In het begin van de pandemie hoopten veel mensen dat Covid-19, het virus dat de wereld nu al bijna twee jaar in zijn greep houdt, voorgoed zou kunnen worden gestopt of worden tegengehouden van zodra de vaccins op de markt kwamen. Maar de meeste wetenschappers hebben de hoop op een Covid-vrij land of een Covid-vrije wereld eigenlijk al lang opgeven.

“Iedereen is gestopt met praten over het elimineren van het coronavirus”, zei Dr. Elizabeth Halloran, een epidemioloog aan het Fred Hutchinson Cancer Research Center in Seattle (VS), over haar collega-onderzoekers. “Het gaat niet weg, en dat betekent dat het endemisch zal blijven.”

Corona is here to stay

De meeste wetenschappers verwachten nu dat het virus voor onbepaalde tijd zal circuleren met lagere, maar wel meer voorspelbare aantallen gevallen – een status die bekend staat als endemiciteit. Hierdoor zou het coronavirus op andere virussen gaan beginnen lijken waar de mensheid al mee heeft leren omgaan, zoals de griep. Het blijft echter onduidelijk of het coronavirus een groter gezondheidsrisico zal vormen dan de andere endemische virussen van de luchtwegen, schrijft de NBC.

En er zijn nu dus aanwijzingen dat de overheids- en volksgezondheidsfunctionarissen al met dat idee in hun hoofd werken. De laatste golf van de nieuwe omikronvariant heeft ons er aan herinnerd dat het coronavirus nog steeds op onverwachte manieren muteert, maar het is ook een wegwijzer.

De maatregelen van de federale en lokale overheden, die er vroeger op gericht waren om de verspreiding van het virus te voorkomen en die berustten op extreme maatregelen zoals plaatselijke lockdowns, zijn er nu op gericht om vooral het risico op besmetting te beperken. Maar wil ook diegenen die al gevaccineerd zijn of hun boosterprik hebben gehad, dankzij enkele voorzorgsmaatregelen, in staat stellen om een relatief normaal leven te leiden.

Dezelfde maatregelen, ander doel

Nu wordt verwacht dat Covid een vaste waarde zal worden in ons dagelijks leven en gezien de snelheid waarmee de nieuwe omikronvariant zich verspreidt, denken sommige deskundigen nu dat bijna iedereen er ooit mee besmet zal raken. “Het lijkt me bijna onvermijdelijk dat je besmet raakt”, zei Dr. Francis Riedo, een arts infectieziekten bij EvergreenHealth, een ziekenhuissysteem in Kirkland, Washington. “De echte vraag is hoe ernstig die infectie zal zijn.”

Maar zelfs als endemische Covid onvermijdelijk wordt, betekent dat nog niet dat mensen moeten stoppen met het nemen van preventieve maatregelen, zeggen deskundigen. In plaats daarvan beginnen ze na te denken over een toekomst waarin voorzorgsmaatregelen tegen Covid, zoals het dragen van een mondmakser en het bewaren van de anderhalve meter afstand, enigszins gebruikelijk zouden kunnen worden. Vaccinaties zouden centraal blijven staan, evenals voorzorgsmaatregelen voor risicogroepen.

Op korte termijn blijft het van cruciaal belang dat mensen, ook de gevaccineerden, proberen te voorkomen dat zij besmet raken. De gezondheidszorg zou binnenkort belegerd kunnen worden, het ziekenhuispersoneel is nu al uitgeput en er zijn ook niet genoeg behandelingsmiddelen. “Er is zeker een verantwoordelijkheid naar de gemeenschap toe”, zegt Dr. Riedo. “Als je naar ons land (VS) kijkt, zijn er grote aantallen nog steeds ongevaccineerd en ook wel nog niet besmet geweest, maar dat zal wel gebeuren. En wat kunnen wij doen om hen te helpen?”

Pandemie = endemie?

Een virus wordt endemisch wanneer mensen door een vaccinatie of door een besmetting een algemene immuniteit voor de ziekte ontwikkelen. Maar een afnemende immuniteit voorkomt dat het virus volledig uitsterft. Voor een endemische ziekte geldt dus dat iedere geïnfecteerde, het virus gemiddeld aan één extra persoon overdraagt.

Geen enkel model kan echter voorspellen hoe snel de samenleving de overgang naar een endemie zou kunnen maken, zei Sergei Maslov, een professor in bio-engineering aan de Universiteit van Illinois, wiens onderzoek suggereert dat steeds veranderende sociale interacties voorkomen dat ziekteverwekkers uitsterven en ze in de richting van een endemie duwen. “Mutaties zijn op dit moment behoorlijk onvoorspelbaar, dus we weten niet wat er na omikron zal gebeuren”, zei hij.

Het duurt meestal een paar jaar voor een nieuwe virale ziekteverwekker van pandemisch naar endemisch gaat, zei Maslov’s onderzoekspartner, Alexei Tkachenko, een wetenschapper aan het Brookhaven National Laboratory in Long Island, New York. “Uiteindelijk zal er een soort van patroon ontstaan dat zich zal blijven herhalen”, zegt Tkachenko.

