Is Open Vld de nieuwe CD&V, voor de N-VA? In de vorige legislatuur heerste er een ongezonde animositeit tussen christendemocraten en Vlaams-nationalisten, hoewel ze in dezelfde regeringen zaten. Hetzelfde dreigt nu met Open Vld te gebeuren.

Wat gebeurt er precies? Het aangekondigde vertrek van Gwendolyn Rutten (Open Vld) was de aanleiding voor een fel offensief tussen N-VA en Open Vld op Twitter, dat de onderliggende verziekte relaties aantoont.

De details: Bij de sp.a hield John Crombez, de afscheidnemende voorzitter, iedereen ook wat in spanning. Maar hij liet de deadline geruisloos passeren, en bond geen toeters en bellen aan z’n voorzitterschap, dat velen niet als een succes ervoeren. Het contrast met Gwendolyn Rutten (Open Vld) kon niet groter zijn:

• Maandag liet Rutten dan eindelijk definitief weten dat ze het toneel verlaat, als voorzitter weliswaar.
• Daarbij zette ze wel een heus mediaoffensief in: op radio was het bijzonder weinig kritisch, op televisie kreeg ze in Terzake allerminst een boulevard. De papieren pers was bepaald negatief bij de terugblik: “Zeven magere jaren“, zo omschreef De Tijd haar periode als voorzitter.
• Op Terzake haalde ze ook uit naar Bart De Wever (N-VA), die ze blijkbaar recent nog een aantal sms’en had gestuurd, om “eens te praten”, maar die antwoordde niet, enkel met vijandige quotes in de pers. “Als ik met de PS wil praten, dan zal ik dat wel rechtstreeks met hen doen, niet met Rutten”, zo had De Wever afgelopen weekend nog gezegd over z’n collega-voorzitter van Open Vld.
• “Als hij terug is van skireis en fris is uitgerust van z’n vakantie, kunnen we misschien eens samenzitten. Want praten moet je toch altijd doen”, zo stelde Rutten. Een beetje ironisch, want in de cruciale periode van Vivaldi 1, toen informateur Paul Magnette (PS) er alles aan deed om een paars-groene constructie zonder N-VA op te zetten, was het Rutten die De Wever niet meer terugbelde, waarop die daarover klaagde in de media.
• Hoe dan ook: de reactie van N-VA, op het interview in Terzake, en de vraag om nog eens af te spreken, was vlijmscherp. Rutten trok immers nogal stevig de kaart van het ‘federale België’ dat een aantal bevoegdheden zou moeten terugkrijgen, en zette zich daarmee helemaal op de lijn van MR, dat ook als enige Belgicistische trekjes vertoont. Dat zette N-VA diametraal in een filmpje tegen haar pleidooi voor defederalisering dat ze in 2012 hield.
• “Wie privileges waardeert boven principes, verliest beide snel”, zo las het citaat van de Amerikaanse oud-president Dwight ‘Ike’ Eisenhower. Met andere woorden: de Open Vld-voorzitter is een flip-flopper, die alles doet voor de macht. Dat beeld herhaalde N-VA overigens al eindeloos de afgelopen weken in hun commentaren in de wandelgangen.

De reactie: Open Vld kon die aanval, van een coalitiepartner toch in de Vlaamse regering, moeilijk laten passeren. Een waardig afscheid werd het dus niet voor Rutten.

