Het is een vuile, bitse kiescampagne. Zeker in Antwerpen, tussen Bart De Wever (N-VA) en Kris Peeters (CD&V). Daarbij gaat het vaak persoonlijk: de animositeit tussen de twee kopstukken, ooit vertrouwelingen, is voelbaar. Waarom wil Peeters in Antwerpen revanche komen nemen? Wie de vete wil begrijpen, moet terug naar het verloren premierschap van Peeters in 2014.

27 augustus 2018, volle zomer. ‘De berg’ in Heist-op-den-Berg is het decor van een loopwedstrijd met hoog bezoek: niemand minder dan Bart De Wever (N-VA) en Kris Peeters (CD&V) nemen allebei deel.

Het is geen gepland optreden, eerder een gewoonte van beiden: vorig jaar liep De Wever al mee, deze keer kiest hij met z’n twee zonen Hendrik en Simon voor de halve marathon. Peeters komt de vijf kilometer doen, één rondje op de berg is dat. Beiden tonen zich vriendschappelijk, zelfs lachend voor de camera’s.

In de ronde lopen ze samen, competitiebeest Peeters weigert De Wever te lossen. Zo krijg je het beeld van de twee kopstukken die min of meer samen over de meet gaan. De Wever moet dan nog drie rondjes doen, tot z’n grote trots. “Daar zijn geen voorakkoorden over gesloten”, laat Peeters optekenen in de Gazet van Antwerpen over het beeld van de gezamenlijke aankomst. De Wever geeft een fellere quote: “Ik kom enkel op in Antwerpen en heb nergens anders een domicilie. Ik ben dus geen transmigrant, niemand hoeft zich zorgen te maken.” Van een echt gesprek tussen beiden is geen sprake, hoogstens is het informeren naar elkaars trainingsschema. De quotes in Heist-op-den-Berg zullen de eerste schermutseling zijn, in een race die ondertussen bijzonder hard en persoonlijk is geworden.

‘Transmigrant’ Peeters

Allereerst is er het feit dat Peeters niet van Antwerpen is, en slechts een huurder. De Wever wrijft dat mes er regelmatig in, geholpen door een hoogst stuntelig interview dat Peeters zelf gaf aan Het Laatste Nieuws. Samen met z’n vrouw nodigde de CD&V-vicepremier een reporter en fotograaf uit, om Vlaanderen te overtuigen dat hij in Antwerpen woont. Maar het Ikea-interieur oogt zodanig fake, dat het verhaal een eigen leven begint te leiden.

Natuurlijk wringt het bij De Wever dat Peeters speciaal naar Antwerpen is verhuisd om met hem de strijd aan te gaan. “Voor mij persoonlijk, voor 14 oktober, was dit natuurlijk geen vriendelijke zet”, zo geeft hij eind augustus toe aan newsmonkey. En hij sneert opnieuw naar de CD&V’er. “Peeters zegt zelf: ‘Ik ben een huurder en zo zijn er 250.000 in Antwerpen.’ Dat is waar, maar ik denk dat er 249.998 daarvan geen villa bezitten buiten Antwerpen ‘om van de tuin te genieten’. Dus in die zin is hij wel een unieke bewoner.”

De war on drugs

Komt daar de discussie rond de ‘war on drugs‘ bij. Die hele discussie in Antwerpen start wanneer een interview dat dateert van 17 augustus, tussen De Wever en een Nederlandse onderzoeksjournalist voor een boek dat in 2019 moet verschijnen, vroegtijdig in De Volkskrant belandt. Daarin doet De Wever forse uitspraken: dat hij z’n handen niet in het vuur steekt voor sommige raadsleden in Antwerpen en hun banden met de drugsmaffia.

In de nasleep neemt hij op Radio 1 opnieuw Peeters zwaar onder vuur. Die was bij een paar viswinkels op de Turnhoutsebaan langs geweest met sussende woorden, terwijl één daarvan gekend staat als de eigendom van een veroordeelde drugs- en vrouwenhandelaar. In een daarop volgende confrontatie bij een debat op VTM vat De Wever het samen in één dodelijk zinnetje aan het adres van Peeters: “Ken uw stad”. Peeters reageert dat “de vishandelaars geschoffeerd zijn”. Maar hetzelfde geldt voor hem.

En dan moet het nieuws nog komen over een kandidaat van CD&V in Antwerpen, die gearresteerd wordt met 3 kilo heroïne in de wagen aan de Zwitserse grens. Dat dit lekt via kranten, en dus via de Antwerpse politie die dicht bij De Wever staat, zet opnieuw kwaad bloed bij Peeters. Dat heel de discussie doelbewust in gang is gezet door De Wever, de “Darth Vader van de Vlaamse politiek”, is een lezing die ze bij N-VA dan weer te gek voor woorden vinden. “Als Bart zo’n verhaal wil lanceren, dan wel in Het Laatste Nieuws, toch niet in de Volkskrant?”

