De tijd dat corona en het crisisbeheer de maizena was die de federale Vivaldi-coalitie stevig samenhield, lijkt helemaal voorbij. Vrijdag barstte de bom tijdens een vergadering van de federale kern, die maar liefst 13 uur lang duurde. PS en Ecolo stonden urenlang lijnrecht tegenover de coalitiepartners, omdat ze een beslissing van maandag, gemaakt door diezelfde kern, over verplichtte vaccins in de zorgsector wilden terugdraaien. De impasse was gigantisch, de lucht zwaar. Uiteindelijk maakte vicepremier Frank Vandenbroucke (Vooruit) het compromis. Maar heel het weekend lang bleef premier Alexander De Croo (Open Vld) afgeven op de verplichte vaccins, terwijl de PS het vanmorgen doodleuk opnieuw wil agenderen.

In het nieuws: Verplichte vaccins zijn niet weg.

De details: De Croo wil er niet van weten, maar zijn regeringspartners geven niet af.

• “We moeten het debat over de algemene verplichting van vaccins openen. We moeten alle elementen op tafel brengen: zo’n gevoelige kwestie moet een diep debat hebben. Maar we kunnen niet anders, omdat we weten dat we nog maanden, jaren moeten leven met dit virus. Dan hebben we maatregelen op lange termijn nodig.” Vanmorgen op de RTBF was Pierre-Yves Dermagne, de PS-vicepremier, nog eens duidelijk: aan verplichte vaccins lijkt nog maar weinig ontsnappen aan.
• Maar vrijdag, tijdens de monstervergadering die Vivaldi hield op haar kern, waarbij de premier zijn vicepremiers maar liefst 13 uur samen hield, was die verplichte vaccinatie snel geparkeerd: het was én niet het urgente antwoord op de vierde golf, én een compromis was al tijdens het Overlegcomité gesloten om het dossier handig via de coronacommissaris naar januari te verkassen.
• Daarbij viel op dat nogal wat vicepremiers veel genuanceerder zijn dan hun respectievelijke voorzitters of partijgenoten als het over dat verplichte vaccin gaat. Publiekelijk vroegen onder meer CD&V en PS luid om zo’n verplichting, en wel nu, maar aan de tafel van de kern was er toch veel meer voorzichtigheid.
• Was dat de aanleiding voor De Croo om dit weekend nog eens vol door te gaan op die ‘verplichte vaccins’? Feit is dat de premier, leider van een coalitie met zeven partijen, heel het weekend lang zijn eigen, persoonlijke visie op tafel legde, in een pak interviews in kranten en op VTM zondag:
  • “Willen we de antivaxers echt vleugels geven?”, in De Standaard.
  • “Gaan we mensen vastbinden op een stoel en onder dwang een vaccin toedienen?”, bij VTM.
  • “Alle wetenschappelijke analyses stellen dat verplichte vaccinatie een slecht idee is“, in L’Echo.
  • En zowat over: “Het hele debat daarover is politieke luiheid. (…) De vraag is of een dergelijke maatregel gaat helpen. Ik wil maatregelen nemen die effect hebben.”
• Politieke luiheid dus, bij alle coalitiepartners. Die noteren. Maar een Vivaldi-partijvoorzitter legt het wel plastisch uit: “De premier kan zoveel interviews geven als hij wil, maar de verplichte algemene vaccinatie is niet weg“.
• Daarbij kijkt men ook naar de cijfers van de laatste peilingen, die onder meer HLN/VTM/Le Soir/RTL deden. Daaruit bleek dat die steun voor een verplichting naar liefst 66 procent is geklommen voor heel het land, maar aan Vlaamse kant aan bijna driekwart zit. “Dat is alvast veel meer dan de Vlaamse minderheid waarop deze regering steunt“, zo klinkt het met een knipoog binnen Vivaldi.
• Opvallend bovendien, zijn de cijfers per partij die zo’n verplichting steunen:
  • Bij de partij van de premier, Open Vld, is 70 procent van de kiezers wél voor zo’n verplichting. Bij de MR, de andere regeringspartij die tegenstander is, is dat ook 68 procent, meer dan de rest.
  • Oppositiepartij N-VA heeft de meeste aanhangers van zo’n verplichting: liefst 79 procent. Maar partijen als Vooruit (75 procent) en CD&V (73 procent) schommelen daar ook rond.
  • Bij de PS is het iets minder, met 65 procent.
  • Bij de radicale oppositie valt op dat zelfs 68 procent van alle Vlaams Belang-kiezers voor zo’n verplichting zijn. Enkel de PTB in Franstalig België heeft een meerderheid tegenstanders, met maar 42 procent voor. PVDA aan Vlaamse kant haalt wel 57 procent. Beide partijen zijn fel tegenstander van een verplichting.