• “Beneden alle peil. Een regeringspartij en coalitiepartner onwaardig. En dan zijn we verbaasd dat de mensen de politiek een stamp geven”, zo sprong kandidaat-voorzitter Bart Tommelein (Open Vld) in de bres om Rutten te verdedigen. We noteren overigens dat Egbert Lachaert (Open Vld) en Els Ampe (Open Vld) niet tussen kwamen in heel het conflict.
• Maar het felste antwoord kwam van het account van Open Vld zelf, waar men ook een filmpje in elkaar bokste. “Wij beantwoorden de charge van de N-VA met Abraham Lincoln: de waarheid is het beste verweer tegen laster”, zo voerden ze hun eigen Amerikaanse presidentiële quote op.
• Het filmpje bevatte aankondigingen van N-VA ten opzichte van latere ­acties. Zo staat de slogan ‘Stop asielfraude‘ uit een vroegere campagne tegenover de visafraude door het Mechelse N-VA-gemeenteraadslid Melikan Kucam, en de belofte van De Wever om Vlaams minister-president te worden naast Jan Jambon (N-VA) die uiteindelijk die job kreeg.
• Bijzonder pijnlijk allemaal, en vanmorgen op Radio 1 ging Tommelein nog een stapje verder. De kandidaat-voorzitter maakte er een regeringszaak van: “Ik denk dat dit opnieuw zal moeten besproken worden met N-VA, want zo zet men de samenwerking in de Vlaamse regering onder druk. Daar hebben we goede afspraken, en die willen we uitvoeren. Dat is de boodschap die ik geef: praat met elkaar.”
• Bij de N-VA was men in elk geval niet van plan een stapje terug te zetten. Prominent Kamerlid Anneleen Van Bossuyt (N-VA) stelde even later ook op Radio 1 dat ze helemaal achter het N-VA-filmpje stond: “Daar worden enkel feiten in weergegeven. Als dat moeilijk is, dan is dat voor hun rekening. Natuurlijk staan wij er achter.”

Tussen de regels: Het is het zoveelste incident in een relatie tussen twee partijen die sociaal-economisch in principe het dichtst van al bij elkaar zouden moeten staan.

• Maar binnen de Vlaamse regering heerst al langer hoogspanning. Open Vld-voorzitter Rutten stapte niet zelf in die regering begin oktober, om vervolgens wel eind december keihard te schieten op Jan Jambon, toen die een gecontesteerde uitspraak deed over asielzoekers “die met achtergesteld kindergeld een huis zouden kunnen kopen”.
• Bovendien ging Bart Somers (Open Vld), de luitenant van Rutten en net als zij een heftige voorstander van een paars-groene coalitie, ook in die Vlaamse regering meteen in de buitenbocht rijden. Dat deed binnen N-VA de boutade ontstaan “dat de nieuwe Kris Peeters van de Vlaamse regering” gearriveerd was.
• Het is veelzeggend, die vergelijking. In de vorige legislatuur ging CD&V, met Peeters als boegbeeld, constant in het verweer tegen de coalitiepartner N-VA, wat een compleet verzuurde relatie tussen N-VA en CD&V opleverde, die na verloop van tijd echt ging gisten.

Om rekening mee te houden? De vraag is in hoeverre dit blijvende schade veroorzaakt.

• “De sfeer en daadkracht in de Vlaamse regering is uitstekend”, zo liet Jan Jambon vanmorgen ook al weten aan Radio 1, zonder dat hij daarom aan de lijn wilde komen. Maar dat de minister-president het nodig vindt überhaupt te reageren, is veelbetekenend.
• Toch is de situatie niet bedreigend tot het niveau van destijds de animositeit tussen CD&V en N-VA, om één simpele reden: Rutten vertrekt. En na haar komt een andere voorzitter, die hoe dan ook zelf zijn (of haar) relatie met de N-VA zal herkalibreren.
• Meer dan vermoedelijk zal De Wever op dat moment alle moeite doen om de bruggen te herstellen. Tussen hem en Rutten is het gewoon helemaal op, en de N-VA-voorzitter heeft er geen enkele moeite mee om te laten voelen dat hij nog 0,0 procent energie wil steken in iemand die uitgespeeld is.
• Dat het daarbij Tommelein is die de barricaden beklimt, om het hele incident ook naar het niveau van de Vlaamse regering te tillen, heeft ook iedereen bij N-VA goed genoteerd. Daar leeft de meer dan stille hoop dat het straks Lachaert is die wint: een hardere sociaal-economische lijn, een meer ‘betrouwbare’ partner, een man met wie zaken vallen te doen, zo is bij N-VA’ers te horen.
• Maar zelfs Tommelein scoort niet zo slecht bij hen: als voormalig Volksunieër heeft hij in elk geval een ‘Vlaamsere reflex’. En bovendien is de West-Vlaming zeer kneedbaar in met wie hij allianties maakt, zo is z’n reputatie althans.

