landbrug kunnen vormen van de Krim naar de afgescheiden provincie Transnistrië van Moldavië.

Baltische staten volgende slachtoffer?

De meest directe bedreiging zal zijn voor de Baltische staten. Rusland grenst al direct aan Estland en Letland en raakt Litouwen via Wit-Rusland en via zijn enclave in Kaliningrad. Zelfs vóór de invasie vroegen sommigen zich af of de NAVO haar Baltische leden daadwerkelijk kon verdedigen tegen een Russische aanval. Zodra Rusland zijn verovering van Oekraïne heeft voltooid, zal die kwestie nieuwe urgentie krijgen.

Kaliningrad is het hoofdkwartier van de Russische Baltische vloot. Deze stad en het omliggende gebied werden afgesneden van de rest van Rusland toen de Sovjet-Unie uiteenviel. Sindsdien hebben de Russen alleen toegang tot Kaliningrad via Polen en Litouwen. Verwacht een Russische eis voor een directe corridor die stroken van Polen en Litouwen onder Russische controle zou brengen. Maar zelfs dat zou slechts één onderdeel zijn van wat zeker een nieuwe Russische strategie zal zijn: namelijk de Baltische staten loskoppelen van de NAVO door aan te tonen dat het bondgenootschap niet langer kan hopen die landen te beschermen.

NAVO zal zich moeten aanpassen

Met Polen, Hongarije en vijf andere NAVO-leden die een grens delen met een nieuw, uitgebreid Rusland, zal het vermogen van de Verenigde Staten en de NAVO om de oostflank van het bondgenootschap te verdedigen, ernstig worden verminderd. De nieuwe situatie zou een aanzienlijke aanpassing kunnen afdwingen in de betekenis en het doel van het bondgenootschap.

Poetin is duidelijk geweest over zijn doelen: hij wil de traditionele invloedssfeer van Rusland in Oost- en Centraal-Europa herstellen. De vraag is hoe je die definieert. Toen het Russische rijk op zijn hoogtepunt was, bestond Polen niet als land; de Baltische staten waren Russische bezittingen en Zuidoost-Europa werd betwist met Oostenrijk en Duitsland. Tijdens de Sovjetperiode werden de naties van het Warschaupact, ondanks de occasionele opstand, effectief vanuit Moskou geleid.

Tegenwoordig streeft Poetin op zijn minst naar een tweeledige NAVO, waarin geen geallieerde troepen worden ingezet op het voormalige grondgebied van het Warschaupact. De onvermijdelijke onderhandelingen over deze en andere elementen van een nieuwe Europese “veiligheidsarchitectuur” zouden worden gevoerd terwijl Russische troepen zich langs de oostelijke grenzen van de NAVO bevinden.

Ondertussen, in China, opening van een tweede oorlogstheater?

Dit gebeurt bovendien op een moment dat China het strategische evenwicht in Oost-Azië dreigt te verstoren, misschien met een of andere aanval op Taiwan. Vanuit strategisch oogpunt kan Taiwan ofwel een groot obstakel zijn voor de Chinese regionale hegemonie, zoals het nu is. Of het kan de eerste grote stap zijn in de richting van Chinese militaire dominantie in Oost-Azië en de westelijke Stille Oceaan. Als Peking op de een of andere manier in staat zou zijn om de Taiwanezen te dwingen de Chinese soevereiniteit te aanvaarden, zou de rest van Azië in paniek raken en de Verenigde Staten om hulp vragen.

Deze gelijktijdige strategische uitdagingen in twee verre theaters doen denken aan de jaren dertig, toen Duitsland en Japan probeerden de bestaande orde in hun respectievelijke regio’s omver te werpen. Ze waren nooit echte bondgenoten, vertrouwden elkaar niet en coördineerden hun strategieën niet direct. Niettemin profiteerde elk van de acties van de ander. De vooruitgang van Duitsland in Europa moedigde de Japanners aan om grotere risico’s te nemen in Oost-Azië. De vooruitgang van Japan in de Stille Oceaan gaf Adolf Hitler het vertrouwen dat de Verenigde Staten geen tweefrontenconflict zou riskeren.

Het zou voor Xi Jinping duidelijk moeten zijn dat de Verenigde Staten de handen vol hebben aan Europa – zeker als het hierboven geschetste scenario als gevolg van een volledige bezetting van Oekraïne zich uitspeelt. Wat zijn berekening ook was vóór de Russische invasie van Oekraïne, Xi kan alleen maar concluderen dat zijn kansen om met succes iets voor elkaar te krijgen, hetzij in Taiwan of de Zuid-Chinese Zee, zijn gestegen. Terwijl sommigen beweren dat het Amerikaanse beleid Moskou en Peking samen heeft gedreven, is het in werkelijkheid hun gedeelde wens om de internationale orde te verstoren die een gemeenschappelijk belang creëert.

(lp)