Breuk

Voor wie er nog aan twijfelt: tussen De Wever en Peeters, twee dominante figuren in de nationale politiek, is iets gebroken. Waar ooit een vertrouwensband was tussen beiden, is vandaag niets meer. Sinds september 2014 is er geen gesprek die naam waardig geweest.

Om de breuk tussen beiden goed te begrijpen, dient de film inderdaad teruggespoeld te worden tot die noodlottige nacht, van 3 op 4 september 2014. De nacht waarop Peeters het premierschap verliest.

In een uitgebreid portret van Peeters, op basis van CD&V-bronnen, dat afgelopen weekend verscheen in De Standaard, dook daarover het veelzeggende zinnetje op: “Die nacht werd Peeters het premierschap door de neus geboord, door toedoen van De Wever.”

Een stelling die niet alleen De Wever zelf, maar ook andere aanwezigen wel degelijk betwisten. “Dat zoiets de eindredactie passeert, als zou het een feit zijn? Dat is meer dan embedded journalism“, is het enige wat de N-VA-voorzitter zelf erover kwijt wil.

Regeringsonderhandelingen 2014

De vraag wie Peeters het premierschap dan wel door de neus boorde, is journalistiek niet evident op te lossen. Bij gebrek aan opnames of videomateriaal dient men zich te baseren op de betrokken getuigen van die nacht, en eigenlijk de bredere context van heel de regeringsonderhandelingen in 2014. Niemand van de kernspelers, de vier partijvoorzitters van N-VA, CD&V, MR en Open Vld, wil tot vandaag graag terugkomen op die noodlottige nacht. Bij het maken van een documentaire over de onderhandelingen in 2015, ‘De logische premier‘, was het de expliciete afspraak met Ivan De Vadder en ondergetekende om voor de camera geen graafwerk te gaan doen naar die nacht. Te pijnlijk, te vroeg, “niet opportuun”.

Uiteraard werd er de afgelopen jaren wel off the record gesproken over de bewuste nacht, met elke voorzitter en andere betrokkenen. Maar daarbij dient elke bron steeds vooral z’n eigen belang, en is het een behoorlijk puzzelwerk om daaruit een versie te filteren die de waarheid hoogstens kan benaderen.

Wat wel vaststaat, is dat het kamp-Peeters gelooft dat het De Wever is die hem daar, die bewuste nacht, de weg heeft gebarreerd naar het hoogst haalbare in de nationale politiek: De Zestien. Het helpt de rancune en wrok te verklaren, waarmee naar De Wever gekeken wordt. En dat is cruciaal om vandaag de situatie in Antwerpen te begrijpen.

Waarom De Wever als kop van jut?

Maar het is een op z’n minst vreemde lezing van de feiten, dat het De Wever was die de dolk stak. Een lezing die niet toevallig enkel uit te leggen is door opnieuw naar Antwerpen te kijken. Maar dan wel in 2012, het jaar waarop De Wever burgemeester wordt in de koekenstad, in coalitie met CD&V en Open Vld.

Na zijn verkiezingsoverwinning worstelt De Wever er met het maken van een coalitie. Met Open Vld alleen heeft hij niet genoeg, en CD&V is samen met sp.a opgekomen op één kieslijst: de Stadspartij.

Wanneer de onderhandelingen openen, presenteert Patrick Janssens (sp.a) zich bovendien ook nog met Groen. “Zonder zowel sp.a, CD&V én Groen, stappen wij er niet in”, stelt Janssens in een eerste gesprek. “Deze opinie wordt slechts gedragen door het sp.a-gedeelte van ons kartel”, voegt Marc Van Peel, toen de kopman in Antwerpen voor de christendemocraten er meteen aan toe.

Het is de eerste barst in het kartel van de Stadspartij, die uiteindelijk uiteen zal vallen, onder meer omdat Janssens elke zin om nog leiding te nemen verloren heeft op dat moment.

De Wever heeft wel een lijn naar Van Peel, maar die verloopt met horten en stoten. De Antwerpse kopman van CD&V maakt zich geweldige zorgen om het juridische: kan je zomaar vanop één kieslijst springen om schepen te worden in een coalitie, zonder dat meer dan de helft van de handtekeningen op die lijst akkoord zijn? Zelfs gouverneur Cathy Berx, van CD&V-signatuur, wordt erbij gehaald. De Wever schakelt op dat moment ook Kris Peeters in, die een coalitie met Open Vld en N-VA wel genegen is in Antwerpen.

De Wever en Peeters

Terwijl het in 2010 zwaar heeft geclasht tussen CD&V en N-VA over de Zesde staatshervorming, zijn De Wever en Peeters altijd on speaking terms gebleven. Peeters belooft zich in te spannen, maar uiteindelijk is het de sp.a zelf, met Robert Voorhamme, die de Stadspartij opblaast, tot grote verbazing van Van Peel.