De context: Terwijl Vivaldi dus in België de beslissing naar januari wil verdagen, woedt de discussie volop in Europa.

• “Indonesië, Micronesië, Tadzjikistan en Turkmenistan”, dat was het lijstje dat premier De Croo donderdag wat uitdagend aan de Kamer, en zeker aan zijn coalitiepartner PS, presenteerde. De lijst bevatte landen waar het vaccin wél verplicht is. “Geen enkel Europees land overweegt dat”, zo beweerde hij stellig. Echt lang bleven zijn woorden niet geldig.
• Minder dan 24 uur later al voerde Oostenrijk een algemene verplichting in. Het land zit tegelijk in een stevige lockdown, en had eerder al het zogenaamde 2G-beleid ingevoerd: daarbij zitten niet-gevaccineerden de facto in een lockdown.
• En daar lijkt het niet te stoppen. De metronoom van Europa, Duitsland, is volop bezig met het debat: daar blijft de totale vaccinatiegraad hangen op 68 procent. Ook daar zijn er heel wat meer restricties voor niet-gevaccineerden, een politiek die de aanloop naar een vaccinatieverplichting lijkt. Tsjechië, Slovakije, Roemenië en Griekenland zitten op dezelfde lijn, met een 2G-aanpak.
  • In Griekenland kunnen niet-gevaccineerden niet meer naar sportclubs, culturele activiteiten of de film: enkel naar de kerk gaan kan nog.
  • In Tsjechië en Slovakije zijn ze eveneens beperkt in hun toegang, maar moeten vooral alle niet-gevaccineerden verplichte testen ondergaan als ze willen blijven werken.
  • In Roemenië geldt een avondklok voor niet-gevaccineerden.
• In Duitsland duwt de CSU, de partij van afscheidnemend kanselier Angela Merkel, ondertussen richting een verplichting: de Beierse eerste minister Markus Soeder wil een snelle beslissing over een verplicht vaccin, de voorzitter van de CSU-jongeren schreef in Die Welt een vurig pleidooi. De leider van de socialisten Olaf Scholtz, die een regering aan het vormen is met groenen en liberalen, kijkt in de eerste plaats naar verplichte vaccins in de zorg. De groenen lijken akkoord, enkel de kleine liberale FDP aarzelt.
• In Portugal, Spanje, Polen en Hongarije is ondertussen opnieuw de algemene mondmaskerplicht ingevoerd, in Nederland is er een halve lockdown van kracht. Het is uitkijken of landen als Frankrijk, Italië, Bulgarije en de Baltische staten het kunnen volhouden om enkel met een CST te werken, en verder weinig maatregelen.

De essentie: Vivaldi liep vrijdag, opnieuw, schade op. De cohesie is ver te zoeken.