The big picture? Uiteraard komt straks die relatie wel onder druk, als Open Vld federaal in een coalitie stapt, en N-VA er oppositie tegen gaat voeren. Die tegenstellingen zullen noch Lachaert noch Tommelein kunnen lijmen, want dan wacht de frontale aanval van N-VA op het federale strijdtoneel, terwijl ze wel samen in die Vlaamse regering zitten. Dat is de grote nachtmerrie van Jambon, maar evengoed van Vlaams viceminister-president Hilde Crevits (CD&V): dat de federale malaise op Vlaams niveau ‘geïmporteerd’ wordt.

Ondertussen federaal: CD&V-fractieleider Servais Verherstraeten komt met een wetsvoorstel om ‘sterrenkindjes‘ (levenloos geboren kinderen) al vanaf dag één van de zwangerschap te kunnen erkennen, en dus een naam en voornaam te geven.

• Eerder was dit al mogelijk voor kinderen vanaf dag 140 van de zwangerschap, maar CD&V wil dit dus uitbreiden. Ouders kunnen dan ook een geboorteakte aanvragen: een document van erkenning van hun verlies en verdriet, en dus vooral een onderdeel van het rouwproces.
• Experten hebben wel vragen bij dat voorstel: vanaf dag één is wel nogal radicaal. Want de eerste drie maanden spreekt men niet van een ‘bevalling’, maar een ‘miskraam’.
• Het voorstel van CD&V is slim qua timing: het valt moeilijk los te zien van het debat over abortus. Daar wil een meerderheid van paars-groen, aangevuld met de communisten van PVDA, in de Kamer graag de ondergrens verlagen, en dus de regelgeving versoepelen. CD&V steigert daarover, de nieuwe voorzitter Joachim Coens maakte het zelfs tot een cruciale voorwaarde bij regeringsonderhandelingen.
• Maar door tegelijk een wetsvoorstel neer te leggen dat eigenlijk elk doodgeboren leven erkent, hoe vroeg ook, sleurt CD&V de andere partijen dan minstens moreel mee in die denkwijze over ongeboren leven. Toch heeft Verherstraeten wel een breed draagvlak: zowat alle Vlaamse partijen zijn tot nu toe voorstander van het voorstel.
• Hoe dan ook is het ethische thema niet weg: wil er een opening richting een Vivaldi of een paars-groen-plus-constructie komen, dan moeten die twee dossiers van de baan voor CD&V. In de Kamer loopt een wetsvoorstel rond abortus, maar ook rond euthanasie voor dementerenden.
• “Wij willen daarover zeker praten, en stellen ons helemaal niet hardleers op. Maar het moet redelijk zijn van de paars-groene partijen ook. De gretigheid waarmee ze dit aanpakken, met het idee dat zij ons ‘helpen’, door het snelsnel te regelen voor we in de regering zouden gaan samen, dat is compleet onzin. Zo werkt het niet en zal het niet werken”, zo zegt een prominent Kamerlid van CD&V.
• “Het is gelijk oversteken, hé. Wij willen wel praten over het aanpassen van die voorstellen, maar dan moet CD&V ook het signaal geven dat ze bereid zijn te praten over een Vivaldi”, zo is bij een belangrijke stem binnen die paars-groene coalitie rond de ethische thema’s te horen.
• Ironisch genoeg is het vertrek van Rutten ook hier een kans op ontdooiing, maar dan wel voor een Vivaldi-scenario. Want zij was het die de afgelopen maanden bijzonder fel aan de kar van die ethische dossiers trok, ze telkens opnieuw op de agenda zette en er zeer fors over communiceerde.
• Voor de Franstalige liberalen leverde dat vooral frustraties op. “Daar valt letterlijk geen stem mee te winnen aan Franstalige kant. Niemand, maar dan ook niemand ligt wakker van die dossiers”, zo is al langer te horen in kringen rond MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez. Bovendien zit niet iedereen daar op dezelfde lijn.

De essentie: Achter de schermen zijn Patrick Dewael (Open Vld) en Sabine Laruelle (MR) bezig met een poging om het pad te effenen voor een Vivaldi. Daarbij spelen de ethische dossiers een rol. Met het verdwijnen van Rutten en een nieuwe Open Vld-voorzitter komt er ook een kans om dat obstakel uit de weg te ruimen. Overigens is ondertussen zowat iedereen in de Wetstraat met vakantie vertrokken, het werk van Dewael en Laruelle is dus grotendeels stilgevallen.