De Wever en Peeters bezegelen de zaak met een etentje. Wij, als twee niet onbelangrijke mensen in de Wetstraat, gaan elkaar komende jaren goed kunnen verstaan, wordt er gezegd. Sms’en worden uitgewisseld. De verstandhouding moet ook gelden in 2014. Zijn er op dat moment diepere beloftes uitgesproken?

De overwinning van N-VA

De nacht van de verkiezingen in 2014 draait de verhoudingen hoe dan ook om: het is een lastige uitslag voor CD&V, met N-VA als grote overwinnaar en nieuwe marktleider. En ook: goudhaantje Peeters wordt geklopt, zelfs zwaar in voorkeurstemmen, door niemand minder dan Liesbeth Homans.

Het is Wouter Beke, de voorzitter bij CD&V, die de touwtjes in handen heeft op dat moment, veel minder dan Peeters. En die zijn hart ligt veeleer bij de verderzetting van een tripartite, met socialisten en vooral de Franstalige liberalen van MR. Bij N-VA beseffen ze: we hebben gegokt op het verkeerde paard bij CD&V.

Het is pas wanneer Benoît Lutgen z’n christelijke familieleden compleet koud pakt, door met Elio Di Rupo (PS) in Brussel en Wallonië in zee te gaan en de MR buiten te zetten, dat de zaak weer kantelt voor De Wever en co. Peeters start met N-VA snel een onderhandeling op Vlaams niveau op. Zonder Open Vld, en met de open vraag wie minister-president wordt, niet onbelangrijk in de carrièreplanning.

Voor de N-VA is het op dat moment wel al lang duidelijk dat ze geen federale premier willen leveren. Veel te gevaarlijk, geen winst te halen. Maar gezien de electorale sterkte komt het Vlaams ministerpresidentschap hen onherroepelijk toe, vinden ze.

Peeters heeft dat zo niet begrepen. In de zomerweken van juli 2014 sleept het probleem pijnlijk aan, met spanningen tussen Bourgeois en de christendemocraat tot gevolg. Bovendien staat Open Vld aan de deur te trappelen: zij willen enkel federaal meedoen, als ze Vlaams ook mogen. Peeters houdt de deur dicht, en vertraagt de zaak. Daar al forceert Charles Michel (MR), een Franstalige voorzitter, mee de doorbraak in de Vlaamse regering: Peeters mag federaal co-formateur worden en zich gaan opmaken voor het premierschap.

Michel is dan al duidelijk: van een N-VA-premier kan geen sprake zijn, en hij heeft ofwel het premierschap ofwel de Europese Commissaris nodig. Iedereen gaat uit van dat laatste: dan verlost Michel zich van zijn eeuwige rivaal Didier Reynders (MR).

Zo komen we in de finale aanloop naar de cruciale nacht van 3 september 2014. Binnen CD&V rommelt het: verschillende prominenten, Herman Van Rompuy op kop vanuit de coulissen, duwen Marianne Thyssen, naar voren als Europees Commissaris. Op het partijbureau die maandag verloopt het emotioneel bij de christendemocraten: die post komt Thyssen toe, zo vinden velen. De Van Rompuys hebben nog een rekening openstaan met Peeters: die ontnam ooit Eric Van Rompuy z’n post als Vlaams minister.

Beke houdt z’n kaarten dicht bij zich, maar licht zowel De Wever als Gwendolyn Rutten (Open Vld) in, 48 uur voor de deadline van Europa, dat hij absoluut de post van Europees Commissaris wil. Beiden zien het als doldwaze blufpoker: wie zet het premierschap nu op het spel voor die post, die bovendien eigenlijk naar Reynders moet gaan?

De nacht van 3 op 4 september

Die bewuste donderdag verloopt de deadline van Europa: ze eisen een naam van België. De sfeer is bizar tussen de onderhandelaars, er staat een gigantische olifant in de kamer, maar niemand wil eraan komen. Nog uren wordt er doorgepraat over het regeerakkoord, maar naarmate de nacht komt, rafelt de vergadering uiteen, en vult de gang zich met een lijkgeur. De vraag is alleen nog van wie.

Zeker bij CD&V gaat het hard. Beke geeft geen krimp, hij lost de Europese post intern niet. Heel expliciet legt hij de keuze uiteindelijk bij Peeters zelfs. Die hakt de knoop door: ze gaan Marianne Thyssen tot het uiterste verdedigen. De CD&V-voorzitter verifieert wel discreet één zaak bij formateur Michel: “Als de MR het premierschap krijgt, dan is het toch voor jou, en niet voor Reynders?” De MR-voorzitter bevestigt.