• “Soms lijkt De Croo er precies niet bij. Had hij dit dan niet zien komen?”, zo fluistert een insider, die de schade van vrijdag opmeet. Want die is toch groot. Urenlang, absurd lang eigenlijk, stonden de vicepremiers vrijdag tegenover elkaar op een vergadering van het kernkabinet.
• Daarbij sprak een deelnemer manifest van een “déjà vu”: heel de slechte film van het begrotingsconclaaf speelde zich terug af. Want ook toen leek tot half twaalf ’s nachts geen vuiltje aan de lucht, waarna Vivaldi zichzelf onderdompelde in gekibbel, de MR een heel theater opvoerde, maar het vooral PS-voorzitter Paul Magnette was die op het eind, in de vroege ochtend, zijn voet zette en De Croo voor het blok zette met “geen akkoord.”
• Ook deze keer werd PS-vicepremier Dermagne teruggefloten, zelfs nog explicieter, openlijk op sociale media. Want eigenlijk waren alle andere vices het erover eens: maandag op de kern had diezelfde Dermagne wel zijn fiat gegeven over verplichtte vaccins in de zorgsector, met ontslag, na drie maanden bedenktijd, als stok achter de deur.
• Magnette trok die deal publiekelijk in, en toonde vrijdag op de kern dat het hem menens was, via zijn vicepremier. “Hoe Dermagne daar door zijn voorzitter onder de bus werd gesmeten, onwaarschijnlijk”, zo klinkt het binnen Vivaldi.
• Maar feit was dat de PS plots niet meer wilde plooien. En meer zelfs: ze kregen de hulp van Ecolo, die ook hun flank ten opzichte van de vakbonden in Franstalig België wilden afdekken. En zo stond het urenlang twee tegen vijf: Dermagne en Georges Gilkinet (Ecolo) tegen de rest.
• Daarbij werd Dermagne, een van nature consensusgerichte studax, gedwongen in de rol die Laurette Onkelinx (PS) jarenlang speelde in opeenvolgende regeringen: diegene die lastig deed, die wrong en sleurde, met oplopende decibels, tot ze kreeg wat haar partij eiste. Dertien uur lang moest de PS’er Dermagne nu die rol omarmen: “een psychodrama binnen de regering”, kopte Le Soir samenvattend.
• Dat de premier daarbij niet voorbereid leek om een consensus te zoeken, wijten sommigen aan koppigheid. “Hij moest ook tonen dat er regels zijn, zoals woord houden, en zijn eigen leiderschap stond op het spel“, zo zegt een aanwezige. Maar verschillenden wijzen er ook op “dat het tenslotte wel Vandenbroucke was die het voorstel op tafel kon leggen waarmee Dermagne en de PS hun gezicht redden”. “Terwijl er de facto eigenlijk niets veranderd is, ten opzichte van maandag.”
• Meteen werd vrijdag wel één zaak glashelder: het gevecht om wie nu de echte baas is binnen Vivaldi woedt volop. De frustratie van de PS zit diep. “De techniek van telkens maar via de kern alles te beslissen, en ons numeriek overwicht in de echte regering niet uit te spelen, omdat er geen vergaderingen zijn, is nu wel op. Wij moeten wegen zoals we zetels hebben“, zo vertrouwde een PS-minister ons toe.
• Maar tegelijk moest De Croo vechten voor het eigen overleven. Daarbij ging het over de methodologie. Een gemaakt akkoord in de kern openbreken, kan en mag een premier dat toelaten? Alle Vlaamse partijen en de MR waren duidelijk: no way. Maar PS en Ecolo draaiden en keerden en konden niet meer terug.
• En nog moeilijker voor de premier: nadat hij nu al maandenlang de populariteitspolls persoonlijk aanvoert, omwille van zijn leiderschap in coronatijden, werd hij nu ondermijnd op zijn ‘sterkste dossier’. En tegelijk scoort zijn eigen Open Vld in de peilingen helemaal niet: er is geen spillover-effect van premier naar partij.
• Het gevolg was een mediaoffensief dit weekend, waarbij de hallucinante marathonsessie van de kern van vrijdag netjes onder de mat bleef, en de eerste minister volop aan schadebeperking deed.

Hoe zit het akkoord dan ineen? Complex eigenlijk. Typisch, als men in politiek liefst niet één winnaar aanduidt.

• Zondag legde Peter Piot, een viroloog met een wereldwijde reputatie waar sommigen van de BV-experten alleen maar van kunnen dromen, de vinger op de wonde. Piot, adviseur van de Europese Commissie, haalde op de Zevende Dag heel hard uit naar zorgpersoneel dat een vaccin weigert. “Wie het virus binnenbrengt op zo’n afdeling, veroorzaakt uiteindelijk de dood van die mensen. Ik ben geen jurist, maar in mijn ogen is dat doodslag.”
• Maar zoals gezegd: in Franstalig België, waar veel meer mensen niet gevaccineerd zijn, werpen de vakbonden zich op als grote verdedigers van de sociale rechten van de niet-gevaccineerden. Na luid protest vorige week, omdat een naakt ontslag dreigt voor weigeraars in de zorg, pakte de PS dus een bocht.
• Dermagne legde dat vanmorgen op de RTBF zo elegant mogelijk uit: maandag op de kern was slechts “een kader” geschetst, niet meer, en na overleg met de vakbonden, waar ook vicepremiers Petra De Sutter (Groen) en Frank Vandenbroucke (Vooruit) bij waren, moest het dus worden aangepast.
• Uiteindelijk komt het compromis er nu op neer dat de regering nog een extra ontsnappingsroute inbouwde, om naakt ontslag van vaccinweigeraars in de zorg te vermijden. Die kunnen nu, als ze blijven weigeren, vragen dat hun contract enkel geschorst wordt. Dan krijgen ze nog drie maanden tijdelijke werkloosheid én eventueel nog zes weken incubatietijd als ze toch beslissen hun vaccin te nemen.
• “We hebben ervoor gevochten dat ze niet definitief ontslagen worden, maar dat we de deur open laten om hen tijd te geven om na te denken over wat ze willen doen”, zo stelde Dermagne vanmorgen.
• Veel indruk maakte dat niet op de vakbonden in Franstalig België. Terwijl de Vlaamse bonden aankondigen “niet te gaan staken”, heeft men in Franstalig België wel al een stakingsaanzegging gedaan. Straks moeten de sociale partners wel nog naar het akkoord kijken, en kunnen ze zelf de zaak nog aanpassen overigens. Helemaal weg is het dossier dus niet.

