De zon produceerde gisteren twee flinke zonnevlammen en eentje daarvan was de zwaarste sinds 2005. Da’s raar omdat we naar het einde van een zonnecyclus gaan, en in princiep die zonnevlammen in sterkte moeten afnemen. Maar de zon is raar aan het doen. En wetenschappers weten niet goed wat dat inhoudt voor ons.

De zon produceerde gisteren eerst een grote X2.2-zonnevlam, daarna een flinke X9.3-zonnevlam. Die laatste was meteen de zwaarste zonnevlam van de huidige cyclus. X-klasse zonnevlammen stralen zoveel energie uit, dat radioverbindingen en elektriciteitscentrales op aarde kunnen uitvallen. De X9.3-zonnevlam zorgde effectief kort voor een radio-blackout.

De X9.3-klasse zonnevlam was de zwaarste zonnevlam sinds 2005. In 2005 was er een X17-zonnevlam zichtbaar. Twee jaar eerder – op 4 november 2003 – verscheen zelfs een X28-zonnevlam. Dat was de zwaarste zonnevlam ooit gemeten.

Het “event” van gisteren was vreemd. Want de zon heeft een cyclus die elf jaar duurt. In die periode neemt de zonneactiviteit eerst toe, vervolgens wisselen de magnetische polen en daarna neemt de zonneactiviteit af. De huidige cyclus begon in 2008 en duurt nog tot circa 2019. Op dit moment gaat de zon richting het zonneminimum.

De zonnevlammen zijn gespot door NASA’s Solar Dynamics Observatory. De eerste zonnevlam verscheen omstreeks 11 uur onze tijd, de tweede ongeveer drie uur later. NASA anticipeert nu dat we de volgende dagen een CME krijgen, wat staat voor coronal mass ejection, of wat we ook wel een plasmawolk noemen. Het heeft daarvoor een waarschuwing gegeven.

Een plasmawolk is een massale uitbarsting van zonnewind, plasma en magnetische velden die boven de corona van de zon uitkomen of de ruimte worden ingeslingerd.

Een plasmawolk is niet hetzelfde als een zonnevlam, hoewel de twee verschijnselen aan elkaar gerelateerd zijn. De samenstelling van plasmawolken is vooral protonen en elektronen, maar in veel mindere mate ook zwaardere elementen.

Plasmawolken die de ruimte in worden geslingerd kunnen de planeten in het zonnestelsel bereiken. Op aarde worden ze afgebogen door de magnetische velden van de planeet naar de polen. Als de geladen deeltjes de atmosfeer bereiken, licht de atmosfeer op. Dat ken je als noorderlicht.

Carrington Event, 1859

Mooi maar onschadelijk. Maar zonnestormen zijn potentieel wel gevaarlijk. De laatste keer dat onze planeet door zo’n serieus geval werd getroffen was in 1859, wat nu het Carrington Event heet. De geomagnetische storm was van zo’n omvang dat er toen noorderlicht werd gezien tot in Senegal en de Caraïben toe. Het veroorzaakte grote schade aan het telegraaf-netwerk.

Voor mensen is zo’n storm niet gevaarlijk, de atmosfeer houdt genoeg gevaarlijke deeltjes tegen. Astronauten moeten wel oppassen en dekking zoeken. De deeltjes bevatten zoveel energie en gaan zo snel dat ze dodelijk kunnen zijn.

Maar onze electronica gaat er wel aan. In 1989 legde een zonnestorm het elektriciteitsnet van Canada bijvoorbeeld uren plat. Een Carrington Event zou een groot deel van de satellieten rond de aarde ook stuk maken, vliegtuigen zouden zwaar in de problemen komen, elektriciteitsnetwerken zouden uitvallen en beschadigd worden, …

Als we de gevolgen van zo’n zware zonnestorm al gefixt krijgen, hangt daar volgens de meest conservatieve schattingen een prijskaartje van maar liefst 2.000 miljard euro aan vast. En, de kans dat het ooit gebeurd is heel reëel. Wetenschappers gaan momenteel voor 8 à 12% kans dat we dit op volgend decennium zo’n zonnestorm te verduren krijgen.

Zon doet raar

Maar, ze geven anderzijds toe dat het gedrag van de zon hen recentelijk heeft verbaasd. Tijdens het vorige minimum bijvoorbeeld (in 2010) waren er bijna geen zonnevlekken te zien, iets wat al bijna 100 jaar niet was voorgekomen.

En een recente studie, die drie decennia aan zonnecycli in kaart bracht, stelde vast dat de laag rond de zon waar de magnetische activiteit plaatsvindt een pak dunner is geworden. En, vreemd genoeg, ook de rotatie van de zon is een beetje veranderd.

“Dit is niet hoe het vroeger was en de draaisnelheid vertraagd op een latitude van ongeveer 60 graden”, zegt Yvonne Elsworth, van de universiteit van Birmingham, en co-auteur van de studie. “We zijn niet helemaal zeker wat de gevolgen van dit zullen zijn maar het is duidelijk dat we in ongebruikelijke tijden zitten”.

Dit zijn de uitbarstingen van gisteren: