Het is natuurlijk altijd mogelijk dat de uitgebreide militaire opbouw van Rusland aan zijn grenzen met Oekraïne, en die van zijn bondgenoot Wit-Rusland, een schijnbeweging is die bedoeld is om concessies van het Westen af ​​te dwingen, zoals een belofte dat Oekraïne nooit lid zal worden van de NAVO. In de afgelopen dagen zijn er opnieuw een paar hoopvolle tekenen gekomen dat de impasse zou kunnen worden opgelost zonder bloedvergieten. Maar veel waarnemers blijven sceptisch, en het feit is dat Rusland in een positie zit om een ​​invasie te lanceren als het dat wil.

Zo’n oorlog zou een humanitaire ramp zijn. Volgens schattingen van de Amerikaanse inlichtingendiensten kan Rusland mogelijk snel de oostelijke helft van het land en misschien zelfs de hoofdstad Kiev innemen. Maar de Oekraïense regering heeft de civiele training in guerrilla-tactieken opgevoerd, zodat Oekraïners hun opstand kunnen voortzetten, zelfs als Russische troepen een deel van of het hele land bezetten.

Onheilspellende implicaties

Het is niet moeilijk om je een langdurig, bruut conflict voor te stellen dat lijkt op de Syrische burgeroorlog, met duizenden of misschien honderdduizenden doden, dat bovendien plaatsvindt in Europa zelf. In zekere zin is de impasse tussen Oekraïne en Rusland in de eerste plaats een regionaal conflict. Maar sommige waarnemers denken dat het veel meer kan betekenen.

David Sanger, de voormalige nationale veiligheidsverslaggever van de New York Times, kondigde “de terugkeer van een grootmachtconflict” aan. Johns Hopkins-historicus Hal Brands ging nog verder en verklaarde: “de terugkeer van de concurrentie tussen grootmachten heeft de terugkeer van nucleaire rivaliteit met zich meegebracht tussen Washington en Moskou, maar ook tussen Washington en Peking (wiens grotere macht en rijkdom dan Moskou het tot een formidabelere en wereldwijde rivaal op lange termijn van de VS)”.

Als dat waar is, zijn de implicaties onheilspellend voor in principe de hele mensheid. Maar is het waar – of is dit weer een geval van oorlogshype?

Het antwoord is simpel: niemand weet dat. We weten eigenlijk ontstellend weinig over waarom grote mogendheden vechten. De waarheid is dat het begrijpen van oorlog tussen staten, en oorlog in het algemeen, heel, heel moeilijk is, en de poging om rigoureuze, toetsbare theorieën te ontwikkelen over wanneer dergelijke oorlogen uitbreken en waarom, nog in de kinderschoenen staat.

Het probleem: niet genoeg datapunten

Oorlog bestuderen is moeilijk om de simpele reden dat we onvoldoende datapunten hebben. Stel dat je een kwantitatief model wil bouwen om bijvoorbeeld te voorspellen hoe waarschijnlijk het is dat de inflatie de rest van het jaar boven de 7 procent uitkomt. We hebben maandelijkse inflatiestatistieken die decennia teruggaan, samen met uitsplitsingen van prijsveranderingen naar goederen versus diensten, naar soorten goederen en diensten, enz. We hebben enquêtes onder economen, zakenlieden en consumenten over wat zij verwachten dat er met de inflatie zal gebeuren. Modelbouwers hebben met andere woorden veel om mee te werken.

Bij oorlog is dat niet zo. Nieuwe oorlogen beginnen gelukkig niet elke maand. Subnationale conflicten zoals burgeroorlogen zijn tegenwoordig veel waarschijnlijker dan oorlogen tussen staten, wat onderzoekers die zich richten op intrastatelijke oorlogen een voorsprong geeft. Maar als je geïnteresseerd bent in oorlogen tussen grote mogendheden, zoals in het licht van de impasse in Oekraïne en de spanningen in de Straat van Taiwan, dan is de keuze erg klein. Vanaf de 20e eeuw heb je de Eerste Wereldoorlog, de Tweede Wereldoorlog, de Koude Oorlog als geheel, en … dat is het dan ook. Misschien ook de Koreaanse Oorlog, als we het verarmde post-revolutionaire China enigszins als een grote mogendheid beschouwen (en hem niet meetellen als onderdeel van de grotere Koude Oorlog). Dat zijn ongeveer drie of vier gegevenspunten.

Offensieve en defensieve realisten, democratische vredesliberalen en constructivisten

Natuurlijk heeft de schaarste aan gegevens wetenschappers op het gebied van internationale betrekkingen en anderen er niet van weerhouden theorieën voor te stellen om uit te leggen waarom die gegevens zo schaars zijn. Er zijn de offensieve realisten, die denken dat elke staat op zijn minst regionale hegemonie wil bereiken en zal vechten om deze te behouden. Er zijn de defensieve realisten, die denken dat overleven de belangrijkste drijfveer van elke staat is. Er zijn de democratische vredesliberalen, die denken dat de liberale waarden en open communicatie van representatieve regeringen oorlog voorkomen. Er zijn de constructivisten, die benadrukken dat wat geldt als internationale veiligheid van tijd tot tijd en van plaats tot plaats verschilt.

Maar het fundamentele probleem blijft slechte gegevens. John Mearsheimer, misschien wel de meest flamboyante en zelfverzekerde theoreticus die er is, werd alom bespot omdat hij in 1990 voorspelde dat Europa na de Koude Oorlog zou belanden in een grootmachtsconflict en dat de NAVO zou ontbinden als er geen Sovjet-dreigement was om tegen te verenigen.

Meeste onderzoekers erkennen de vele grenzen van wat we kunnen weten over internationale conflicten

Maar zijn even bekritiseerde argument in 1993 dat Oekraïne zijn kernwapens uit het Sovjettijdperk moest behouden als een afschrikmiddel tegen verovering lijkt nu … enigszins vooruitziend. Oekraïense kernwapens zouden waarschijnlijk slecht zijn voor de wereld, maar ze zouden een erg goede kaart zijn voor Oekraïne om nu te spelen. Maakt dat de theorie van Mearsheimer juist? Fout? Incompleet? Het is gewoon heel moeilijk te zeggen zonder meer gegevens.

De meeste onderzoekers erkennen de vele grenzen van wat we kunnen weten over internationale conflicten. Neem Bear Braumoeller. Zijn recente boek, Only the Dead, is een overtuigend argument tegen de recente beweringen van Steven Pinker, Yuval Harari en anderen dat de mensheid met minder oorlog te maken heeft dan in het verleden. Er is geen reden om te concluderen dat het aantal oorlogen afneemt, toont Braumoeller overtuigend aan in het boek. Maar het lijkt wel, zo concludeert hij, dat pogingen om een ​​stabiele vreedzame internationale orde op te bouwen (zoals het regime van het Congres van Wenen in het 19e-eeuwse Europa) conflicten kunnen verminderen. Maar het opzetten van zo’n order is natuurlijk veel gemakkelijker gezegd dan gedaan.

(fjc)