Executives van Pfizer zeiden deze week dat ze denken dat Covid endemisch zal worden tegen 2024. De directeur van het National Institute of Allergy and Infectious Diseases, Dr. Anthony Fauci, schreef vorige week dat het onwaarschijnlijk is dat het coronavirus zal worden uitgeroeid en dat ze nog “periodieke uitbraken en endemieën” verwachten. Uit een enquête in februari van het tijdschrift Nature bleek dat bijna 9 van de 10 onderzoekers die aan het coronavirus werkten, dachten dat Covid endemisch zou worden.

Covid = griep?

Endemische ziekten ontwikkelen zich vaak in meer voorspelbare en stabiele patronen. Griep, bijvoorbeeld, piekt enigszins voorspelbaar tijdens de koudere maanden. Maar onderzoekers kunnen niet met zekerheid zeggen hoe schadelijk een endemisch niveau van Covid zou kunnen worden. “De echte open vraag voor mij – of misschien voor de volksgezondheid of voor ons allemaal – is wanneer het coronavirus endemisch wordt en mensen er dan mee besmet raken, hoeveel ernstig zieken en doden veroorzaakt het dan?”, vraagt epidemioloog Halloran zich af.

Een endemische versie van Covid zou enigszins kunnen lijken op de griep, volgens een projectie van Trevor Bedford, een computerbioloog aan het Fred Hutchinson Cancer Research Center. Bedford zei dat hij denkt dat endemische Covid zou kunnen betekenen dat de meeste mensen gemiddeld om de drie jaar besmet zouden raken, met in de meeste gevallen een vrij milde variant.

Bedfords berekeningen – toen de deltavariant nog de primaire stam was – suggereerde dat 50.000 tot 100.000 mensen per jaar in de VS aan endemische Covid zouden kunnen sterven, volgens een presentatie die hij deze herfst gaf. In het decennium dat aan Covid voorafging, veroorzaakte de griep 12.000 tot 52.000 doden per jaar, volgens statistieken van de Centers for Disease Control and Prevention.

Risicogroepen?

Riedo, een arts infectieziekten, zei dat de vergelijking met griep zinvol is. Vaccinatie zal de sleutel zijn tot het beschermen van de kwetsbare risicogroepen. “Sommige mensen die besmet geraakt zijn met het coronavirus, zelfs als je gevaccineerd bent, zullen sterven. De gemiddelde leeftijd van die mensen is wel ergens in de 80”, zei Riedo. “Die mensen hebben meerdere chronische aandoeningen, dus ze kunnen absoluut niet tegen een kleine verstoring in hun fysiologie.”

Degenen die niet gevaccineerd zijn en aan Covid sterven zijn gemiddeld 10 tot 15 jaar jonger, met minder gezondheidsproblemen, zei Riedo, eraan toevoegend dat hetzelfde geldt voor de gewone griep. Endemische Covid zal niet iedereen in gelijke mate treffen. Mensen met een verzwakt immuunsysteem hebben mogelijk minder baat bij vaccinaties en hebben mogelijk extra bescherming nodig om het risico op endemische Covid te verkleinen.

Als de risico’s groter zijn tijdens de pieken van endemische Covid, kunnen beschermingslagen, zoals maskers en afstand houden, ook nog steeds infectie voorkomen en het risico helpen te beheersen, vooral voor de risicogroepen.

Riedo schetste een mogelijk behandelplan voor mensen met zo’n immuunsysteem, die ongeveer vier tot vijf procent van de bevolking van de VS uitmaken: “Elke zes maanden moet je dan binnenkomen om antilichamen te laten opsporen. En we hebben snelle tests voor hen beschikbaar, en als je positief test, begin je aan een behandeling met nieuwe medicijnen.” Dat zijn medicijnen die o.a. helpen te verhinderen dat het virus zich verder vermenigvuldigd.

Onzekere toekomst

“Covid is niet de eerste oorzaak dat de mensheid doet nadenken over dubbele beschermingslagen of over hoe ze zichzelf kunnen beschermen tijdens epidemieën of omgevingen die hen in gevaar brengen”, zei Erin Sorrell, een assistent-professor microbiologie en immunologie aan de Georgetown University in Washington, D.C.. “Het krijgen van een gewone verkoudheid, griep, mazelen of het krijgen van wat dan ook, zou een probleem zijn voor hun gezondheid en veiligheid.” Maar niet elk virus wordt endemisch of blijft dat.

Strenge controlemaatregelen voor het eerste SARS-virus, dat zich niet asymptomatisch verspreidde, stelden gezondheidsfunctionarissen in staat het effectief uit te roeien. Het virus dat pokken veroorzaakt, werd uitgeroeid door wereldwijde vaccinatie-inspanningen.

Sommige deskundigen geloven daarom nog steeds dat het mogelijk is om het coronavirus land voor land uit te roeien, hoewel dit enorme investeringen zou vergen en de kosten wellicht niet zouden opwegen tegen de baten.

Momenteel circuleren er bij de mens vier andere coronavirussen, die een gewone verkoudheid veroorzaken . Wetenschappers vermoeden dat deze virussen zijn ontstaan als gevolg van pandemieën voordat de ernst ervan afnam, naarmate de mensen immuniteit verwierven. Maar dit is de eerste keer dat onderzoekers een coronavirus meten dat op het punt staat endemisch te worden, en er zouden nog meer verrassingen in het verschiet kunnen liggen.