Uiteindelijk verzamelen de zes cruciale figuren zich in het kleine kamertje achter de salons van het voorzitterschap, in het jargon ‘de martelkamer’ genoemd. De twee formateurs, Peeters en Michel én de vier delegatieleiders, De Wever, Rutten, Reynders en Beke, schuiven aan.

De CD&V-voorzitter snijdt aan, in gekende elaborate stijl. Maar uiteindelijk wordt het menens: “Wij willen het commissariaat.” Peeters heeft nog weinig kleur. Een pijnlijke stilte valt, die eeuwig lijkt te duren. Uiteindelijk duwt Michel het mes richting de grootste partij: “Bart, qu’est-ce tu t’en penses?”

De Wever zit plots ongemakkelijk. Heel de avond had hij het gevoel achteruit te kunnen leunen: in die hele discussie waren N-VA en Open Vld eigenlijk geen betrokken partij. Maar plots komt de hete aardappel naar hem. Hij vraagt een pauze, en ontsnapt aan de verstikkende sfeer om z’n positie te gaan bepalen.

De N-VA-voorzitter zoekt vertrouweling Jan Jambon (N-VA) op, en vertelt met enige ontsteltenis dat het CD&V blijkbaar toch menens is om Peeters’ premierschap te offeren voor Thyssen. De N-VA’er weegt snel af: jammer voor Kris, maar een regering met een Waalse leiding is des te stabieler. En bovendien valt de kanseliersbonus dan in de Franstalige politieke wereld, niet bij de rechtstreekse concurrent.

“De blauwe familie”

De N-VA’ers bedenken een zinnetje: “We stellen vast dat CD&V de keuze maakt voor het Commissariaat, zo gaat het premierschap naar de liberale familie.” Het is een doelbewuste keuze om niet meteen Charles Michel te noemen, maar het aan “de blauwe familie” te laten. Zo valt de focus niet meteen op de nieuwe premier, die dan alle aandacht naar zich zou gezogen hebben op dat moment. En zo is Open Vld ook bijzonder gelukkig: wie weet wordt Maggie De Block wel eerste minister?

Maar in de wandelgangen vertrouwt De Wever snel aan Michel toe: “Fais moi confiance, c’est pour vous“. Voor beiden is het dan al glashelder: Michel en niemand anders zal de regering leiden. De Franstalige partijleider is erin geslaagd om als enige met de drie Vlaamse partijleiders een band te smeden van vertrouwen, hij is de enige logische premier.

Einde amicale relatie De Wever – Peeters

Opvallend is dat vrijdag 4 september, in de loop van de dag na de noodlottige nacht, De Wever nog een telefoontje krijgt van Peeters. Daarin vraagt die of N-VA geen veto wil stellen tegen een Franstalige premier, en de beslissing terug te draaien. Hij roept de oude band tussen beiden in, maar De Wever wil er niet van weten: “Kris, dat kan ik op geen enkele wijze doen”, probeert hij op voorzichtige wijze aan te brengen. Maar het gesprek stokt. De verdere afloop is gekend.

Die dag is meteen de laatste keer dat De Wever en Peeters nog op dergelijke confidentiële toon met elkaar spraken. Grapjes, plaagstoten, informeren naar de sportieve prestaties van elkaar, dat hoort er allemaal bij in de Wetstraat, waar valse camaraderie nu eenmaal de gewoonte is. Maar van enige serieuze politieke relatie is sinds die 4de september 2014 geen sprake meer tussen beiden.

Terug naar Antwerpen 2018

Het verklaart de strijd in Antwerpen: de wrakstukken van een vertrouwensrelatie liggen in de weg. Een nachtelijk politiebezoek aan Peeters’ Antwerpse appartement, na een vermeende oproep van een alarmcentrale, wordt door de vicepremier gelezen als een zoveelste poging van intimidatie. Voor het lijsttrekkersdebat in Antwerpen woensdagavond zoekt De Wever Peeters dus even op. Hij had de politie om opheldering gevraagd. “Een menselijke fout. Zeer ongelukkige samenloop van omstandigheden.” Het is een schuchtere poging om de zaak niet te laten escaleren. Maar het diepere wantrouwen is niet weg natuurlijk.

Hoe het straks afloopt in Antwerpen kan niemand voorspellen. Maar als Peeters er slecht uitkomt, is de kans groot dat het beeld opnieuw naar De Wever draait, die met het mes in de handen staat. Nu al gaat het over “karaktermoord” en “keihard afgemaakt” in de Antwerpse kiesstrijd.

Peeters zelf lacht het publiekelijk weg. “Zit hier de meest getormenteerde lijsttrekker van het land”, wil moderator Jonas Muylaert op het debat in Antwerpen weten. “Och, het is pas woensdag”, grapt Peeters. Maar achter de lach schuilt een diep gevoel van revanche, die op 14 oktober geserveerd kan worden.