De restauratie van het schilderij De aanbidding van het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck heeft een verrassend resultaat opgeleverd. Vooral het nieuwe uiterlijk van het lam, met een enigszins creepy blik, centraal op het schilderij zorgt voor veel reacties.

Het altaarstuk Het Lam Gods uit 1432 is geschilderd door de broers Jan en Hubert van Eyck. De twaalf panelen met Bijbelse taferelen worden gezien als een van de hoogtepunten van de Europese schilderkunst en zijn een van de oudste kunstwerken van de school der Vlaamse Primitieven.

Toch ziet het schilderij, dat jarenlang te bewonderen was in de Gentse Sint-Baafskathedraal, er niet meer volledig uit zoals de gebroeders Van Eyck het ooit schilderden. Meer dan de helft is rond 1550 namelijk overschilderd door andere kunstenaars, vermoedelijk Lancelot Blondeel en Jan van Scorel.

Restauratie van 2,2 miljoen euro

Dat is enkele jaren terug ontdekt toen het ambitieuze restauratieproject van Het Lam Gods begon. Sinds 2012 is het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) in een speciaal laboratorium in het Museum voor Schone Kunsten in Gent bezig met die restauratie die zo’n 2,2 miljoen euro zal kosten.

“Deze overschildering is heel vroeg gebeurd en volgt de vormen en kleuren van het origineel waardoor het nooit eerder ontdekt is”, zegt Hélène Dubois, hoofd van het restauratieproject aan The Art Newspaper. “Het was dan ook een shock voor iedereen toen wij het ontdekten.”

Gelukkig bleek al snel dat de overschildering verwijderd kon worden zonder het originele schilderij van Jan en Hubert van Eyck te beschadigen. Tussen beide lagen was er namelijk vernis die als buffer fungeerde.

De aanbidding van het Lam Gods

Kunstliefhebbers en iedereen die op een manier betrokken was bij de restauratie keek dan ook vol spanning uit om na bijna 500 jaar eindelijk terug het schilderij te zien zoals de gebroeders Van Eyck het zelf geschilderd hebben.

Vooral nu na drie jaar de tweede fase van de restauratie, met daarbij de vijf onderste frontale panelen, is afgerond, was de belangstelling groot. Dat deel bevat namelijk ook het belangrijke centrale paneel De aanbidding van het Lam Gods.

Menselijk lam

Bijna de helft van dat paneel bleek overschilderd. Daarbij ook de blauwe lucht, bijna alle gebouwen aan de horizon, groene zones en ook verrassend het lam op het altaar.

Toen het lam van de hand van Van Eyck eindelijk zichtbaar was, bleek dat er heel anders uit zien dan het lam dat we al meer dan 400 jaar aanschouwen. Het ‘nieuwe’ lam ziet er “cartoonachtig” uit, met opvallend roze lippen en duidelijke ogen. Bovendien toont het een veel menselijker gelaat en is het niet zo sereen als vroeger, maar veel indringender.

Kritiek

Op sociale media ontstonden meteen heel wat memes over het lam, dat sinds kort zelf zijn eigen Twitter-account heeft. Ook buitenlandse media pikten de restauratie op en omschrijven het gerestaureerde lam als “angstaanjagend“, “sassy“, “alarmerend” en “Lamb of oh my God“.

In The Independent stelt een Britse historicus zich zelfs vragen bij het nut van de restauratie. “Aangezien de overschildering bijna 500 jaar geleden is gebeurd, kan je argumenteren om het erop te laten”, zegt dr. Bendor Grosvenor, die eraan toevoegt dat je dan de onderste laag digitaal zou kunnen reconstrueren.

Waarom Jan en Hubert van Eyck ervoor kozen om het lam menselijke gelaatstrekken te geven, moet nog verder onderzocht worden door kunsthistorici. Dat het lam Christus zelf moet voorstellen, is vermoedelijk een van de redenen voor die keuze.

Sint-Baafskathedraal

Ondertussen zijn de gerestaureerde panelen terug aangekomen in de Sint-Baafskathedraal voor het Van Eyckjaar. Vrijdag worden ze aan de pers voorgesteld en daarna kan ook het publiek komen kijken. De zijpanelen van het Lam Gods zijn dan weer overgebracht naar het Museum voor Schone Kunsten voor de derde en laatste fase van de restauratie.