The Big Picture: De federale regering heeft last van een weeffout: de zwaargewichten zitten niet in de regering, te beginnen met Magnette.

• De sterkste partij levert de premier in een coalitie: het is een regel die zou oud is als de Wetstraat zelf. En toch waagde deze Vivaldi-constructie zich aan dezelfde anomalie als de vorige ploeg, de Zweedse regering: de Zestien werd om symbolische en persoonlijke redenen weggegeven aan een junior-partner in de coalitie.
• Want Open Vld is de zevende partij van het land, en ook binnen Vivaldi pas de vijfde, na PS, MR, Ecolo én CD&V. En toch nam De Croo het premierschap. Maar daardoor hangt de schaduw van partijvoorzitters Paul Magnette (PS) en Georges-Louis Bouchez (MR) quasi permanent boven de coalitie. Nochtans was een regering met Magnette als premier, en Bouchez pakweg op Binnenlandse Zaken ook een mogelijkheid geweest: beide ideeën lagen op een bepaald moment op de tekentafel.
• De episode van vrijdag, met 13 uur lang een parfum de crise in de Wetstraat, is geen alleenstaand feit meer voor deze ploeg. De vraag is eerder of de barsten, die zo zichtbaar zijn ondertussen, nog gelijmd raken.
• Want telkens opnieuw komen er moeilijke hordes aan. Het dossier van de kernuitstap moest volgens sommige bronnen binnen Vivaldi vorige vrijdag ook geagendeerd raken, voor de vaccins de zaak helemaal ondersneeuwden. Maar bevoegd minister Tinne Van der Straeten (Groen) duwde in de loop van vorige week al de rem in: het dossier was nog niet klaar.
• Tegelijk is november de absolute deadline om te beslissen. En Bouchez zit, na allerlei publieke verklaringen, helemaal op het puntje van zijn stoel, om in te grijpen in het symbooldossier.
• Dat Zakia Khattabi (Ecolo), de minister van Klimaat, de onhandigheid aan de dag legde om op RTL al dit weekend te verklaren dat die sluiting er komt, maakt het dossier nog brandbaarder. “We hebben de kernuitstap beslist, op voorwaarde dat de bevoorrading niet in het gedrang komt. Van wat we erover horen lijkt het aanbod dat op tafel ligt aan dat criterium te voldoen”, zo stelde ze.
• Daarmee loopt Khattabi als collega in de regering vooruit op de beslissing van Van der Straeten: niet geapprecieerd door anderen in de ploeg. Maar ook daar hangt de schaduw dus van partijvoorzitters. Naast Bouchez, die eist dat de centrales openblijven, is er Magnette die al bevestigend stelde “dat ze alle zeven dicht gaan”.
• Overigens noteerden we dit weekend in die context een scherpe François Hollande, oud-president van Frankrijk en uiteraard socialist. Want Hollande had een stevige boodschap voor Magnette: “Paul zal nog blij zijn dat zijn Franse vrienden kernenergie blijven verdedigen! Want om België van elektriciteit te voorzien, hebben ze Franse kernenergie nodig, niet Duitse steenkool of Russisch gas. Het is toch niet ecologisch om meer gas of steenkool te gaan gebruiken, onder het voorwendsel dat kernenergie onveilig is?”
• En dan zijn er nog de pensioenen. Ook daar zou dit najaar een doorbraak in moeten komen. Maar de PS leunt zwaar achteruit: zij hebben eigenlijk bij het regeerakkoord zo goed als al ‘hun’ hervormingen, met name een forse verhoging van het minimumpensioen, erdoor gekregen. De noodzakelijke andere aanpassingen, die besparingen moeten opleveren? Wel, dat zal niet van Karine Lalieux (PS), de minister van Pensioenen komen, zoveel is duidelijk. De vraag is wat de liberalen in dat erg gevoelige en symbolische dossier dan nog kunnen binnenhalen.

Genoteerd: Met 35.000 deelnemers sprong de onvrede tegen het coronabeleid plots uit de marginaliteit. Tot er relschoppers roet in het eten gooiden.

