Europese regeringen voelen toenemende druk om wapenexporten naar Israël te herzien terwijl de situatie in Gaza escaleert. Het debat over een wapenembargo laait op, terwijl juridische en morele bezwaren steeds sterker klinken.
Het internationale debat over wapenleveringen aan Israël is heviger dan ooit, vooral sinds het offensief in Gaza een jaar geleden oplaaide. In het bijzonder wordt er steeds luider opgeroepen tot een wapenembargo tegen Israël, nu hun militaire acties tegen door Iran gesteunde militanten in Gaza verder intensiveren. Europese landen worden geconfronteerd met kritische vragen over de ethiek van hun wapenexporten, met name in het licht van de risico’s op burgerslachtoffers.
De Franse president Emmanuel Macron bracht extra spanning in het debat door regeringen te bekritiseren die enerzijds pleiten voor een staakt-het-vuren, maar tegelijkertijd dodelijke wapens aan Israël blijven leveren. Hij noemde dit standpunt “incoherent”, wat leidde tot scherpe reacties van onder andere de Israëlische premier Benjamin Netanyahu.
Wetgeving en juridische druk
Hoewel Europese landen officieel het recht van Israël op zelfverdediging steunen na de Hamas-aanvallen van 7 oktober, groeit de bezorgdheid dat de door het Westen geleverde wapens onbedoeld kunnen bijdragen aan oorlogsmisdaden. Er lopen zelfs rechtszaken zoals die van Zuid-Afrika tegen Israël bij het Internationaal Gerechtshof (ICJ), waarin de vraag centraal staat of deze leveringen bijdragen aan schendingen van het internationaal humanitair recht.
Europese staten zijn tevens gebonden aan het Wapenhandelsverdrag (ATT), dat hen verbiedt om wapenleveranties toe te staan die burgerslachtoffers kunnen veroorzaken. Dit verdrag vormt een juridische barrière voor landen die overwegen Israël te blijven bewapenen.
Duitsland en de Verenigde Staten als belangrijkste leveranciers
Van 2019 tot 2023 waren de Verenigde Staten verantwoordelijk voor meer dan tweederde van alle wapenleveringen aan Israël. Duitsland volgt als de grootste Europese leverancier. Andere EU-landen spelen een relatief kleine rol, waarbij Italië met 0,9 procent van de wapenexport de grootste bijdrage levert.
Duitslands steun voor Israël heeft diepe historische wortels vanwege de Holocaust, wat Berlijn in een unieke positie plaatst. Toch is het aantal Duitse wapenleveringen aan Israël sinds begin 2024 aanzienlijk afgenomen, onder invloed van politieke en juridische druk. Deze verschuiving wijst erop dat Duitsland worstelt met de balans tussen zijn historische verantwoordelijkheid en de risico’s van medeplichtigheid aan mogelijke schendingen van mensenrechten.
Frankrijk en Spanje onder de loep
Frankrijk claimt dat het al sinds 1998 geen wapens meer heeft geleverd aan Israël, maar gegevens tonen aan dat het nog steeds onderdelen levert voor Israëlische wapensystemen. Dit kan te maken hebben met Israëls inspanningen om zelfvoorzienend te worden in hun wapenproductie, waardoor het minder afhankelijk is van buitenlandse leveranciers.
Spanje heeft eveneens verklaard dat het de wapenexport naar Israël heeft stopgezet sinds het offensief in Gaza begon. In mei 2024 ging Spanje zelfs zover dat het schepen met wapens voor Israël de toegang tot Spaanse havens ontzegde. Desondanks bleek uit onderzoek dat er in november 2023 toch nog Spaanse munitie ter waarde van bijna een miljoen euro naar Israël werd geëxporteerd, op basis van oudere vergunningen.
Reacties uit Italië, België en de UK
Ook Italië, traditioneel een belangrijke wapenleverancier aan Israël, beloofde de export stop te zetten na de aanvallen van 7 oktober. Toch werden enkele leveringen uitgevoerd die al voor het conflict waren besteld, ondanks Italiaanse wetgeving die wapenexport naar actieve conflictzones verbiedt.
In België heeft Wallonië sinds het begin van het conflict de vergunningen voor wapenexport naar Israël bevroren. Caroline Gennez, voormalig minister van Ontwikkelingssamenwerking, pleitte onlangs voor een EU-breed wapenembargo tegen Israël.
In het Verenigd Koninkrijk schortte de nieuwe Labour-regering onder leiding van premier Keir Starmer 30 van de 350 wapenvergunningen op. Deze maatregel werd ingevoerd uit bezorgdheid dat Britse wapens zouden kunnen bijdragen aan schendingen van het internationaal humanitair recht. Toch blijven er nog exporten van onderdelen voor F-35 gevechtsvliegtuigen plaatsvinden, die actief worden ingezet door Israël in Gaza.