• In hoeverre is de onvrede over de aanpak van de regering beperkt tot enkele rabiate klavierhelden? Feit is dat je op sociale media niet veel moeite moet doen, om boosheid te vinden. Maar zondag in Brussel kwamen 35.000 mensen afgezakt om hun onvrede fysiek te uiten: een veel betere graadmeter om te zien of een thema echt leeft.
• “Nu zie je voor het eerst een zichtbare beweging die zich tegen het beleid kant. Als de pandemie nog lang duurt, wordt dit een kracht om rekening mee te houden”, zo stelde professor Politicologie Stefaan Walgrave (UAntwerpen) vanmorgen op Radio 1.
• “Normaal als er betoogd wordt, gebeurt dat via grote organisaties die hun leden mobiliseren en bussen inleggen en wordt het aangekondigd in de traditionele media”, zo duidde die. Dat is ook de aanpak die onder meer voor de klimaatmarsen is gehanteerd. Maar niet dus voor deze betoging, die veel spontaner en zonder duidelijke leiding is georganiseerd. “We onderschatten een deel van de onderstroom: hoeveel mensen hiermee bezig zijn, zich ergeren of gekant zijn tegen de maatregelen.”
• Daarbij maakte Walgrave ook een media-analyse: “Als je naar de traditionele media kijkt, heb je de indruk dat er grote steun is voor de vaccinatiecampagne en de coronapas”, legt de professor uit. “Vaccinweigeraars worden nogal vaak weggezet als dommeriken of gemarginaliseerd. Als je een antivaxer bent, heb je het gevoel dat je stem niet aan bod komt. Je stem is zo goed als afwezig.”
• Tegelijk werd niet echt ingegaan op de grote smet die op de betoging kwam te zitten, door de schade die relschoppers in de marge veroorzaakten. Zo sloegen relschoppers zes politiewagens stuk en ging een politiescooter in de fik. Verschillende bouwwerven aan het parcours van de betoging liepen forse schade op. Drie agenten raakten gewond. In totaal werden 44 mensen aangehouden.

Om te volgen: CD&V-Kamerleden komen zelf met een mini-staatshervorming.

• Interessant voor de liefhebbers van institutionele spitstechnologie: Servais Verherstraeten (CD&V), fractieleider in de Kamer, en Nathalie Muylle (CD&V), oud-minister van Werk, hebben een voorstel klaar in de Kamer om zelf een ministaatshervorming te doen.
• Die gaat niet in de richting van een ‘sterkere federale staat’ of zelfs een ‘arbiter die op het eind kan beslissen’, zoals coalitiepartners Open Vld en Groen bepleiten, maar eerder in tegenoverstelde zin.
• Want de CD&V’ers willen net het zogenaamde ‘assymetrisch beleid’ mogelijk maken, waarbij federale wetten worden aangepast aan wat de deelstaten graag willen voor zichzelf. Daarbij denken ze concreet aan twee dossiers, niet toevallig diegene waarvoor CD&V ook in de Vlaamse regering bevoegd is: Werk en Gezondheidszorg.
• “Wij wachten niet op een staatshervorming in 2024 om hefbomen te creëren voor beleid op maat van de deelstaten”, zo zegt Verherstraeten aan De Standaard. Concreet willen ze een procedure invoeren, waarbij de regio’s een verzoekschrift indienen, en dat de federale premier slechts drie maanden heeft voor hij moet beslissen. Het is een stok achter de deur om te zorgen dat dit soort voorstellen niet eeuwig stof ligt te vergaren.
• De zaak is erg concreet voor Hilde Crevits (CD&V), die als minister van Werk in de Vlaamse regering graag wat eigen beleid zou voeren, onder meer rond activering, en vrijwilligerswerk, en rond stages, maar blijft het federale niveau met de voeten slepen. Dat zou, als het duo Kamerleden hun wetsvoorstel erdoor komt, dan niet meer kunnen.
• Tegelijk is het dus een interessante test om te zien of CD&V het fiat krijgt van de andere Vivaldi-partijen in de Kamer. Verherstraeten gelooft van wel: “Het (federale) regeerakkoord is gebaseerd op samenwerking tussen de verschillende entiteiten. Ons voorstel is daarvan een toepassingsvoorbeeld”, zo stelt hij. Afwachten of onder meer de liberalen en groenen dat ook zo zien.
• CD&V heeft in de Vivaldi-ploeg de minister van Institutionele Hervormingen, Annelies Verlinden. Zij moet samen met de MR de nieuwste staatshervorming voorbereiden. Maar voorlopig zit dat dossier niet in een stroomversnelling.